Życie i twórczość Heleny Radlińskiej
Urodziła się 2.05.1879 r w Warszawie w rodzinie inteligenckiej. Była wychowywana w tzw. „domu otwartym”, gdzie przebywały wybite osoby takie jak np. B. Prus czy E. Orzechowska. Ojciec, Aleksander Rajchman był jednym z twórców i pierwszym dyrektorem Filharmonii Warszawskiej. Matka, Melania współpracowała z mężem w pracach wydawniczych i brała udział w międzynarodowym ruchu kobiecym. W rodzinie było troje dzieci: Ludwik, lekarz, wieloletni dyrektor UNICEF, Aleksander, wybitny matematyk, profesor Wolnej Wszechnicy polskiej oraz Helena, której po ukończeniu kursów nauczycielskich H. Czarnockiej rodzice nie pozwolili na wyjazd na studia za granicę.
Rozpoczęła wówczas praktykę w Bibliotece Ordynacji Zamojskich w Warszawie. W tym czasie wydała swą pierwszą pracę popularną pt. Kto to był Mickiewicz – podpisana pseudonimem Helena Orsza . Pracowała następnie w Czytelniach Bezpłatnych Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności i wchodziła w skład Komisji Katalogowej Wydziału Czytelni Bezpłatnej . W czasach rewolucji Radlińska była jednym z przywódców walk o szkołę polską (1904-1905). Udział w tej rewolucji i pobyt wraz z mężem , Zygmuntem Radlińskim - lekarzem, działaczem PPS, na Syberii, kończy jakby pierwszy etap życia i działalności H. Radlińskej.
W latach 1906-1911 po ucieczce z Syberii rozpoczęła studia mediewistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim zakończone dyplomem nauczyciela szkoły średniej. Równocześnie pracowała jako nauczycielka szkół średnich oraz prowadziła wszechstronną działalność oświatową w Krakowskim Uniwersytecie Ludowym im. A. Mickiewicza, zajmując się także organizację biblioteki (1907-1914). W czasie I wojny światowej współdziałała m. in. w Centralnym Biurze Szkolnym. Wykładała na Wyższych Kursach dla Kobiet im. A. Baranieckiego w Krakowie. Okres działalności na uniwersytecie odegrał wielką rolę w kształtowaniu u Radlińskej zasadniczej koncepcji systemu pedagogiki społecznej.
Przed I wojną światową skrystalizowały się dwa działy:
1- teoria oświaty dorosłych;
2- teoria oświaty społecznej;
Po I wojnie światowej w działalności Radlińskej można wyróżnić 3 etapy:
1- praca w kółkach rolniczych; Dużą tu rolę poświęciła organizowaniu bibliotek wędrownych i od 1920 r. pełniła funkcję kierownika Działu Oświaty Centralnego Związku kółek Rolniczych w Warszawie.
2- Redagowanie czasopisma: Rocznik Pedagogiczny , które obrazowało rozwój nauk pedagogicznych w kraju i na świecie.
3- Etap to działalność naukowa i dydaktyczna na Wolnej Wszechnicy polskiej, gdzie pełniła rolę kierownika Studium Pracy Społeczno-Oświatowej. Zadaniem tego studium było kształtowanie pracowników oświaty pozaszkolnej a później również kształtowanie w zakresie opieki nad dziećmi i młodzieżą oraz matką i rodziną.
Po I wojnie światowej, obok pracy dydaktycznej na Wyższych Kursach Pedagogicznych im. J. Miłkowskiego, na Państwowych Kursach Nauczycielskich im. W. Nałkowskiego, od 1920 r. pełniła funkcję Kierownika Działu Oświaty Centralnego Związku Kółek Rolniczych w Warszawie. Na stanowisku tym przyczyniła się do powstania sieci bibliotek wędrownych CZKR. Od roku 1921 prowadziła wykłady na Wolnej Wszechnicy Polskiej, gdzie była jednym z inicjatorów i organizatorów Studium Pracy Społeczno-Oświatowej. Wykładała i współpracowała z pierwszymi w Polsce Kursami Księgarskimi i Studium Księgarskim, utworzonymi w 1928 r. na Wolnej Wszechnicy Polskiej. Kierownictwo tam sprawowała do wybuchu wojny 1939 r. Na Wszechnicy habilitowała się w 1925 r. Po otrzymaniu uprawnień wyższej szkoły akademickiej przez WWP w 1937 r. przeprowadziła habilitację państwową. Od. 1927/1928 była profesorem historii i organizacji oświaty pozaszkolnej WWP. W latach 1929-1932 pełniła funkcję dziekana Wydziału Pedagogicznego WWP, była również kierownikiem biblioteki tej uczelni..
W czasie II wojny światowej Radlińska pracowała w ramach Tajnej Wolnej Wszechnicy Polskiej. Podczas wojny rozwiedziona już Radlińska, straciła cały swój dobytek i została przygarnięta przez siostry zakonne. Po powstaniu Warszawskim zamieszkała w Łodzi, gdzie rozwinęła ożywioną działalność naukową i dydaktyczną. W 1945 r. H. Radlińdka została kierownikiem Katedry, która później została zamknięta, oraz Zakładu Pedagogiki Społecznej na wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Łódzkiego. W okresie tym również została mianowana na profesora zwyczajnego pedagogiki społecznej Uniwersytetu Łódzkiego. W 1946 r. z inicjatywy Radlińskiej rozpoczął pracę Polski Instytut Służby Społecznej - którego zadaniem było: "... pogłębianie wiedzy o zjawiskach życia społecznego przez prowadzenie i popieranie studiów nad warunkami normalnego rozwoju nad położeniem klęsk społecznych i wykolejeń jednostek oraz nad metodami i osiągnięciami ratownictwa, pomocy, opieki, urządzeń, pomyślności społecznej i organizacji zrzeszeń...". Instytut prowadził m. in. badania nad sieroctwem, typami instytucji pomocy społecznej, działalnością domów dziecka.
W 1951 r, wstrzymano działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej w związku ze zmianami w dziedzinie organizacji nauki oraz polityki w zakresie szkolnictwa wyższego. Radlińska do końca 1952 r. kierowała zakończeniem prac Towarzystwa i przekazaniem jego materiałów do Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego.
Dorobek naukowy Radlińskiej jest obfity i różnokierunkowy. Napisała dziesiątki artykułów i rozpraw, które są odbiciem jej stosunków do bieżących spraw wychowania. Jest autorką szeregu prac dotyczących historii pracy społecznej i samokształcenia. Należy tu wymienić takie prace jak: "Książka wśród ludzi", "Szkice z pedagogiki społecznej", "Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego", "Badania regionalne dziejów pracy społecznej i oświatowej”.
Działalność naukowa Radlińskiej przypadała na okres szybkiego i bardzo burzliwego rozwoju nauk pedagogicznych. Stworzyła własne, oryginalne ujęcie procesów wychowawczych, jako procesów integralnych obejmujących całe życie człowieka, uwarunkowanych wpływem czynników kulturalnych i bytowych. W pracy pt."Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego"- określa przedmiot pedagogiki społecznej; wg niej jest on "...wzajemnym oddziaływaniem wpływów środowiska i przekształcających je sił jednostek...". Pedagogika społeczna stworzona przez Radlińską traktuje wychowanie jako proces integralny, obejmujący całe życie człowieka, przywiązujący wielką wagę do zagadnień pracy społecznej, organizacji życia kulturalnego, poradnictwa i wypoczynku. Rozległość tych zagadnień powoduje wyodrębnienie się szczegółowych dziedzin pedagogiki społecznej do których należą:
· teoria pracy społecznej zajmująca się rozpoznawaniem warunków, w których zachodzi potrzeba opieki i pomocy,
· teoria oświaty dorosłych, w której Radlińska usiłuje stworzyć podbudowę teoretyczną przez uściślenie terminologii działalności oświatowej, określając możliwość badań i ich metodologię,
· historia pracy społecznej i oświatowej
W ciągu całego życia Radlińska była aktywna w stowarzyszeniach naukowych i organizacjach społecznych. Współpracowała z Komisją do Dziejów Oświaty i Szkolnictwa Polskiej Akademii Umiejętności, była członkiem Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego, Instytutu Badania Najnowszej Historii Polski, przewodniczącą krakowskiego koła Komisji Oświaty Dorosłych Naukowego Towarzystwa Pedagogicznego, czynnym członkiem Łódzkiego Towarzystwa Naukowego. Należała do współzałożycieli Polskiego Związku Nauczycielskiego i Związku Nauczycielstwa Polskiego. Była członkiem Związku Bibliotekarzy Polskich, w roku 1937 nadano jej honorowe członkostwo tego Związku.
Dużą wagę przywiązywała Radlińska do kształcenia pracowników bibliotecznych. Zasługą Jej było utworzenie na Wolnej Wszechnicy Polskiej - Studium Kształcenia Bibliotekarzy na poziomie wyższym, gdzie wdrażano słuchaczy w problemy pedagogiki bibliotecznej w oparciu o psychologię, socjologię i statystykę. Prace biblioteczne ułatwiły Radlińskiej zrozumienie potrzeb społecznych w zakresie czytelnictwa i ukazały dotkliwe braki na rynku wydawniczym. Serie wydawnictw popularnych pod pseudonimem H. Orszy rozpoczęła broszurą pt. Kto to był Mickiewicz (1987). Broszura ta ukazała się w roku odsłonięcia pomnika Adama Mickiewicza w Warszawie i rozeszła w stu tysiącach egzemplarzy. Była to pierwsza praca 18-letniej autorki. Antonina Kłoskowska broszurę tę uznaje za przykład specjalnego rodzaju literatury masowej końca XIX wieku: „Ten nurt rozwoju kultury masowej, daleki od zasad komercjalnych stawiał sobie za cel upowszechnianie treści oświatowych, moralizatorskich, społecznych, patriotycznych. Nie była to literatura kramarska, lecz apostolska, rozmaicie z resztą pojmowanego apostolatu”.
W okresie zainteresowania odbiorcami i przedstawianymii treściami powstały dalsze prace młodej H. Orszy na tematy literackie (np. o Teofilu Lenartowiczu), a także historyczne (z życia królowej Jadwigi) oraz dotyczące popularyzacji książek i bibliotek (np. O naszych pierwszych książkach, dawnych szkołach i uniwersytecie krakowskim) wydawane pod różnymi fikcyjnymi firmami przez tajne Warszawskie Koło Oświaty Ludowej. „O doborze tematów – jak powiedziała po latach H. Radlińska – rozstrzygał plan wydawniczy tajnego Koła Oświaty, liczący się z możliwościami przeprowadzenia książeczki przez cenzurę [...] Pisarstwo było służbą, nie przyczyniało się do wypowiedzenia siebie. Szukało dróg do czytelnika zawile – wytwarzaniem nastroju [...] usiłowało zastępować szkołę...”.
W okresie najintensywniejszej działalności społecznej w Krakowie jej praca naukowa znalazła swój najpełniejszy wyraz w tomie pt.: Praca oświatowa, jej zadania, metody, organizacja. Podręcznik, pierwszy w dziejach pracy oświatowej powstał z potrzeb pracy społecznej i jako wyraz jej zdobyczy. Obejmuje następujące zagadnienia: historia, kierunki, zadania pracy oświatowej, wydawnictwa popularne, organizacja czytelnictwa, nauczanie dorosłych, instytucje i organizacje kulturalne, kształcenie estetyczne. Pionierskie jest ukazanie pracy oświatowej na tle całokształtu życia społecznego. Helena Witkowska pracę tę nazywa „pożyteczną, informacyjną, a zarazem budzącą do czynu, sumującą dotychczasowy dorobek Polski, a jednocześnie otwierającą oczy na zagadnienia i potrzeby chwili obecnej”.
Zmarła w Łodzi 10 października 1954 r. Została pochowana na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Ważniejsze prace Heleny Radlińskiej (układ chronologiczny)
1. Radlińska Helena Kto to był Mickiewicz? / Helena Radlińska.- Warszawa, 1897
2. Podstawy wychowania narodowego / oprac. Helena Radlińska //W: Księga pamiątkowa II Polskiego Kongresu Pedagogicznego odbytego w dniach 1 i 2 listopada 1909 we Lwowie /oprac. Jan Kornecki.- Lwów, 1910
3. Radlińska Helena Na ziemi polskiej przed wielu laty / Helena Radlińska.- Warszawa, 1911
4. Praca oświatowa Praca oświatowa, jej zadania, metody, organizacja / pod red. Heleny Radlińskiej.- Kraków, 1913
5. Radlinska Helena Jak prowadzić biblioteki wędrowne: wskazówki i przykłady / Helena Radlińska.- Toruń, 1922
6. Radlińska Helena Ksiązka wśród ludzi / Helena Radlińska.- Warszawa, 1934
7. Radlińska Helena Służba społeczna pielęgniarki / Helena Radlińska.- Warszawa, 1935
8. Radlińska Helena Stosunek wychowawczy do środowiska społecznego: szkice z pedagogiki społecznej /Helena Radlińska.- Warszawa, 1935
9. Społeczne przyczyny Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych / pod red. Heleny Radlińskiej.- Warszawa, 1935
10. Radlińska Helena Oświata dorosłych: zagadnienia - dzieje - formy - pracownicy - organizacja /Helena Radlińska.- Warszawa, 1947
11. Radlińska Helena Egzamin z pedagogiki społecznej: przegląd tresci wykładów / Helena Radlinska.- Łódź, 1951
Wińcenty Okoń. Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Słownik Pedagogiczny. Warszawa 1975.
Irena Lepalczyk. Pedagogika Biblioteczna Heleny Radlińskiej. Łódzkie Towarzystwo Naukowe. Łódź 1974.
pbw2.swinoujscie.com.pl
pbwz.swinoujscie.com.pl
opkopk