hasla.txt

"ID";"Has�o";"Tre��";"I01_01";"I01_02";"I01_03";"I01_04";"I01_05";"I01_06";"I02_01";"I02_02";"I02_03";"I02_04";"I03";"I04";"I05";"I06";"I07";"I08";"I09";"I10"
1;"Aaron";"Wed�ug biblijnego przekazu pierwszy �ydowski arcykap�an i protoplasta kap�a�skiego rodu, zwanego ""domem Aarona"". Jednocze�nie wyst�puje jako starszy brat przyw�dcy Izraelit�w,<A0814> Moj�esza</A>.";0;0;0;0;1;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;1;0
2;"Ab urbe condita";"""Od za�o�enia miasta"". Okre�lenie oznaczaj�ce pocz�tek dziej�w rzymskich i przyj�tej w Rzymie rachuby czasu. Spopularyzowane przez<A0753> Liwiusza</A> w jego dziele o tym samym tytule. Wed�ug nowo�ytnych przelicze� historia Rzymu rozpocz�a si� w 753 roku p.n.e.";0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;1;0;0
3;"Abdera";"Jo�skie miasto na p�nocnym wybrze�u Morza Egejskiego, wzniesione wed�ug tradycji przez<A0617> Heraklesa</A>, na cze�� jego przyjaciela Abderosa. W rzeczywisto�ci powsta�o w po�owie VII wieku p.n.e. Pochodzili z niego dwaj wielcy filozofowie Protagoras oraz Demokryt.";0;0;0;0;0;0;0;1;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0
4;"Abraham ";"Jeden z trzech, obok Izaaka i Jakuba, najwa�niejszych patriarch�w biblijnych, kt�rego pierwotne imi� brzmia�o Abram. Wype�niaj�c wol� Boga opu�ci� rodzinne miasto<A1132> Ur</A> i wraz z rodzin� przyby� do ziemi kananejskiej. W czasie w�dr�wki Abrama po Kanaanie B�g zawar� z nim przymierze i odt�d jego imi� brzmio�o Abraham. Zgodnie z obietnic� bo�� Abraham sta� si� praojcem lud�w. Z jego potomstwa wywodz� si� wszystkie ludy Izraela, a tak�e Edomici i Arabowie.";0;0;0;0;1;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;1;0
5;"Abu Simbel ";"Miejscowo�� w po�udniowej cz�ci Egiptu, po�o�ona poni�ej I katarakty, s�ynna dzi�ki  �wi�tyniom wykutym w skale, w czasach<A0962> Ramzesa II</A>. Obecnie miejscowo�� jest zalana wodami sztucznego zbiornika Nasera; �wi�tynia i cztery olbrzymie pos�gi siedz�cego w�adcy oraz sze�� mniejszych pomnik�w jego ma��onki zosta�y przeniesione na 60-metrowej wysoko�ci brzeg skalny.";0;0;0;0;0;0;0;1;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0
6;"Achaja ";"Historyczna kraina w Grecji, rozpo�cieraj�ca si� na p�nocno-zachodnich wybrze�ach p�wyspu<A0896> Peloponez</A>.";0;0;0;0;0;0;0;0;1;0;0;0;0;0;0;0;0;0
7;"Achajowie";"Jedno z najwa�niejszych plemion greckich, kt�re w po�owie II tysi�clecia p.n.e. skolonizowa�o wi�ksz� cz�� Peloponezu. Uznaje si� ich za tw�rc�w kultury myke�skiej. Oko�o XII wieku p.n.e. zostali stopniowo wyparci przez<A0442> Dor�w</A> na p�nocno-zachodnie kra�ce p�wyspu.";0;0;0;0;0;0;1;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0
8;"Achajski Zwi�zek ";"Polityczno-wojskowy sojusz miast achajskich, powo�any w 281 roku p.n.e. przez Aratosa z Sykionu. Obok Zwi�zku Etolskiego Zwi�zek Achajski by� najwa�niejsz� si�� polityczn� Grecji hellenistycznej. Jego celem by�a wsp�lna polityka zagraniczna zrzeszonych miast. Wsp�pracowa� z Rzymem, jednak podj�te przez jego cz�onk�w pr�by usamodzielnienia si� spowodowa�y rzymskie represje. W ich wyniku Zwi�zek Achajski zosta� zlikwidowany w 146 roku p.n.e.";0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;1;0;0;0;0;0;0
9;"Achemenidzi ";"Dynastia panuj�ca w Persji od po�owy VI wieku p.n.e. do roku 330 p.n.e., kiedy to jej ostatni przedstawiciel<A0395> Dariusz III Kodomanus</A> zosta� zamordowany przez swoich satrap�w na wschodzie kraju, w obliczu nadci�gaj�cej armii Aleksandra Wielkiego. Tw�rc� dynastii by� Achemenes, ksi��� Parsua. Najwybitniejsi przedstawiciele: Dariusz I Wielki i Kserkses I.";1;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0
10;"Achetaton ";"Obecnie Tell el-Amarna. Miasto wzniesione w po�owie XIV wieku p.n.e. przez faraona i reformatora religijnego Echnatona (przed zmian� imienia Amenhotepa IV). Przez kr�tki okres jego rz�d�w pe�ni�o rol� stolicy pa�stwa.";0;0;0;0;0;0;0;1;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0
11;"Achilles";"Grecki heros, syn kr�la Ftii Peleusa i boginki morskiej, jednej z nereid, Tetydy. Jeden z g��wnych bohater�w<I> Iliady</I>. Wed�ug mitologii, w wieku niemowl�cym Achilles zosta� wyk�pany przez matk�  w Styksie, dzi�ki czemu jego cia�o uzyska�o odporno�� na zadawane rany. Jedynym jego s�abym punktem pozosta�a pi�ta, za kt�r� Tetyda trzyma�a go podczas k�pieli. Poleg� trafiony w ni� strza�� Parysa. St�d wzi�o si� potoczne okre�lenie s�abego miejsca u cz�owieka � pi�ta achillesowa.";0;1;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0
12;"Adam i Ewa ";"Pierwsi rodzice stworzeni przez Boga na jego obraz i podobie�stwo. Ich imiona pochodz� z j�zyka hebrajskiego:<I> adam</I>, oznacza cz�owieka, lub ca�y ludzki gatunek,<I> ewa (hawwa)</I> � ""daj�c� �ycie"".";0;0;0;0;1;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;1;0
13;"Adonis ";"Urodziwy m�odzieniec, my�liwy. Wed�ug najpopularniejszej wersji syn Kinyrasa i jego c�rki Smyrny. Kochanek Afrodyty, zabity przez dzika podczas polowania. Na pro�b� bogini<A1189> Zeus</A> wyrazi� zgod�, aby Adonis tylko p� roku przebywa� w Hadesie, natomiast drugie p� na ziemi, u boku ukochanej. Kult Adonisa przyw�drowa� prawdopodobnie z Bliskiego Wschodu.";0;0;0;0;1;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;1;0
14;"Adrumetum ";"Obecnie Susa. Fenickie miasto w p�nocnej Afryce, po�o�one na po�udniowy wsch�d od Kartaginy. Od czas�w cesarza<A1105> Trajana</A> kolonia rzymska. W jego ruinach odnaleziono tabliczki o�owiane z magicznymi formu�kami, terakotowe figurki i mozaiki, w�r�d kt�rych zwraca uwag� portret Wergiliusza.";0;0;0;0;0;0;0;1;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0
15;"Ad�anta ";"Miejscowo�� w p�nocno-zachodnich Indiach, s�ynna z buddyjskich zespo��w �wi�tynnych, wykutych w skale w okresie od II wieku p.n.e. do V wieku n.e. �ciany �wi�ty� zdobi� unikatowe p�askorze�by i malowid�a.";0;0;0;0;0;0;0;1;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0
16;"Aecjusz ";"A�tius Flavius (390�454). Wybitny w�dz zachodniorzymski z okresu panowania Walentyniana III, z pochodzenia<A0567> Germanin</A>. W 451 roku n.e. uchroni� Cesarstwo Zachodnie przed najazdem Hun�w, powstrzymuj�c ich wojska w bitwie na Polach Katalaunijskich. Oskar�any o nadmierne ambicje polityczne zosta� zamordowany z rozkazu cesarza.";0;1;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;1;0;0;0
17;"Aerarii";"Obywatele rzymscy nie nale��cy do �adnej<I> tribus</I> (jednostka podzia�u terytorialnego w Rzymie). Podstaw� wymiaru ich podatku by�y wy��cznie ich dochody. Nale�eli do nich obywatele rzymscy ukarani infami�, osoby wskazane przez cenzora, na przyk�ad z powodu niemoralnego trybu �ycia i ludno�� podbitych miast, posiadaj�ca wprawdzie prawo zawierania ma��e�stw z obywatelami rzymskimi (ius conubium) oraz zdolno�� obrotu swym maj�tkiem<I> (ius commercii)</I>, ale nie posiadaj�ca praw politycznych. Aerarii nie mogli g�osowa�, piastowa� urz�d�w i pe�ni� s�u�by w wojsku.";0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;1;0;1
18;"Aerarium ";"Rzymski skarbiec pa�stwowy, mieszcz�cy si�  w �wi�tyni Saturna w Rzymie. Zarz�dzany by� przez specjalnego urz�dnika<I> (questor urbanus)</I>, kt�ry pozostawa� pod kontrol� senatu.";0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;1;0;0;0;0;0;1
20;"Czarny kamie�";"Najwi�ksza �wi�to�� muzu�man�w. Umieszczony w p�d.-wsch. naro�niku �wi�tyni Kaaba.";0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;1;0;0;1;0
22;"Afrodyta ";"Grecka bogini mi�o�ci i pi�kna, zrodzona wed�ug mitologii z piany morskiej, zroszonej krwi� rannego Uranosa, na Cyprze. Wed�ug mniej znanej wersji c�rka Zeusa i Dione. Opiekunka kochank�w. Rzymski odpowiednik: Wenus.";0;0;0;0;1;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;1;0
23;"Afrodyzja ";"Nazwa kilku miast greckich, w kt�rych znajdowa�y si� �wi�tynie Afrodyty. Najs�ynniejsze z nich: Afrodyzja na granicy Karii i Frygii w Azji Mniejszej, Afrodyzja w Cylicji, naprzeciwko Cypru, w ca�o�ci po�wi�cona bogini i wyspa u Wybrze�y Cyrenajki";0;0;0;0;0;0;0;1;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0
24;"Afrodyzje";"�wi�to ku czci<A0022> Afrodyty</A> najuroczy�ciej obchodzone w miejscowo�ci Pafos na Cyprze, nieopodal miejsca narodzin bogini.";0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;1;0
25;"Afryka ";"Og�lne okre�lenie kontynentu afryka�skiego. Przez Grek�w nazywana by�a Libi�. W czasach antycznych znano jedynie jej p�nocn� cz�� i fragmenty wybrze�y. Wed�ug mitologii nazwa Afryka zosta�a wzi�ta od imienia jednego z syn�w Heraklesa, herosa Afera.";0;0;0;0;0;0;0;0;1;0;0;0;0;0;0;0;0;0
26;"Agamemnon ";"Bohater<I> Iliady</I> i wielu antycznych tragedii, w tym trylogii Ajschylosa<I> Oresteja (Agememnon, Ofiarnice, Eumenidy)</I>. Syn Atreusa i Aeropy, m�� Klitajmestry, ojciec Orestesa. Kr�l Myken (w niekt�rych �r�d�ach Argos). Po powrocie z wyprawy troja�skiej zgin�� zamordowany przez �on� i jej kochanka Ajgistosa.";0;0;0;0;1;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0
27;"Agapa ";"U pierwszych chrze�cijan wsp�lny posi�ek spo�ywany ka�dego wieczora przez cz�onk�w gminy. W czasach antycznych podczas niego dokonywano przeistoczenia chleba i wina w cia�o i krew Chrystusa oraz udzielano komunii. Zwyczaj zanik� oko�o VII wieku.";0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;1;1;0
28;"Agatokles";"(361�289 p.n.e.) Tyran Syrakuz od roku 317. Prowadzona przez niego zaborcza polityka wobec fenickich kolonii na Sycylii doprowadzi�a do wybuchu wojny z<A0699> Kartagin�</A>. Oblegany w Syrakuzach, zdo�a� wraz z okr�tami uciec do Afryki. W 304 p.n.e. wzorem wodz�w Aleksandra Wielkiego og�osi� si� monarch�. Przed sam� �mierci� ustanowi� w pa�stwie demokracj�.";0;1;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0
29;"Agaton";"(447�401 p.n.e.). Grecki tragediopisarz, kt�ry pierwszy potraktowa� pie�ni ch�ru, jako przerywniki dziel�ce ca�o�� akcji utworu na mniejsze fragmenty (akty).";0;0;0;1;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0
30;"Agele ";"Stowarzyszenia m�odzie�c�w, kt�rzy uko�czyli 17 rok �ycia, s�u��ce rozwojowi ich sprawno�ci fizycznej. Okres przebywania w agele wynosi� zwykle 10 lat; na czele ka�dego ze stowarzysze� sta� najcz�ciej ojciec jednego z m�odzie�c�w. Popularne na Krecie i w po�udniowej Grecji.";0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;0;1;0;0;0;0;0;0
31;"Agema ";"Doborowe oddzia�y armii greckiej, pe�ni�ce najcz�ciej s�u�b� stra�y przybocznej kr�la (wydzielonych 300<A0633> hoplit�w</A> w Sparcie) lub odr�bnej ...