Tomasz Szpernalowski - Problemy współczesnej kultury audiowizualnej.pdf

(622 KB) Pobierz
W pierwszej czêœci pracy chcia³bym scharakteryzowaæ problem wspó³czesnej kultury audiowizualnej
TOMASZ SZPERNALOWSKI
Problemy współczesnej kultury audiowizualnej. Media w kontekście
edukacji.
Spis treści:
1. Wprowadzenie
W niniejszej pracy chciałbym zająć się pewnymi aspektami współczesnej
kultury audiowizualnej. Reprezentantami tejże kultury będą tutaj przede wszystkim
telewizja i internet, a szerzej media oparte na rozwijającej się coraz intensywniej
technologii cyfrowej – media, które wywierają coraz wyraźniej swój wpływ na
życie przeciętnego człowieka.
W rozdziale pierwszym dokonam krótkiego wprowadzenia do problemu.
Postaram się przybliżyć pojęcie kultury masowej i massmediów, z którymi często
kojarzona jest współczesna kultura. Wskażę, też na pewne zagrożenia, o których
mówi się często omawiając zjawisko współczesnej kultury medialnej.
W rozdziale drugim będę chciał wykazać ambiwalentny charakter
współczesnych mediów, związany z nijakim ich zawieszeniem pomiędzy fikcją a
rzeczywistością. Wskażę na zagrożenia związane z bezkrytycznym przyjmowaniem
wszystkiego, co postrzegamy poprzez obrazy medialne i związaną z tym groźbę
utraty kontaktu ze światem realnym. Wskażę na pewną koncepcję traktowania
mediów jako jedynego pośrednika pomiędzy człowiekiem a rzeczywistością
zewnętrzną.
Rozdział trzeci będzie poruszał dwie kwestie. Po pierwsze będą mnie
interesowały media w kontekście tekstu i związany z tym problem znaczenia.
Wskażę na polisemiczność współczesnej kultury i na aktywną rolę odbiorcy w
kreowaniu znaczeń. Po drugie, chciałbym się przyjrzeć niektórym z aspektów teorii
rosyjskiego uczonego Michała Bachtina i poszukać pewnych zastosowań tych
aspektów przy rozpatrywaniu współczesnej kultury związanej z mediami.
Rozdział ostatni będzie miał za zadanie uwydatnienie pewnych aspektów
edukacyjnych, które należy wziąć pod uwagę przy wprowadzaniu człowieka do
życia w świecie zdominowanym przez media. Przybliżę też pewne kwestie, na które
zwraca się uwagę podczas dyskusji na temat edukacji medialnej.
2
2. Rola mediów we współczesnym świecie.
2.1. Kultura masowa
Wpływ mediów na człowieka jest znaczący a równocześnie nieunikniony
koniecznością więc staje się przygotowanie ludzi do umiejętnego obcowania z tym
elementem kultury. Brak kompetencji umiejętnego „odczytywania” znaczeń,
których media są nośnikiem może być dla człowieka krzywdzące. Dlatego też
ważnym zadaniem edukacji jest pomoc w nabywaniu tych kompetencji. W świecie
współczesnym nie wystarczy umieć odczytywać klasyczne dzieła będące
elementem kultury i twórczości słownej, które pozostawiła nam tradycja. Należy
umieć czytać przekazy audiowizualne, które stały się częścią naszego świata, naszej
kultury, które są nieodłącznym elementem naszego codziennego życia, które w
dużej mierze wpływają na nasz obraz świata i które w znacznym stopniu wpływają
na to co robimy, a przede wszystkim na to, co myślimy oraz czy i jak rozumiemy to,
co dzieje się z otaczającą nas rzeczywistością.
Ogół współczesnych mediów, do których zaliczamy między innymi telewizję
oraz internet (obok nich mówi się także o prasie czy radiu) często bywa nazywane
kulturą masową. Kultura masowa zazwyczaj bywa przeciwstawiana tzw. kulturze
wysokiej (takie przeciwstawienie wraz z radykalną krytyką kultury masowej
znajdujemy chociażby u D. Macdonalda) 1 . Twierdzi się tutaj, że do uczestniczenia
w kulturze wysokiej, czy elitarnej konieczne jest posiadanie pewnych szczególnych
kompetencji umożliwiających odbiór treści przekazywanych przez jej nadawców,
podczas gdy kultura masowa jest skrajnie homogeniczna, zawiera treści dostępne
dla wszystkich bez żadnego specjalnego przygotowania. Jak zauważa M.
Hopfinger, w XX wieku istniało duże zagrożenie wynikające z masowego
rozprzestrzeniania się nowych mediów. „Niepokój elit budził wówczas
jednokierunkowy przepływ informacji, idea przeciętnego odbiorcy, zasada
wszystko dla każdego, a więc zagrożenie homogenizacją przekazywanych treści
1 Macdonald Dwight Teoria kultury masowej , [w:] Kultura masowa , wybór, przekład, przedmowa Czesław
Miłosz, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002, (s. 14-36).
3
oraz ujednoliceniem po stronie odbioru, degradacja prawdziwych wartości i
autentycznej twórczości, a także łatwość manipulacji, zwłaszcza w warunkach
monopolu politycznego oraz nacisku wpływowych grup interesu.” 2 Macdonald z
kolei przytacza przykłady świadczące o ujednoliceniu, o homogenizacji kultury
wskutek masowej ekspansji nowych mediów. Obok tekstów o najnowszych
osiągnięciach fizyki kwantowej pojawiają się zdjęcia modelek reklamujących nowy
model biustonoszy, a tekst Bertranda Russela sąsiaduje w jednym magazynie z
wywiadem z graczem w baseball 3 .
