Poezja programowa wczesnego pozytywizmu, oprac. Jan Baculewski
Precz z marzeniami Wincentego Stroki to pierwszy galicyjski utwór programowy. Pojawił się parę miesięcy po klęsce powstania.
· wyraża wahania między zemsty marzeniem a nakazem trzeźwej pracy
· ideał patriotyczny zawiera w haśle zdobycia rzeczywistości
· wiersz w stylistyce romantycznej
W Galicji nie miał kontynuatorów. Praca organiczna nie zdobyła tu popularności, ze względu na słaby rozwój przemysłu i przewagę stańczykowskiego konserwatyzmu.
Jeszcze Polska nie zginęła Wawrzyńca Engeströma z zaboru pruskiego (1871).
· parafraza narodowego hymnu
· wezwanie do pracy i skruchy narodowej
· motywy wierności sztandarom narodowym i rycerskiej przeszłości
Tutaj działali też Władysław Bełza i Władysław Ordon.
Poezja zaboru pruskiego i galicyjska łączy hasła organicznikowskie z tonacją patriotyczną.
W Warszawie już w 1866 r. Eliza Orzeszkowa wystąpiła z wierszem programowym, ale rozkwit przypadł na lata 1872-74. Działali wtedy:
· Julian Ochorowicz (Mohort) Naprzód (1873) – według Świętochowskiego była to pozytywistyczna Oda do młodości; najlepszy wiersz programowy !
· Stanisław Grudziński Fiat lux! – retoryczne inwokacje do Prawdy, Wiedzy i Postępu; Bohaterstwo pracy – apel do zbiorowości, zakazy i postulaty w imię postępu i wolności
· Antoni Pilecki Z dramatów życia – duch objawia poecie hasła humanitaryzmu
· Mirosław Dobrzański
· a w Galicji Karol Świdziński Naprzód pracą – wg Chmielowskiego to Oda do młodości; inwokacja do młodzieży, zamknięcie pieśni przeszłości, nowy program (praca, nauka i myśl vs. pieśń i walka); mniejsze zaangażowanie niż w Naprzód Ochorowicza
Poezja miała spełniać funkcje społeczne, stąd tematy:
· nędza i krzywda biedoty miejskiej (program reform społecznych)
· problematyka miejska (rozwój przemysłu)
· problem wsi uważali za rozwiązany carskim dekretem uwłaszczeniowym z 1864 r., stąd brak tematyki wiejskiej (wyj. Rozmowa z Maćkiem Grudzińskiego – apel o oświatę; ale już w Z doli kmiecej Pileckiego wieś to tylko tło dla oskarżeń pod adresem kolonisty-Niemca)
· los kobiety upadłej (np. Pilecki Zwykłe dzieje, Przebaczenie, Z ulicy, Buduarowa bachantka; Grudziński Anioł upadły; Ordon Róża biała)
· nieszczęśliwe dzieciństwo (np. Pilecki Bez winy, Gdzie ojciec, Królowa balu; Grudziński Bezimienne dziecię) – dzieci osierocone, niechciane; sentymentalne obrazki dydaktyczne
· religia (np. Pilecki Modlitwa nędzarza, Pod krzyżem) – dezaprobata dla władz kościelnych, bez wyraźnego ateizmu; brak spraw metafizycznych i filozoficznych
Mało było krytyki systemu społecznego (wyj. Ordon Przed oknem bankiera). Sentymentalne utwory raczej stawiały znaki zapytania lub nawoływały do usunięcia zła.
Fabuła była podporządkowana tezie. Mnóstwo dygresji publicystycznych.
** E.Z.**
15
tranulcia