Etyka.doc

Etyka, a polityka w „Książe” Niccolò Machiavelliego.

    Najsłynniejsze dzieło  Niccolò Machiavellego. Napisana około roku 1513, a wydana dopiero w 1532, kilka lat po śmierci Machiavellego.Jest to swego rodzaju poradnik strategicznych działań władców oparta na doktrynie politycznej zwanej makiawelizmem. Kieruje się myślą: „cel uświęca środki”, co zakłada że ludzie są z natury źli. Władca musi dbać o swoich poddanych, a zarówno wykorzystywać wszystkie swoje prawa wzbudzając lęk. W książce tej pisze jak skutecznie sprawować władzę. Władza jest celem nadrzędnym, może być nie etyczna. Władca jeśli czyni nieetycznie i tak czuje się usprawiedliwiony przez Machiavellego. Dedykuje swój utwór Wawrzyńcowi Wspaniałemu, swojemu wnukowi. Tym samym Machiavelli chciał wkupić się sprytnie w łaski Medyceuszy. W tym czasie upadła wroga Medyceuszom Republika Florencka, w której Niccolò zajmował wysoką pozycję. Książka ta jest zbiorem rad dla księcia, którego zamiarem miało być zjednoczenie rozbitych ówczesnych Włoch.

       Autor mówi, że najmniejsze trudności są w utrzymaniu władzy w państwach dziedzicznych. „Wystarczy tam bowiem nie naruszać zasad przodków.”[1] Gdy nawet Książe zostanie pozbawiony władzy to i tak ją odzyska na nowo, po następnym przewrocie w kraju. Kiedy człowiek rodzi się księciem bywa więcej kochany przez naród, bo wyrządza mniej krzywdy. Zdarza się, że jest złym władcą i spowoduje jakiś konflikt, to on tak szybko nie ustępuje i rodzi kolejny. W księstwach mieszanych jest gorzej i częściej dochodzi do przewrotów, bo ludzie co jakiś czas zmieniają sobie władcę myśląc, że będzie lepiej. Książe postępując źle burzy lud, a nie może użyć przeciwko nim siły wojskowej. Potrzebna mu jest zatem przychylność społeczeństwa. W ten sposób Ludwik XII szybko stracił swoją władzę nad Mediolanem. Ludność tamtejsza nie mogła znieść ucisku ze strony króla francuskiego i kłamstwa w obietnicach składanych przez niego. Dlatego pomogli księciu Lodovicovi zdobyć władzę na tamtejszym tronie. Jednak Mediolan został stracony po raz drugi. Burgundia, Bretania, Gaksonia i Normandia od dawna były złączone z Francją. Te państwa nie miały takiego samego języka jak Francuzi, ale miały taką samą kulturę. Nie łatwo jest utrzymać takie państwa gdy są nie przyzwyczajone do wolności, więc najlepszym rozwiązaniem według Machiavellego żeby je  utrzymać należy uśmiercić całą rodzinę panującego. Aby te państwa zlały się w jedno nie wolno zmieniać podatków, ani prawa.  Gdy nabywa się takie państwo trzeba wiele sprytu i skutecznych środków aby je utrzymać w swojej władzy. Najskuteczniejszym środkiem według autora jest zamieszkanie zdobywcy na zajętym terenie. Jednocześnie poddani mogą zwracać się osobiście do króla, co jest wyrazem szacunku i zaufania do władcy.Gdy się jest na miejscu widzi się jakie problemy są w państwie i szybciej je można naprawić, niż by się tam nie mieszkało. Bo gdy nie ma władcy na miejscu nie można znaleźć szybkiego rozwiązania. Należy tam również utrzymywać kolonie. Gdyż jest to tanie i opłacalne dla władcy, a krzywdzi się tylko nielicznych ludzi w taki sposób, że nie ma obawy o zemstę.  Autor ostrzega, że gdyby władca utrzymywał wojsko to przynosiło ono by tylko straty szkodząc całemu państwu.  Książe powinien bronić słabszych,a osłabiać bogatych na prowincji. Na prowincję władcy nie może wkroczyć cudzoziemiec, ci którzy są niezadowoleni będą próbować wprowadzić tam takiego człowieka. Jeśli książe dopuści  takiej sytuacji, kiedy Etolowie wprowadzili do Grecji Rzymian rychło będzie miał trudności niezliczone w państwie. Podboje są rzeczą właściwą dla ludzkiej natury. Człowiek jeśli ma w rękach władzę może zyskiwać pochwały, lecz gdy chce podboju i władzy za wszelką cenę zyskuje naganę. Ludwik, król Francji w swoich podbojach nie kieruje się zasadami etycznymi. Dzięki chytrym Wenecjanom zajął Lombardię i zyskał sobie zwolenników. Radząc się papieża, jak zyskać Romanię traci przyjaciół, przez co umacnia Kościół, traci część Italii. „Popełnił więc Ludwik tych pięć błędów: zniszczył słabszych, powiększył siły już i tak znacznej potęgi w Italii, wprowadził bardzo silnego cudzoziemca, nie zamieszkał tam osobiście i nie zakładał kolonii.”[2]Aby uniknąć wojny nie należy potęgować problemów, bo i tak się jej nie uniknie, a przesunie w czasie.  Wnioskując z doświadczeń francuskich mogę stwierdzić, że Francja stworzyła mocną postawę Kościoła i Hiszpanii w Italii, ale straciła swoje panowanie na półwyspie. Sam siebie gubi ten, który chce stworzyć drugiego potężnym.

Machiavelli mówi również o dwóch typach rządzenia. Pierwszy to przykład Turcji i Francji. Gdzie Turcją rządzi jeden pan, a reszta o jego niewolnicy. Państwo podzielone jest na sandżaki, do których na zmianę posyła swoich zarządców. We Francji jest zupełnie przeciwnie, król jest w środku obtoczony panami. Poddani posiadają przywileje i prawa przez co kochają swojego króla i panów. Jednak król może odebrać im prawa nie narażając się na zemstę poddanych. Jeżeli mamy do czynienia z państwami, które mają swoje prawa, aby je utrzymać należy:zniszczyć je,albo założyć tam swoją siedzibę, lub nałożyć na nie własne prawa i czerpać stamtąd dochody oraz stworzyć rząd oligarchiczny. Rząd ten ma utrzymać państwo z władcą w przyjaźni. Natomiast w republikach jest więcej złowrogości, zemsty, a obywatele walcząc o wolność są nie ugięci,aby takim państwem zawładnąć należy w nim zamieszkać, albo je zniszczyć. Książe musi mieć więcej odwagi i samodzielności, niż szczęścia aby utrzymać państwo. Dzielnością i  mądrością odznaczali się Mojżesz, Lyrus, Romulus, Tezeusz, doszli do władzy przez różne trudności, ale potem bardzo łatwo ją utrzymują.  Natura ludu jest zmienna, łatwo ich do czegoś przekonać, ale gdy przeciwstawiają się władcy to nawracać ich można siłą. Należy się pozbyć dawnych przyjaźni, a umocnić armię. Ludzie z natury są buntownikami, więc powstają przeciwko władcy, który nie umie nimi sprawnie rządzić: „Kto nie zakłada podstaw, zanim zostaje księciem, może je przy wielkim męstwie założyć później, chociaż dzieje się to z mitręgą dla budowniczego i niebezpieczeństwem dla budowli.”[3] Książe Valentino jest dla Machiavellego wzorem księcia roztropnego i mądrego. Podaje jeszcze dwa przykłady dojścia do władzy: poprzez zbrodnię i przebiegłość, albo przez poparcie innych obywateli człowiek prywatny stanie się władcą. Władcą Syrakuz stał się Agatokles Sycylijski poprzez zbrodnie i przekręty. Ludzie go nie szanowali i wystąpili przeciwko niemu, bo popełniał ciągle zbrodnie, mordował.Drugim sposobem dojścia do władzy jest wybór na księcia przez obywateli. Może być tez kandydatem wywodzącym się z ludzi możnych, takiemu człowiekowi jest trudniej utrzymać się na pozycji, bo będzie kojarzony ciągle z uciskiem obywateli. Jedną podstawową zasadą jaką ma się kierować książe jest nie uciskanie poddanego ludu. Najlepszymi książętami, są ci którzy potrafią kierować wojskiem na otwartym polu walki. Autor również opowiada o zdobyciu państwa kościelnego.Trudno jest zdobyć takie państwo, ale łatwiej utrzymać, gdyż książe jest utrzymywany nawet gdy czyni źle. Najważniejsze w każdym państwie jest wojsko i dobre prawo. Żadne państwo nie czuje się bezpiecznie bez wojska. Książe natomiast w każdym czasie musi się kształcić w zakresie wojskowym. Nie może być tez zbyt hojny, bo ludzie nie będą czuli dystansu do króla. Mądry książe powinien być stanowczy, ale nie okrutny w swoich działaniach. Prowadzić walkę może na dwa sposoby: ludzki-prawnie, a drugi zwierzęcy- siłą. Musi być zawsze nastawiony na zwycięstwo i utrzymanie państwa, na pewno dostanie pochwały i zasłuży się u ludzi mu poddanych. Ludzie gardzą księciem, gdy jest lekkomyślny, tchórzliwy, zniewieściały, wahający się. Musi zbudować sobie zaufanie wśród ludu, aby nie spiskowali i burzyli się przeciwko niemu. Ma dogadzać ludowi i możnym w swoim państwie. Aleksander zginął z rąk żołnierzy, ponieważ nie prowadził wojen, był zniewieściały, a lud go uwielbiał. Dlatego niektórzy władcy specjalnie tworzyli konflikty, aby wojsko nie stało się bezczynne. Natomiast nie może odebrać wojsku broni i nie uzbroić, bo gdyby tak zrobił okazałby, ze nie ma do nich zaufania. Książe, gdy boi się bardziej własnego ludu niż obcych powinien sobie zbudować twierdzę. Robiąc wielkie przedsięwzięcia zyskuje sobie szacunek i poważenie wśród poddanych.  Król hiszpański Ferdynand Aragoński jest tego przykładem. Na początku swojego panowania chciał zawładnąć nad Grenadą, dopuszczał się okrucieństwa przy okazji łączył to z religią, ograbił i wypędził Maurów z  Hiszpanii. Aby zyskać zaufanie powinien nagradzać swoich poddanych za ich talenty i namawiać do lekkiej pracy. Nagradzać tych, którzy działają na rzecz państwa, czyniąc w nim dobrze. Jest również mowa o doradcach, którzy powinni być mądrze wybierani. Określani powinni być przez to w jakim towarzystwie przebywają, czy są wierni, rozumni. Jeśli jednak minister myśli więcej o sobie i żeby jak najwięcej na księciu zarobić to jest to zły doradca. Mówiąc prawdę nie mogą myśleć, że obrażają władcę. Książe powinien wysłuchać opinii każdego obywatela i zasięgać ich rady w każdej sprawie. Jednak musi być stanowczy, jak to już było wspomniane wcześniej.

           W filozofii polityki etyka z polityką jest połączona, a u Machiavellego jest wręcz odwrotnie, polityka jest oddzielona od etyki o czym świadczą przykłady i rady dla króla. Według tej interpretacji etyka i polityka miałyby być dla autora Księcia dwoma różnymi światami, które rządzą się odmiennymi regułami i których nie należy ze sobą mieszać. Polityka to dziedzina neutralna moralnie, moralność nie ma w niej zastosowania i racji bytu.[4] Książe jest poradnikiem strategii skutecznego sprawowania władzy. Jeśli działania są nieetyczne, ale skuteczne to są one usprawiedliwione przez autora. Machiavelli tłumaczy swoje tezy twierdząc, że: „Moim zamiarem jest pisać rzeczy użyteczne dla tego, kto je rozumie, przeto o wiele bardziej właściwym wydaje mi się iść za prawdą rzeczywistą zdarzeń niż za jej wyobrażeniem. Wielu wyobrażało sobie takie republiki i księstwa, jakich w rzeczywistości ani się nie widzi, ani się nie zna; wszak sposób, w jaki się żyje jest tak różny od tego, w jaki się żyć powinno, że ten, kto chce postępować tak, jak się powinno postępować, a nie tak, jak się postępuje, gotuje raczej swoją klęskę, niż zapewnia panowanie.” Czym dowodzi, że polityka jest rozłączona od etyki, a "człowiek, który w każdym swym postępku zdecydowany jest przestrzegać zasad dobra, musi nieuchronnie zginąć wśród tylu, którzy nie są dobrymi".[5] Człowiek z natury jest zły, tak sądzi Machiavelli. Natomiast ja nie zgadzam się z tym poglądem. W każdym  człowieku jest dobroć, tylko człowiek jest podatny na manipulacje i kierują nim źli ludzie. Jeśli każdy człowiek byłby zły według tej tezy, to na świecie panowała by wieczna wojna, aż w końcu wszyscy by się wyzabijali. Człowiek stworzony jest na podobieństwo Boga, więc jest dobry. Za pomocą prawa władca powinien poskromić złe instynkty swoich poddanych. Ale powinien liczyć się z tym, że „wszyscy są źli i że niechybnie takimi się okażą, ilekroć będą ku temu mieli sposobność." Okrucieństwo powinno być popełnione tylko raz, ale skutecznie i ma wzbudzać strach w poddanych – jest to nieetyczne. Książe nie może posiadać samych pozytywnych cech, bo nie będzie wzbudzał poszanowania i dystansu wobec swojej osoby. "Nie jest potrzebnym, by książę posiadał wszystkie owe zalety, (...) lecz jest bardzo potrzebnym, aby wydawało się, że je posiada". Są sytuacje, gdzie trzeba postępować wbrew tym zasadom, niemoralnie. Utrzymanie się u władzy zależy od mądrości i działań księcia. Świat utożsamia z antycznym Rzymem, gdzie  państwo opierało się na dobru jednostki. Książka ta pokazuje nam różne oblicza człowieka. Obserwując scenę polityczną śmiem stwierdzić, ze przeczytanie tej książki przydałoby się różnym politykom. Ponieważ daje cenne wskazówki i pisze prostym językiem jak ma postępować władca państwa.