Wydaje się jednak, że tak radykalne podejście do kultury masowej, jakie
reprezentuje D. Macdonald jest zbyt przesadzone. Odbiorca zawsze posiada pewną
swobodę w wyborze treści, które chciałby odbierać. I tutaj pojawia się zadanie dla
edukacji. Warto tutaj zauważyć, że wprowadzenie do polskich szkół przedmiotu o
nazwie edukacja medialna świadczy o niebagatelizowaniu problemu kultury
masowej. Chciałbym jednak zauważyć, że to nie tylko edukacja medialna powinna
zajmować się wyrabianiem i doskonaleniem kompetencji odbioru treści, których
nośnikiem są najnowsze media. Fakt docierania tych informacji do masowego
odbiorcy, fakt uczestnictwa mediów w niemalże każdej dziedzinie ludzkiego życia
(weźmy chociażby pod uwagę globalne znaczenie sieci internet) wymaga, aby
nabywanie tych kompetencji odbywało się w toku całej edukacji, a umiejętność
krytycznego odbioru i selekcji napływających do człowieka informacji niewątpliwie
musi się stać podstawową cechą człowieka w XXI wieku. Szkoła powinna przede
wszystkim przygotowywać człowieka do aktywnego uczestnictwa w kulturze, a nie
ulega wątpliwości, że rola mediów audiowizualnych jest w tej kulturze dominująca.
Jak zauważa Marshall McLuhan „...rola sali szkolnej zmniejszyła się, bo znika
monopol kultury książkowej.” 4 Szkoła straciła wyłączność w procesie kształcenia i
wychowania. „Zarówno zwrot do czynników wizualnych [...], jak do środków
słuchowych [...] przyniósł zupełnie nowe tło dla procesów wychowawczych.” 5 We
2 Hopfinger Maryla red., Nowe media w komunikacji społecznej w XX wieku , Oficyna Naukowa, Warszawa
2002, s. 15.
3 Macdonald Dwight Teoria kultury masowej , [w:] Kultura masowa , wybór, przekład, przedmowa Czesław
Miłosz, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002, (s. 14-36), s. 19 i nast.
4 McLuhan Marshal, Oko, dźwięk i furia , [w:] Kultura masowa , wybór, przekład, przedmowa Czesław Miłosz,
Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002, (s. 53-63), s. 55.
5 Tamże, s. 54.
4
współczesnej szkole musi dominować taki sposób kształcenia, który wyrabiałby w
uczniu umiejętność krytycznego odbioru treści, który uczyłby dystansu.
Przeważająca ilość informacji napływająca do człowieka pochodzi nie z lekcji
szkolnych, ale właśnie z wszechobecnych i wszechogarniających go wszelkiego
rodzaju mediów, od tych operujących samym słowem, jak teksty umieszczone w
prasie, do tych najbardziej urozmaiconych, które jako nośnika do przekazu treści
używają słowa, dźwięku i obrazu – tak zwanych multimediów, czy hipermediów
(przede wszystkim telewizja i internet). Dochodzi tutaj jeszcze możliwość
interaktywnego uczestnictwa człowieka w przekazach audiowizualnych.
Największą możliwość interaktywności stwarza tutaj oczywiście globalna sieć
komputerowa, ale - jak zobaczymy poniżej – również telewizja stwarza pewne
możliwości interakcji.
Chyba największym zagrożeniem jest traktowanie nowych mediów jako
środków czysto technicznych, odhumanizowanie ich. „Obawiać się należy, że
gimnazjum opuści absolwent umiejący posługiwać się komputerem i żeglować po
Internecie, lecz intelektualnie i emocjonalnie pusty.” 6 Nie sposób więc ignorować
problemu współczesnej kultury masowej, kultury nowych mediów, nie należy też
spłycać ich roli. A takim spłyceniem jest ich odhumanizowanie.
Krytykując kulturę masową zwykle utożsamia się jej odbiorcę z tłumem, z
bliżej nieokreśloną masą. U wspomnianego już D. Macdonalda czytamy:
„Przyjmuję za pewnik, że kultura może być tworzona tylko przez istoty ludzkie i
dla istot ludzkich. Kiedy jednak ludzie są zorganizowani [...] jako masy, tracą swoją
ludzką swoistość i wartość.” 7 Traktuje się tutaj człowieka jako pasywnego, uległego
i niezdolnego do wydawania własnych sądów uczestnika tłumu. Trudno nie zgodzić
się z twierdzeniem, że kultura jest tworzona i odbierana przez ludzi. Aktywną
stroną nie może jednak być tylko twórca kultury. Za aktywnego należy uznać też
odbiorcę. Widz, odbiorca zawsze jest do pewnego stopnia aktywny. Do jakiego
stopnia, to już zależy od wcześniej nabytych kompetencji umożliwiających
6 Nurczyńska-Fidelska Ewelina, Kultura i media. Przeciwstawienie czy ciągłość? , [w:] W świecie mediów , red.
Ewelina Nurczyńska-Fidelska, Rabid, Kraków 2001, (s. 7-14), s. 11.
7 Macdonald Dwight Teoria kultury masowej , [w:] Kultura masowa , wybór, przekład, przedmowa Czesław
Miłosz, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002, (s. 14-36), s. 31.
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin