Styl zakopiański 1901.pdf

PR STANISŁAW ELJASZ RAPZIKOVSKJ

STYL ZAKOPIAŃSKI

WYDANIE DRUGIE

ZNACZNIE POWIĘKSZONE Z LICZNEMI

ILUSTRACYAMI W TEKŚCIE I NA OSOBNYCH

TABLICACH

W KRAKOWIE, 1901

TOWflt?ZVSTWfl WYDAWNICZEGO WE IiWOWIE

PIERWSZEMU ZJAZDOWI * * « * *

FOLKLORYSTÓW POLSKICH * * * *

W KRAKOWIE - MCM * * * ft * A

W PIĘĆSETNĄ ROCZNICĘ *

ODNOWIENIA WSZECHNICY

JAGIELLOŃSKIEJ * * * * *

ZAMIAST PRZEDMOWY.

• Styl zakopiański « ukazuje się obecnie w wydaniu po-

wtórnem, ponieważ pierwsze zostało wyczerpane w przeciągu

niewielu tygodni w lecie roku ubiegłego. Wydanie nowe

jest znacznie rozszerzone, obejmuje oprócz zmian i dodatków

w odczycie pierwszym jeszcze drugi odczyt, jaki w tej rzeczy

wypowiedziałem na wiecu, zwołanym w sprawie stylu zako

piańskiego w sierpniu r. 1900 w Zakopanem.

Powiększyłem też część obrazkową przez dodanie wielu

nowych ilustracyj, które lepiej niż słowa najwymowniejsze,

objaśnią i opowiedzą, co to jest styl zakopiański i jakie on

posiada znaczenie, dla sztuki w ogóle, a w szczególności dla

sztuki polskiej i w bilansie naszym narodowym.

W Zakopanem, w lipcu r. igoi.

Dr. Stanisław Eljasz Radzikowski.

K|iedy przed kilkoma dziesiątkami lat — około roku mniej

więcej siedemdziesiątego — rzucono się w Polsce

tłumnie ku Tatrom, prąd ten objął nasamprzód same

góry. Po tylu wiekach odkryto w Polsce Tatry!

Dotąd synonimem Polski były równiny płaskie, od nich

to wywodzili się Polanie = Polacy. A tu naraz góry, i to nie

lada góry, góry wysokie, Alpy polskie.

— 5 —

Większość szczytów w Tatrach była jeszcze niedostępna,

głębia Tatr zupełnie nieznana.

Hej za mną w Tatry ! w ziemię czarów,

na strome szczyty gór,

okiem rozbijem dal obszarów,

czołami sięgniełn chmur! ! !

rozbrzmiewało hasło po równinach Polski, a kto czuł w sobie

iskrę dawnego rycerstwa, szedł w zapasy z turniami.

Zdobywano przełęcz za przełęczą, szczyt za szczytem —

zatykano chorągwie polskie na Garłuchu, Łomnicy, Lodowym,

Wysokiej, Ganku. Zastęp przyrodników badał, mierzył, obliczał,

zapisywał... ,

W pracach tych i zadaniach brano do pomocy lud miej

scowy, jego się radzono, z nim odbywano wycieczki, ale na lud

ten jeszcze nie zwracano bacznej uwagi. Naprzód trzeba było

dotrzeć tam, gdzie dotąd tylko wzrok sięgał, czołami dotknąć

chmur, Tatrom wydrzeć tajemnicę.

Z nad przepaści, z piargów, z gąszczów limb i kosodrze

winy, z krainy orlej, schodziły gromadki nasyconych badaczy —

i poczęły się rozglądać po dziedzinach góralskich.

Odkryto chatę góralską.

W chacie tej wprawdzie wypoczywano od lat wielu po

trudach wycieczki — na typowem łóżku góralskiem o wysokich

nogach, na którem zasypiając widziało się jeszcze przed sobą

na ścianie jaskrawe obrazy zbójników z Janosikiem na czele, —

w chacie tej — siadywało się na wyniosłych ławach biegną

cych wzdłuż izby popod ścianami, jadało na kwiecistych talerzach

góralskich wyjmowanych z za rzeźbionej listwy — ale na zwró

cenie uwagi na to wszystko jeszcze było zawcześnie. Były pil

niejsze sprawy dla idei tatrzańskiej, która przechodząc różne

fazy rozwoju, wkroczyła wreszcie po zaspokojeniu najpierwszych

celów na pole, które dotąd leżało odłogiem.

Zawsze jednako świeciło słonko w Zakopanem wdzierając

się przez szczerbę Giewontu — zawsze w ten sam cudny

sposób rzucało cienie

od misternie rzeźbio

nych kołków na pół

kolistych podwojach

odrzwi góralskiej cha

ty, — czasu nie było,

żeby to spostrzedz;

Garłuchy, Łomnice,

Wysokie, Mnichy wo

łały do siebie. Krótki

czas letnich miesięcy

przepędzali przybysze

z dolin, co się nie mogli

dotąd ocknąć, źe Po

lacy mają swoje Alpy, po kolibach, nad Morskiemi Okami, przy

dymie watry, wśród turni i siklaw.

Aż nadszedł czas: ciekawy lud górski, Podhalanie — sta

nęli na widowni.

Na lud ten patrzano dotąd dosyć dziwnie. Głęboko za

korzenione bajki, drukowane nawet w książkach szkolnych, na

uczyły widzieć w ludzie tatrzańskim: ...Tatarów!...

Z całą pewnością miały to być niedobitki hordy Nogaja.

Nie troszczono się o to, że inna znów bajka kazała wierzyć, źe

w Tatrach do nogi wybito tych właśnie Tatarów, że miały się

tam aż walać kupy ich kości po dolinach, źe stąd powstały

Kościeliska. — Były to czasy dosyć naiwne.

O niedobitkach hordy Nogaja pisały pierwsze geografie

nowo odkrytych «połączonych królestw Galicyi i Lodomeryi«.

W jednej z tych książek znajdujemy np. taki ustęp o Za-

pianach: » Mieszkańcy włościanie są potomkami Tatarów, którzy

—

— 7 —

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: