Kartezjusz Medytacje o pierwszej Filozofii.pdf

WWW.FILOZOF.PL – Studencki Serwis Filozoficzny

MEDYTACJE O PIERWSZEJ FILOZOFII

Kartezjusz

konaniem - zalecając je takŜe innym - iŜ tyle wybitnych osób nie

mogłoby stawiać zarzutów, nie rzucając nowego światła [na poru-

szane zagadnienia].

II. JednakŜe ksiąŜka ta trafiła z uniwersytetów równieŜ i na dwory,

dostawszy się w ręce osoby znamienitego rodu. Przeczytawszy te oto

Medytacje i uznawszy je godnymi zapamiętania, osoba ta zadała sobie

trud przełoŜenia ich na francuski, juŜ to chcąc w ten sposób przyswoić

sobie lepiej i przybliŜyć zawarte w nich, dosyć nowatorskie, idee, juŜ to

dlatego po prostu, aby uhonorować Autora tym wyrazistym dowodem

powaŜania. Tymczasem inna szlachetna osoba, nie chcąc dopuścić

jakiejkolwiek niedokonałości w tym dziele tak doskonałym, idąc w ślad

tego Pana przełoŜyła na nasz język Zarzuty, które uzupełniają Medytacje,

oraz towarzyszące im Odpowiedzi, kierując się słusznym przekonaniem,

Ŝe sama francuszczyzna nie uczyni Medytacji łatwiejszymi do

zrozumienia od [wersji] łacińskiej, jeśli nie zostaną dołączone do nich

Zarzuty i Odpowiedzi, będące jakby komentarzami do Medytacji.

Autor, skoro tylko dowiedział się, jak szczęśliwie się sprawy tu mają, nie

tylko zgodził się, ale wręcz wyraził pragnienie, aby Panowie ci zechcieli

wydrukować swe tłumaczenia. ZauwaŜył bowiem, Ŝe Medytacje zostały

przyjęte z niejakim zadowoleniem przez większą liczbę takich, którzy nie

stosują się do [wzorów] filozofii scholastycznej, niŜ takich, którzy się

do nich stosują. Dlatego teŜ skoro pierwsze wydanie ukazało się po

łacinie, gdyŜ Autor miał nadzieję znaleźć polemistów, to teraz liczy na

przychylne przyjęcie tego drugiego, francuskiego wydania przez tych,

którzy zetknąwszy się juŜ z jego nowymi przemyśleniami, chcieliby teraz,

aby uwolniono ich od języka i stylu scholastyki, a raczej dostosowano się

do ich języka i oczekiwań.

Przekład francuski jest wierny i tak pieczołowicie wykonany, Ŝe

nigdzie nie rozmija się z zamysłem Autora MoŜemy o tym zapewnić,

zwaŜywszy choćby samą uczoność Tłumaczy, którą niełatwo byłoby

zwieść. Mamy jednak równieŜ i bardziej wiarygodny tego dowód, a

mianowicie taki, Ŝe zapewnili oni, jak najsłuszniej, Autorowi prawo

przejrzenia przekładu i wprowadzenia do niego poprawek. TenŜe

skorzystał z niego, lecz raczej nie po to, aby poprawiać Tłumaczy, lecz

siebie samego - wnosząc po prostu więcej jasności do swych wywodów.

Wypada zauwaŜyć, Ŝe znalazłszy kilka miejsc, gdzie tekst łaciński

wydawał się mu nie dość jasny dla wszystkich, zechciał tu

Słowo od wydawcy do Czytelnika [zamieszczone w tym miejscu

w pierwszym wydaniu francuskim z 1647 r.]

KaŜdej osobie wykształconej, która przeczyta tę ksiąŜkę, chcieli-

byśmy obiecać, Ŝe będzie zadowolona - i to zarówno z tego, co

naleŜy do Autora, jak i z tego, co jest rzeczą Tłumacza; jesteśmy

zobowiązani do najpilniejszych starań o to zadowolenie zwłaszcza

dlatego, iŜ obawiamy się, aby niełaska Czytelnika, dotknąwszy nas,

nie padła teŜ i na tamtych. Podejmujemy się więc tych starań:

zarówno dbając o jakość tego wydania, jak i dołączając krótkie

wyjaśnienie, w którym pozwalamy sobie zwrócić uwagę na trzy

kwestie, w naszym przekonaniu godne uwagi i poŜyteczne dla

Czytelnika. Pierwsza z nich dotyczy racji, dla których Autor wydał

swe dzieło po łacinie, druga - tego, w jaki sposób i dlaczego doszło

do wydania przekładu francuskiego, trzecia zaś -jakości obecnie

publikowanej wersji.

I. Skoro Autor, począwszy w duchu swe Medytacje, zdecydował

sieje opublikować, to uczynił to tyleŜ z obawy, aby głos prawdy nie

pozwolił się stłumić, ile w zamiarze przedłoŜenia go pod osąd wszystkich

uczonych. Wolał zaś przemówić do nich w ich własnym języku, w

sposób im właściwy, więc wyraził swe myśli w języku łacińskim oraz

w terminologii scholastyki. Nie został zresztą w swych oczekiwaniach

zawiedziony, bo jego ksiąŜka była dyskutowana przez wszystkie

instancje filozoficznie autorytatywne. Poświadczają to Zarzuty

dołączone do Medytacji; pokazują teŜ one, Ŝe współcześni uczeni

zadali sobie wiele trudu, aby poddać surowej ocenie ich tezy. Nie nam

jest sądzić, z jakim powodzeniem; naszym bowiem zadaniem jest

umoŜliwić innym osąd w tej kwestii. Zadowolimy się prze-

WWW.FILOZOF.PL – Studencki Serwis Filozoficzny

ujaśnić go poprzez pewne niewielkie zmiany, które teŜ łatwo rozpo-

znać, porównując wersję francuską z łacińską. Tłumaczom zaś naj-

więcej trudności sprawiły w tym dziele liczne spotykane w nim ter-

miny akademickie, które juŜ w samej łacinie brzmią szorstko i obco, a

co dopiero we francuskim, który nie ma tej swobody i otwartości ani teŜ

nie przywykł do terminów scholastycznych. Tłumacze nie ośmielili się

zresztą całkiem ich usunąć, gdyŜ prowadziłoby to do naruszenia sensu i

obniŜenia jakości przekładu. Swoją drogą, gdy przekład ten trafił w

ręce Autora, uznał on go za tak dobry, iŜ w Ŝadnym razie nie chciał on

zmieniać jego stylu, czego teŜ wzbraniała mu skromność i powaŜanie

dla swych Tłumaczy. W ten sposób wzajemny szacunek Autora i

Tłumaczy sprawił, Ŝe terminów tych nie usunięto i pozostały one w

tym dziele.

Pozwolimy sobie dodać jeszcze i to, Ŝe ksiąŜka ta zawiera rozwa-

Ŝania całkowicie wolne, mogące sprawić wraŜenie ekstrawagancji na

tych, którzy nie są nawykli do spekulacji metafizycznych. Nie będą z

niej mieli poŜytku ci Czytelnicy, którzy nie zdołają wytęŜyć umysłu, w

pełni skupiając się na tym, co czytają ani powstrzymać się od wydawania

sądów, zanim dokładnie tego nie przemyślą. Obawiamy się tylko, czy

nie zarzuci się nam, iŜ przekraczamy granice, jakie wyznacza nam nasz

zawód wydawcy, albo Ŝe w ogóle ich nie znamy, skoro tak znaczna

szkoda została uczyniona rozpowszechnieniu tej ksiąŜki przez

wykluczenie wielu osób, którym jej nie polecamy. Zamilkniemy juŜ

więc, by nie spłoszyć jeszcze większej liczby ludzi. Czujemy się

jednakowoŜ w obowiązku, zanim te nastąpi, upomnieć Czytelników, by

czytając tę ksiąŜkę, starali się zachować bezstronność i Otwartość. Jeśli

bowiem przystępować do niej będą z tym niedobrym nastawieniem i z

tym duchem przekory -jak wielu, którzy czytają po to tylko, by

krytykować, a z zawodu będąc poszukiwaczami prawdy, zdają się

obawiać ją znaleźć, skoro gdy tylko widzą na niej jakiś cień, ją samą

zaraz podejmują się zwalczać - to nie odniosą z tej ksiąŜki Ŝadnej

korzyści ani rozumnego zdania sobie o niej nie wyrobią. NaleŜy czytać

ją bowiem bez uprzedzeń, bez pośpiechu, z dobrą wolą dowiedzenia się z

niej czegoś, przyznając wpierw prawa nauczycielskie Autorowi, nim

samemu przyjmie się cenzorskie. Postępowanie wedle tej metody jest

tak dalece konieczne w tej lekturze, Ŝe moglibyśmy nazwać ją kluczem

do tej ksiąŜki, kluczem, bez którego nikt nie moŜe jej zrozumieć.

Słowo od wydawcy do Czytelnika

Przedmowa

Zagadnieniem Boga i duszy ludzkiej miałem sposobność zajmo-

wać się juŜ w wydanej po francusku w 1637 roku rozprawie na

temat właściwego kierowania rozumem i poszukiwania prawdy w

naukach. Nie miałem na celu ich dogłębnego rozwaŜenia, lecz

raczej poruszyłem je en passant, zakładając, Ŝe oceny, z jakimi

się spotkam, pozwolą mi zorientować się, jak powinienem trak-

tować je w przyszłości. Zawsze uwaŜałem zresztą, Ŝe zagadnienia

te są tak waŜne, iŜ byłoby właściwe zająć się nimi więcej niŜ raz.

Droga, którą postępuję w ich rozwaŜaniu, prowadzi z dala od

ubitego traktu, tak Ŝe uznałem nawet, Ŝe nie powinienem pisać o

tym po francusku, w rozprawie, którą mogą czytać wszyscy;

obawiałem się bowiem, aby słabsze umysły nie uwierzyły, Ŝe

równieŜ im wolno tą drogą iść.

W Rozprawie o metodzie prosiłem natomiast wszystkich, którzy

by znaleźli w moich pracach cokolwiek zasługującego na krytykę,

aby zwrócili mi na to uwagę. W rezultacie gdy chodzi o wspomniane

dwa zagadnienia, postawiono mi tylko dwa istotne zarzuty.

Chciałbym tu odpowiedzieć na nie w kilku słowach, zanim

przyjdzie mi rozwaŜyć je dokładniej.

Pierwszy zarzut jest taki, Ŝe stąd, iŜ dusza ludzka dokonując

refleksji nad samą sobą, poznaje, Ŝe nie jest niczym innym niŜ

rzeczą myślącą, nie wynika, Ŝe jej natura czy istota polega tylko na

myśleniu, o ile słowo tylko wyklucza wszystko inne, co moŜna by

uznać za przynaleŜne naturze duszy. Na zarzut ten odpowiadam, Ŝe

w danym miejscu nie chodziło mi o to, iŜby wszystko inne miało być

tu wykluczone, gdyby sprawę rozwaŜać w porządku prawdy

rzeczy samej (czym się przecieŜ tam nie zajmowałem), ale jedynie o

to, Ŝe jest tak z punktu widzenia samego mojego myślę-

WWW.FILOZOF.PL – Studencki Serwis Filozoficzny

Przedmowa

nią. Przyjmując go, wypadło mi uznać, Ŝe nie poznałem niczego

innego, o czym bym wiedział, Ŝe naleŜy do mojej istoty, niŜ to, Ŝe

jestem rzeczą myślącą. Dopiero w tej pracy wykaŜę, Ŝe stąd, iŜ nie

poznaję niczego innego, co naleŜałoby do mojej istoty, wynika, Ŝe

rzeczywiście nic więcej jej nie przynaleŜy.

Drugi zarzut stanowi, Ŝe stąd, iŜ posiadam w sobie ideę rzeczy

doskonalszej niŜ ja sam, nie wynika, iŜby sama ta idea była

doskonalsza ode mnie, a tym bardziej nie wynika, Ŝe to, co ta

idea przedstawia, istnieje.

Na to odpowiadam, Ŝe w uŜytym tu słowie „idea" jest pewna dwu-

znaczność. MoŜe być ono bowiem rozumiane materialiter, tzn. jako

czynność intelektu (a wówczas nie moŜna o niej powiedzieć, Ŝe jest

doskonalsza ode mnie samego), albo teŜ óbjectwe, tzn. jako rzecz przed-

stawiona dzięki tej czynności, która teŜ moŜe być, z mocy swej istoty,

doskonalsza ode mnie, nawet jeśliby się nie przypuszczało, Ŝe istnieje

ona poza moim intelektem. W dalszej części tej pracy wyjaśnię do-

kładniej, dlaczego stąd, Ŝe mam w sobie ideę rzeczy doskonalszej ode

mnie, wynika, iŜ rzecz ta istnieje naprawdę.

Ponadto przejrzałem jeszcze dwie dość obszerne prace dotyczące

tych zagadnień, w których zwalcza się nie tyle moje argumenty, ile

wnioski, do jakich doszedłem, te zaś zwalcza się za pomocą argu-

mentów typowych dla ateistów. Rezygnuję jednak z ich krytyki z

obawy, Ŝe musiałbym je wpierw zreferować. Tego rodzaju argu-

menty nie mogą wprawdzie wywrzeć Ŝadnego wraŜenia na tych umy-

słach, dla których moje racje okaŜą się oczywiste, ale nie brak przecieŜ

ludzi słabego rozumu, dających się znacznie łatwiej przekonać do raz

usłyszanych poglądów na daną rzecz - jakkolwiek byłyby fałszywe

i dalekie od rozumności - niŜ przez późniejszą rzetelną i na

prawdziwych podstawach opartą ich krytykę.

Powiem tylko ogólnie, Ŝe wszystko, co mówią ateiści dla zwal-

czania tezy o istnieniu Boga, wynika albo z iluzji polegającej na

przypisywaniu Bogu ludzkich odczuć, albo teŜ stąd, Ŝe przypi-

suje się duszy ludzkiej tyle siły i mądrości, iŜ miałaby ona być

zdolna określić i zrozumieć wszystko, co Bóg moŜe i powinien

czynić. Nie będziemy mieli z takimi poglądami Ŝadnej trudności,

jeśli tylko przypomnimy sobie, Ŝe powinniśmy uwaŜać nasze

dusze za skończone i ograniczone, a Boga za byt nieskończony i

niepojęty.

Obecnie, zapoznawszy się juŜ dostatecznie z opiniami innych,

powracam do kwestii Boga i duszy ludzkiej oraz do zakładania

fundamentów filozofii pierwszej. Nie oczekuję przy tym pospolitego

pochlebstwa ani teŜ nie sądzę, Ŝeby wiele osób miało przeczytać tę

ksiąŜkę. Wręcz przeciwnie - nie doradzałbym nikomu jej lektury,

jeśli nie byłby to ktoś gotowy do wspólnych ze mną rozwaŜań i

do uwolnienia swego rozumu od ingerencji zmysłów i wszelkiego

rodzaju przesądów -jakkolwiek zdaję sobie sprawę, Ŝe osób takich

będzie naprawdę bardzo niewiele. Ci zaś, którzy nie troszcząc się

o zrozumienie porządku i związków pomiędzy moimi

argumentami, chcieliby się zabawiać recenzowaniem kaŜdego

akapitu z osobna, nie wiele będą mieli poŜytku z lektury tego

traktatu. I chociaŜ moŜe znajdą parę okazji do docinków, to jednak

nie będzie im łatwo sformułować zarzut bardziej waŜki i

zasługujący na odpowiedź.

O ile nie obiecuję takŜe innym, Ŝe ich od razu zadowolę, ani nie

wyobraŜam sobie, Ŝe potrafię przewidzieć wszystko, co dla kogo-

kolwiek mogłoby być trudne do zrozumienia, przedstawię w Me-

dytacjach przede wszystkim te myśli, które mnie samego przy-

wiodły do przekonania, Ŝe uzyskałem pewne i oczywiste poznanie

prawdy - zobaczymy, czy będę mógł przekonać nimi równieŜ in-

nych. Następnie odpowiem na zarzuty, które zostały mi postawione

przez znakomitych uczonych, którym posłałem swoje Medytacje,

aby ocenili je, zanim zostaną oddane do druku. Jest ich tak wiele

i tak są róŜnorodne, Ŝe ośmielam się przypuszczać, iŜ trudno będzie

komuś jeszcze przedstawić jakiś powaŜny zarzut, który nie byłby

juŜ rozwaŜony. Dlatego teŜ bardzo proszę tych, którzy zechcą

przeczytać Medytacje, Ŝeby nie formułowali Ŝadnego sądu na ich

temat, zanim zadadzą sobie trud przeczytania wszystkich zarzutów i

moich na nie odpowiedzi.

WWW.FILOZOF.PL – Studencki Serwis Filozoficzny

Streszczenie Medytacji

Streszczenie zamieszczonych tu sześciu medytacji

wych pojęć ciała. To właśnie zostało tu dokonane. Oprócz tego

jednakŜe trzeba jeszcze wiedzieć, czy wszystko, co poznajemy

jasno i dokładnie, jest prawdziwe i takie, jakim to poznajemy. Tą

sprawą zaś mogliśmy się zająć dopiero w medytacji czwartej.

Ponadto trzeba mieć jeszcze dokładne pojęcie odnoszące się do

natury cielesnej. Ukształtuje się ono częściowo w medytacji drugiej,

a częściowo w piątej i szóstej. Z tego wszystkiego przyjdzie nam

wyprowadzić wniosek, Ŝe gdy poznajemy jasno i dokładnie, Ŝe coś

stanowi róŜne substancje, tak jak dzieje się to w przypadku duszy i

ciała, to są to faktycznie róŜne substancje, realnie róŜniące się

jedna od drugiej. Taki wniosek formułuje się w medytacji szóstej.

Został on w niej utwierdzony przez to, Ŝe kaŜde ciało pojmujemy

jako podzielne, podczas gdy umysł lub duszę ludzką pojąć moŜna

tylko jako niepodzielne. Bo teŜ rzeczywiście nie moŜemy pomyśleć

niczego takiego jak połowa jakiejś duszy, choć moŜemy pomyśleć

połowę najmniejszego nawet ciała. Dlatego ich natury uwaŜa się nie

tylko za róŜne, ale nawet w pewien sposób przeciwstawne sobie. W

pracy tej jednakŜe nie zajmowałem się więcej tą sprawą, poniewaŜ i

tak wykazałem wystarczająco jasno, Ŝe ze zniszczenia ciała nie

wynika śmierć duszy, co teŜ daje ludziom nadzieję na inne Ŝycie po

śmierci. Zarazem jednak przesłanki, na podstawie których moŜna

wyprowadzić wniosek o nieśmiertelności duszy, wymagają

wyjaśnienia całej fizyki. Przede wszystkim naleŜałoby wiedzieć,

Ŝe wszystkie substancje w ogóle, to znaczy wszystkie rzeczy,

które nie mogą istnieć nie będąc stworzonymi przez Boga, ze swej

natury są niezniszczalne i nigdy nie mogą przestać być, jeśli tylko

nie obróci ich wniwecz tenŜe Bóg, gdyby zechciał odmówić im

swej nieustannej pomocy. Następnie trzeba będzie zauwaŜyć, Ŝe

ciało, wzięte w ogólności, jest substancją i dlatego nigdy nie ginie,

konkretne ciało ludzkie natomiast, oddzielne od innych ciał, jest

złoŜone jako pewna konfiguracja członków i temu podobnych

czynników przypadłościowych, podczas gdy dusza ludzka nie

jest w ten sposób złoŜona z Ŝadnych przypadłości, będąc czystą sub-

stancją. Gdyby bowiem nawet wszystkie jej przypadłości miały się

zmienić, na przykład gdyby miała ona pojmować, chcieć, odczuwać

itd. coś innego, to wcale nie stanie się przez to inną duszą.

Tymczasem ciało ludzkie stanie się czymś innym juŜ przez to

W pierwszej medytacji podaję racje, dla których w ogólności mo-

Ŝemy mieć wątpliwości co do wszystkiego, zwłaszcza zaś tego, co

się tyczy rzeczy materialnych, przynajmniej dopóty, dopóki nie

będziemy mieli innych podstaw wiedzy naukowej niŜ dzisiaj.

Wprawdzie z początku nie widać poŜytku z tak powszechnego

wątpienia, jednakŜe jest on bardzo duŜy, poniewaŜ wątpienie to

uwalnia nas od wszelkiego rodzaju z góry powziętych przesądzeń

oraz przygotowuje nam dobrą drogę do uniezaleŜnienia naszego

ducha od zmysłów. W końcu poŜytek z tego wątpienia jest teŜ i

taki, Ŝe sprawia ono, iŜ później nie będziemy juŜ mogli wątpić o

tym, co odkryjemy jako prawdę.

W drugiej medytacji dusza, która korzystając ze swej wolności,

przyjmuje załoŜenie, iŜ wszystkich tych rzeczy, co do istnienia któ-

rych moŜna by mieć choćby najlŜejsze wątpliwości, rzeczywiście nie

ma, poznaje, Ŝe jest wszelako całkowicie niemoŜliwe, aby i ona sama

nie istniała. Jest to bardzo uŜyteczne, poniewaŜ dzięki temu dusza

łatwo czyni rozróŜnienie pomiędzy tym, co jej, a więc naturze inte-

lektualnej, przynaleŜy, a tym, co przynaleŜy ciału.

Być moŜe w tym miejscu niektórzy oczekiwaliby ode mnie

argumentów dowodzących nieśmiertelności duszy. Muszę im jednak

wyjaśnić, Ŝe starałem się w traktacie tym nie pisać niczego, na co

nie miałbym bardzo ścisłych dowodów, przez co uznałem, Ŝe

obowiązuje mnie przestrzeganie takich samych zasad, jakimi

kierują się geometrzy, a w tym zasady, aby podać wszystko, od

czego zaleŜy rozwaŜane twierdzenie, zanim cokolwiek będzie się

wnioskować na jego podstawie.

Tymczasem pierwsza i najwaŜniejsza rzecz, która jest wyma-

gana dla poznania nieśmiertelności duszy, to wykształcić jej jasne

i przejrzyste pojęcie, całkowicie róŜne od wszelkich moŜli-

WWW.FILOZOF.PL – Studencki Serwis Filozoficzny

Renatus des Cartes

Streszczenie Medytacji

jedynie, Ŝe kształt pewnych jego części zmieni się. Wynika stąd, Ŝe

ciało ludzkie łatwo moŜe ulec zagładzie, podczas gdy duch albo

umysł człowieka (bo nie czynię tu Ŝadnego rozróŜnienia) jest ze

swej natury nieśmiertelny.

W medytacji trzeciej udało mi się, jak sądzę, wyjaśnić wystar-

czająco dokładnie rozumowanie, którym posługuję się dla udo-

wodnienia istnienia Boga. Niemniej jednak, jako Ŝe nie chciałem

uŜywać do tego Ŝadnych porównań zaczerpniętych z rzeczy cie-

lesnych, by odwieść, na ile tylko się da, umysły Czytelników od

przymieszki wyobraŜeń zmysłowych, mogło pozostać tam jeszcze

sporo niejasności (całkowicie wyjaśnionych, mam nadzieję, w

odpowiedziach na zarzuty, jakie dotychczas wobec mnie wysunięto),

jak na przykład taka oto: dlaczego znajdująca się w nas idea bytu

w najwyŜszym stopniu doskonałego ma w sobie tyle

przedmiotowej rzeczywistości, to znaczy uczestniczy poprzez re-

prezentowanie w tak wysokim stopniu bytu i doskonałości, Ŝe

musi pochodzić od przyczyny ostatecznie doskonałej? OtóŜ wyja-

śniłem to w swoich odpowiedziach na zarzuty, odwołując się do

porównania z nader zmyślną maszyną, której projekt znajduje

się w umyśle jakiegoś rzemieślnika: oto podobnie jak przedmiot

wytworzony dzięki temu projektowi musi mieć swoją przyczynę w

wiedzy samego rzemieślnika lub kogoś, od kogo ją uzyskał, tak

równieŜ idea Boga, która jest w nas, nie moŜe mieć innej

przyczyny niŜ samego Boga.

W czwartej medytacji dowodzi się, Ŝe wszystko, co pojmujemy

w pełni jasno i w pełni dokładnie, jest prawdziwe. Zarazem

wyjaśnia się tam naturę błędu, czyli fałszu, którą teŜ konieczne

trzeba znać, zarówno po to, aby potwierdzić prawdy wcześniejsze,

jak i po to, aby lepiej zrozumieć następne. Muszę jednak

zaznaczyć, Ŝe nie zajmuję się w tej medytacji grzechem, to znaczy

błędem, który popełnia się w porządku dobra i zła, a jedynie

błędami, które występują w sądzeniu i w odróŜnianiu prawdy od

fałszu; nie zamierzam mówić tam o sprawach odnoszących się

do wiary i tego, jakie Ŝycie naleŜy prowadzić, lecz wyłącznie o

zagadnieniach czysto rozumowych, które dają się poznawać dzięki

samemu tylko naturalnemu światłu rozumu.

W medytacji piątej - oprócz tego, Ŝe wyjaśnia się tam naturę

cielesną wzięta w ogólności - dowiedzione zostaje raz jeszcze,

za pomocą nowego argumentu, istnienie Boga. Argument ten

zawiera być moŜe pewne trudności, ale zostaną one rozwiązane w

odpowiedziach na postawione mi zarzuty. Ponadto pokaŜę w

medytacji piątej, dlaczego prawdą jest, Ŝe pewność, nawet w

przypadku dowodów geometrycznych, zaleŜy od poznania [ist-

nienia] Boga.

Wreszcie w medytacji szóstej przeprowadzam rozróŜnienie

pomiędzy działaniem rozumu i działaniem wyobraźni, opisując

czynniki wyznaczające ich róŜność. Dowodzę tam, Ŝe dusza czło-

wieka jest realnie róŜna od ciała, ale tak ściśle z nim połączona i

zjednoczona, Ŝe stanowi z nim jedno. Następnie przedstawiam

wszystkie błędy, które pochodzą ze zmysłów, oraz środki po-

zwalające ich uniknąć. Następnie podaję wszystkie racje, z któ-

rych moŜna wywnioskować istnienie rzeczy materialnych. Czynię

to nie dlatego, Ŝebym widział w nich ten właśnie poŜytek, iŜ

dowodzą to, czego dowodzą, to znaczy, Ŝe jest świat, ludzie mają

ciała i temu podobne rzeczy, w które nikt przy zdrowych zmy-

słach nigdy nie wątpił, ale dlatego, Ŝe rozwaŜając je bliŜej po-

znaje się, iŜ nie są one tak silne ani oczywiste jak te racje, które

prowadzą nas do poznania [istnienia] Boga i duszy. Jak się oka-

zuje, te ostatnie są najpewniejsze i najoczywistsze ze wszyst-

kich, które mogłyby stać się udziałem ludzkiego ducha. I to jest

wszystko, co zamierzyłem sobie w tych sześciu medytacjach

udowodnić, a wiele innych spraw, które przy okazji omawiam w

tym traktacie, tutaj pomijam.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: