Boy Żeleński Tadeusz - Molier.pdf - Boy-Żeleński Tadeusz - Majorekma

Aby rozpocząć lekturę,

kliknij na taki przycisk ,

który da ci pełny dostęp do spisu treści książki.

Jeśli chcesz połączyć się z Portem Wydawniczym

LITERATURA.NET.PL

kliknij na logo poniżej.

T A D E U S Z Ż E L E Ń S K I

(B O Y )

M O L I E R

Tower Press 2000

CZĘŚĆ PIERWSZA

ŻYCIE I TWÓRCZOŚĆ

MŁODOŚĆ MOLIERA

Zaledwie przebrzmiały echa obchodów molierowskich 1* , w których cały cywilizowany

świat, i my wraz z nim, oddał hołd pamięci wielkiego pisarza. Mimo to nie jestem przeświad-

czony, aby ogół naszej publiczności dostatecznie zdawał sobie sprawę z istoty i wielkości

zjawiska, któremu na imię M o l i e r. Wymawia się to imię ze czcią i mniej lub więcej szcze-

rym zachwytem, ale dzieje się to raczej na wiarę tradycji niż z własnego bezpośredniego

przeżycia.

I nie dziwmy się temu. Takie prawdziwe współżycie z wielkimi dziełami minionych i tak

odległych nam epok to rzecz jedna z najtrudniejszych. Odmienna konwencja artystyczna staje

się niby zakrzepłą skorupą, która osłania jądro płomienistej lawy, żarzącej się wiecznie we

wnętrzu. Tak np. Racine czyni na nas wrażenie umiaru i chłodu, podczas gdy współczesnych

przerażał i gorszył rozpętaniem namiętności, oszałamiał tchem nie znanego przed nim porywu

zmysłów. Wszystkie niemal zdobycze artystyczne genialnego pisarza wchodzą w krew lite-

ratury, korzysta z nich każdy z potomnych, wyzyskuje je w sposób coraz zręczniejszy, coraz

bardziej udoskonalony, tak że przez jakiś okrutny i niesprawiedliwy paradoks genialny pier-

wowzór wydaje się niemal bladym w porównaniu do swych, współczesnych nam, kopii. Róż-

nica tylko ta: te wtórne utwory mijają, starzeją się niby moda ubrań, które odziewają ich akto-

rów, podczas gdy pierwowzór trwa, wiecznie stanowiąc ożywczą krynicę piękna. Ileż „Celi-

men” przesunęło się przez scenę i znikło w niepamięci, odkąd Celimena Molierowska żyje

wiecznie.

Toż samo w stosunku do zdobyczy ż y c i o w y c h genialnych pisarzów. Już nas nie ci-

sną te rzeczy, z którymi walczyli ci tytani nieraz z narażeniem własnego gardła; przyjmujemy

spokojnie nasze współczesne życie, jakim jest, nie zastanawiając się zbytnio, że każde naj-

drobniejsze z tych praw, których używamy, musiało być nam wywalczone w wielkiej walce

Ducha, w której jednymi z najdzielniejszych zapaśników byli wielcy pisarze.

A wśród nich Molier jest jednym z pierwszych. On jest – można to rzec – wielkim twórcą

życia. Tym Molier różni się od innych wielkich imion literackich, tym je przerasta. Można

powiedzieć wręcz: Molier jest kamieniem węgielnym nowoczesnego społeczeństwa. Tak jak

w innej przełomowej epoce przyszedł Napoleon, spojrzał na kartę Europy i rzekł: „To króle-

stwo, ta granica, ta dynastia nie podoba mi się”, i granica i dynastia przestawały istnieć, tak

przyszedł Molier, spojrzał dokoła siebie i powiedział: „To a to jest złe, głupie i śmieszne; nie

chcę, aby to istniało.” I to, co on tak napiętnował, znikało, strawione własną śmiesznością.

Nie zmienił oczywiście Molier zasadniczych cech ludzkiej natury, bo to niemożliwe; ale w

momencie przeobrażania się społeczeństwa zwalił satyrą swoją niejeden z bałwanów, stoją-

cych na przeszkodzie idącemu nowemu życiu, i tak potężnie, może jak nikt inny, przyczynił

się do jego ewolucji w duchu światła i swobody.

Tego wszystkiego nie domyśli się widz, oglądający raz na parę lat w teatrze Pana de Pour-

ceaugnac lub Chorego z urojenia, a nawet może Mizantropa lub Świętoszka. Aby zrozumieć

doniosłość dzieła Moliera i kosztować go w całej pełni, trzeba je objąć w całości; trzeba je

poznać na tle epoki, która je wydała, na tle jej urządzeń, wierzeń i obyczajów; przede wszyst-

kim zaś na tle losów samego pisarza. Bo dzieło Moliera, tak jak głęboko sięga w życie, tak

znowuż i wyrosło z jego własnego życia; nie podobna mówić o dziele Moliera nie mówiąc o

nim samym.

Molier był dzieckiem paryskiego mieszczaństwa, jak Villon, jak Beaumarchais, jak Wol-

ter. Nazywał się Jan Poquelin (Molière jest pseudonimem scenicznym). Urodził się w samym

sercu Paryża, w pobliżu Hal, w mieszkaniu obok sklepu tapicerskiego, który należał do ojca

jego, zamożnego rękodzielnika, również Jana. Znamy datę jego chrztu: 15 stycznia 1622. Był

najstarszym dzieckiem. Miał ledwie dziesięć lat, kiedy odumarła go matka. Niebawem ojciec

ożenił się powtórnie i rychło owdowiał po raz wtóry. Jan Chrzciciel Poquelin, przyszły Mo-

lier, miał być następcą ojca w jego rzemiośle i funkcjach; uczęszczał do parafialnej szkoły,

resztę dnia spędzał w sklepie. Ale od dziecka ulubioną jego rozrywką był teatr, za którym

przepadało mieszczaństwo paryskie. Niedaleko Hal rozbijały obóz liczne budy kuglarzy,

szarlatanów, aktorów jarmarcznych, zwabiając swą niewyczerpaną swadą przechodniów. Od

czasu do czasu, w święto, dziadek, Ludwik Cressé, prowadził chłopca do prawdziwego teatru

w owym Hôtel de Bourgogne 2* , któremu później Molier tak bardzo miał się dać we znaki.

Tam Molier mógł się zapoznać z całym ówczesnym repertuarem: wypełniały go przeważnie

tragedie, po których dla odmiany wrażeń dawano zwykle jakąś niewybredną farsę. Na czę-

stych jarmarkach poza Paryżem produkowali się także aktorzy i kuglarze włoscy ze swymi

maskami, pantomimami, całą zaprawą commedia dell’arte.

Mając trzynaście lat chłopiec, nie czując powołania do rzemiosła, poprosił p o d o b n o

ojca, aby mu się pozwolił kształcić. Faktem jest, iż od r. 1636 do 1640 pobiera nauki w kole-

gium jezuickim w Clermont. Był to duży zakład naukowy, gdzie kształciła się młodzież

przeważnie szlachecka. Poziom nauk był wysoki, zwłaszcza w zakresie języka ojczystego i

łaciny: uczniowie grywali tam tragedie i komedie łacińskie. Jan Poquelin poznał tam dobrze

łacińskich poetów, zwłaszcza Terencjusza; posiadł również początki filozofii.

Zarazem nawiązał stosunki koleżeńskie, które miały mu się kiedyś przydać, z młodym

księciem krwi, Contim 3* , oraz z młodym Chapelle 4* . Z tym ostatnim pobierał kursa u znako-

mitego filozofa Gassendiego, wsławionego swą polemiką z Kartezjuszem, który zarzucał mu

zbytni „materializm”. Podobno – ale to niepewne – uczęszczał na kurs teologii do Sorbony.

Pewniejszą jest wiadomość, że studiował prawo w Orléans. Niezależnie od tych studiów za-

pobiegliwy ojciec, pragnąc przekazać mu swą godność, postarał się (1642) o przelanie na sy-

na tytułu i funkcji „tapicera królewskiego”; w tym charakterze młody Jan Poquelin towarzy-

szy Ludwikowi XIII do Narbonne. W czasie tej podróży spotkał p o d o b n o ową Magdale-

nę Béjart i jej rodzinę, która taki wpływ miała wywrzeć na jego losy.

Rodzina Béjart stanowiła istny klan teatralny. Magdalena, ładna, śmiała i przedsiębiorcza

dziewczyna, liczyła wówczas lat dwadzieścia pięć, była dość znaną aktorką i miała już „prze-

szłość” w osobie pana de Modène, osobistości nieco awanturniczej, ale pełnej fantazji i roz-

machu. W jaki sposób i na jakiej zasadzie doszło do zbliżenia z Molierem – nie wiemy. Tyle

wiadomo, że 3 stycznia r. 1642, na krótki czas przed ukończeniem dwudziestu jeden lat, mło-

dzieniec pisze do ojca list, w którym zrzeka się stanowiska „królewskiego tapicera”, przeka-

zując je jednemu z młodszych braci; zarazem uprasza o wypłacenie mu maleńkiej schedy po

matce (630 funtów), którą umieszcza jako swój udział w przedsiębiorstwie dramatycznym,

zawiązanym z Magdaleną Béjart, bratem jej Józefem, siostrą Genowefą i kilkoma przyjaciół-

mi tej rodziny. Teatr ów przybrał szumne miano „Illustre Théâtre”.

Boy Żeleński Tadeusz - Molier.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: