OD STANU ZDROWIA DO STANU CHOROBY
Zdrowie – stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, sprawność i prawidłowość działania mechanizmów homeostatycznych, przystosowujących organizm do każdej niemal sytuacji
Choroba – stan zaburzenia mechanizmów homeostatycznych, upośledza harmonijną współpracę komórek, tkanek, narządów i ich układów, osłabia siły życiowe, sprawność fizyczną i umysłową organizmu
Patologia – dziedzina medycyny badająca czynniki wywołujące choroby
1. Czynniki chorobotwórcze:
a) biologiczne
* pasożyty (pierwotniaki, płazińce, obleńce, stawonogi)
* mikroorganizmy patogenne (wirusy, bakterie, grzyby, pyłki kwiatowe, jady zwierząt)
* priony (białkowe czynniki infekcyjne)
b) fizykochemiczne
* substancje zawarte w powietrzu, glebie, wodzie i pożywieniu
* hałas
* promieniowanie
* ciśnienie atmosferyczne
* odczynniki chemiczne
* farby, smary, lakiery
* leki
* stan pogody
c) społeczne
* zła atmosfera w domu rodzinnym, szkole, pracy
* nieodpowiednie warunki życia
* niezaspokojenie potrzeby miłości i bezpieczeństwa
* rywalizacja o wyniki w nauce
2. Umowny podział chorób:
a) cywilizacyjne
* wykazują wyraźną zależność od stopnia rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa (mechanizacji, urbanizacji itd.)
* są to choroby wywołane przez nadmierny hałas, zanieczyszczenie powietrza, skażenie substancjami chemicznymi gleby, wody i żywności
* coraz częściej zapadamy na choroby układu krążenia (nadciśnienie tętnicze, chorobę niedokrwienną), alergie, nerwice, choroby psychiczne
* w nadmiarze stosujemy leki i używki, które są przyczyną chorób lekopochodnych i nałogów
b) społeczne
* najczęściej schorzenia przewlekłe, występujące masowo
* powodowane sytuacją społeczną, w której żyją ludzie
* chorób tych wciąż przybywa
* obecnie w Polsce są to m.in. gruźlica, choroby weneryczne, nowotworowe, psychiczne i reumatyczne, cukrzyca, otyłość i choroby układu krążenia
* do chorób tych zalicza się również uzależnienia (alkoholizm, nikotynizm, narkomania)
c) dziedziczne (genetyczne)
* uwarunkowane genowo lub chromosomowo
* przekazywane z pokolenia na pokolenie, zgodnie z określonymi prawidłowościami procesu dziedziczenia
* do chorób tych zaliczamy m.in. albinizm, daltonizm, hemofilię, dziedziczną karłowatość, fenyloketonurię
d) zakaźne (infekcje)
* mogą być zaraźliwe (np. grypa, odra, cholera, ospa) lub niezaraźliwe (np. tężec)
* mogą być przyczyną epidemii (jednocześnie lub w krótkich odstępach czasu pojawia się duża liczba zachorowań na daną chorobę)
* mogą być przyczyną pandemii (swym zasięgiem obejmują bardzo duże obszary, np. kraj, kontynent lub cały świat)
e) pasożytnicze (inwazyjne)
* wywołane inwazją pasożytów w organizmie człowieka (żywiciela)
* objawy mogą być wynikiem ucisku mechanicznego pasożytów na tkanki i narządy, uczulenia na produkty przemiany materii pasożyta, zubożenia organizmu żywiciela w ważne dla życia witaminy
3. Choroby alergiczne
a) alergia
* wynika z nieprawidłowych odpowiedzi immunologicznych
* do zachorowania dochodzi, gdy układ odpornościowy niepotrzebnie reaguje wytwarzaniem przeciwciał (określanych jako IgE) na obecność nieszkodliwych antygenów – alergenów
* u zdrowych ludzi alergeny nie wywołują uczulenia
* u osób podatnych nadmierna liczba przeciwciał IgE wywołuje kichanie, łzawienie, katar sienny, obrzęki, zaczerwienienia skóry, swędzenie, opuchliznę, astmę alergiczną
b) alergeny
* substancje chemiczne (np. konserwanty żywności)
* środki piorące
* składniki leków i kosmetyków
* pyłki kwiatowe
* zarodniki grzybów
* składniki kurzu
* sierść zwierząt
* jady owadów
* pierwiastki (np. nikiel i chrom)
* przetwory mleczne
* czekolada
* owoce cytrusowe
c) mechanizm reakcji alergicznej u osób uczulonych na pyłki roślin, zarodniki grzybów i kurz
Pobudzenie przez przeciwciała IgE łącznotkankowych
komórek błony śluzowej nosa
Skutki:
* zaczerwienienia
* obrzęki
* inne uporczywe objawy alergii
* miejscowe rozszerzenie drobnych naczyń krwionośnych
* zwiększenie przepuszczalności śródbłonka naczyń włosowatych
Produkcja i wydzielanie substancji, takich jak histamina czy serotonina
d) objawy i skutki alergii
* pokrzywka – czerwone plamy, mogą powstać na skutek wysokiego poziomu histaminy, gdy alergen działa na skórę
* astma alergiczna – rozwija się, gdy reakcja alergiczna zachodzi w oskrzelikach płucnych, jej dodatkowym objawem jest zwężenie przekroju oskrzelików, co poważnie utrudnia oddychanie
* wstrząs anafilaktyczny (szok krążeniowy) – może do niego dojść, np. po podaniu penicyliny, wniknięciu jadu szerszenia lub innego owada, uwalniana wówczas w dużych ilościach histamina jest przyczyną szybkiego zmniejszania się objętości osocz krwi, występuje przy tym nagłe zaczerwienienie i przyspieszenie akcji serca, szok ten wymaga natychmiastowej interwencji lekarskiej, może spowodować utratę przytomności lub śmierć
e) leczenie alergii
* leki przeciwhistaminowe – przyjmują je osoby cierpiące na dolegliwości alergiczne (np. katar sienny), znoszą uporczywe objawy uczulenia, nie powodują senności ani obniżenia sprawności psychoruchowej
* odczulanie – jedna z najskuteczniejszych metod walki z wieloma alergiami, polega na stopniowym przyzwyczajaniu układu odpornościowego do coraz większych dawek alergenu, odczulanie powinno być poprzedzone testami skórnymi (ustalają na jaki rodzaj alergenu uczulona jest dana osoba), polegają one na podaniu niewielkich dawek określonego alergenu
* szczepionka – trwają testy szczepionki uniemożliwiającej syntezę przeciwciał IgE, wiadomo, że jest skuteczna, ale nie zbadano jeszcze, czy jej stosowanie nie wywołuje skutków ubocznych
4. Choroby zawodowe – schorzenia powstające w związku z wykonywaniem określonej pracy lub z powodu warunków, w których się ją wykonuje
a) przyczyny chorób zawodowych
* nieodpowiednie narzędzia pracy
* nadmierna eksploatacja (np. narządu wzroku lub mowy)
* hałas, wibracje
* zapylenie
* zbyt niskie lub zbyt wysokie temperatury
* kontakt z ciałami promieniotwórczymi, truciznami przemysłowymi, smarami, smołą, farbami
b) wiele chorób wiąże się z wykonywanym przez lata zawodem, np.
rozedma płuc – wydmuchiwacze szkła, trębacze
płaskostopie i żylaki podudzia – kelnerzy
stany zapalne skóry – pracownicy zakładów chemicznych
bezgłos (afonia) – nauczyciele
5. Urazy – wszelkie działania wywołujące uszkodzenie ciała
* mechaniczne – spowodowane narzędziami ostrymi, tępokrawędziowymi, rąbiącymi, bronią palną
* cieplne – oparzenia i odmrożenia
* elektryczne – porażenie prądem, rażenie gromem
* wielonarządowe – powstają w czasie wypadków drogowych, przemysłowych i na wojnie
* psychiczne – wywołane negatywnymi doświadczeniami, pozostawiającymi trwały ślad w psychice człowieka (np. zgwałcenie, śmierć kogoś bliskiego, nieszczęśliwa miłość)
6. Zatrucie – zaburzenie czynności narządów lub śmierć spowodowana działaniem substancji toksycznych (trujących), które przenikają do organizmu z zewnętrz
a) drogi wnikania substancji toksycznych
* pokarmowa
* oddechowa
* przez skórę
* bezpośrednio do krwi (ukąszenie, użądlenie)
b) charakter zatrucia
* przypadkowy
* rozmyślny (samobójczy)
* towarzyszące wykonywanej pracy (zawodowe)
7. Profilaktyka – wszelkie działania i środki zmierzające do zapobiegania chorobom lub do ich ujawniania we wczesnych stadiach, dających szansę na szybkie wyleczenie chorego
a) działania profilaktyczne
* przestrzeganie zasad higieny we wszystkich dziedzinach życia
* stosowanie szczepień ochronnych
* propagowanie racjonalnego odżywiania
* propagowanie czynnego i biernego odpoczynku
* poddawanie się określonym badaniom diagnostycznym (kobiety – cytologiczne, mammograficzne, mężczyźni – badanie gruczołu krokowego
* propagowanie oświaty zdrowotnej w społeczeństwie
8. Pierwsza pomoc przedmedyczna
* udzielona zanim chory lub poszkodowany zostanie oddany pod fachową opiekę medyczną
* może uratować życie chorego lub skrócić okres jego powrotu do zdrowia
* może zmniejszyć niebezpieczeństwo powikłań i uchronić poszkodowanego przed kalectwem
a) zasady ogólne:
* opanowanie i rozwaga
* pewność działania
* zapewnienie spokoju
* zachowanie bezpieczeństwa
* zachowanie ostrożności
* obowiązek wezwania pogotowia
9. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)
* głównym jej celem są działania zmierzające do osiągnięcia przez wszystkich ludzi na świecie możliwie najwyższego poziomu zdrowia
* powstała w 1945r i jej siedziba mieści się w Genewie
* skupia 165 krajów
* kieruje w skali międzynarodowej rozwiązywaniem problemów zdrowia
* udziela rządom poszczególnych krajów Pomocy w rozbudowie i doskonaleniu służby zdrowia
* inicjuje i koordynuje międzynarodową współpracę w zakresie ochrony zdrowia ( w tym współpracę naukową)
* współdziałając z UNICEF zwalcza choroby zakaźne, epidemiczne i endemiczne
* szerzy oświatę sanitarną
NIEKTÓRE CHOROBY CZŁOWIEKA
1. Choroby nowotworowe
a) rodzaje nowotworów:
* nowotwór niezłośliwy (łagodny) – rośnie powoli, jego komórki tworzą zbitą, wyraźnie ograniczoną masę, niepowodującą przerzutów, bardzo często masa ta jest otoczona wydzieliną tkanki łącznej, dzięki temu guz może być w całości usunięty chirurgicznie, nowotwór ten nie stanowi zagrożenia dla życia chorego, jeżeli nie znajduje się w narządach ważnych dla życia (np. mózg)
* nowotwór złośliwy – rośnie szybciej niż łagodny, powoduje tzw. Naciekanie tkanek i powstawanie przerzutów
* rak – nowotwór rozwijający się z tkanki nabłonkowej (np. skóry, płuc lub gruczołów)
* mięsak - nowotwór rozwijający się z tkanki nienabłonkowej (np. w obrębie mięśni, kości lub chrząstek)
* chłoniak – nowotwór rozrastający się w tkance chłonnej (limfatycznej)
* białaczka – nowotwór komórek układu krwiotwórczego (nie rozwija się w postaci guza)
Usunięcie komórki przez układ odpornościowy
b) mechanizm powstawania nowotworów
Komórka nowotworowa
Zainicjowanie procesu wzrostu i rozwoju nowotworu (guza)
Podział zmienionej komórki
Przekazywanie nowej informacji komórkom potomnym
(te następnym itd.)
Rozwój w sposób niekontrolowany przez organizm
Mutacje – skokowe zmiany materiału genetycznego (DNA), które mogą być dziedziczone
Utrata cech morfologicznych i funkcjonalnych, typowych dla tkanki macierzystej
Zdrowa komórka
c) cechy charakterystyczne komórek nowotworowych złośliwych
* dzielą się w szybkim tempie
* rosną bezładnie i przerastają bez ograniczeń zdrowe komórki
* uwalniają związki chemiczne, które stymulują sąsiadujące z nimi naczynia krwionośne do rozwoju nowych naczyń włosowatych, zaopatrujących komórki nowotworowe w substancje odżywcze i tlen
* po uszkodzeniu naczyń krwionośnych, migrują wraz z krwią do odległych części ciała, tworząc przerzuty („kolonizacja” innych narządów)
d) badania nad chorobami nowotworowymi
* wykazały, że wiele z tych chorób jest związanych ze zmianami białek przenoszących informację od czynników wzrostowych do wnętrza komórki (przyczyną są mutacje w genach kodujących te białka)
* przykładem jest dobrze znana droga Ras wykorzystująca jako przekaźniki wewnątrzkomórkowe kaskadę kinaz (nazwa pochodzi od głównego białka tej drogi – Ras to skrót od rat sarkoma (szczurzy mięsak – rodzaj nowotworu mięśni, właśnie w błonach komórek tego nowotworu po raz pierwszy wykryto białko)
* Ras występuje powszechnie w komórkach eukariotycznych, także ludzkich
* normalnie białko Ras jest nieaktywne i dopiero pobudzony receptor błonowy zapoczątkowuje jego aktywację
* zmienione, stale aktywne białko Ras powoduje, że komórki zachowują się tak, jakby cały czas pobudzał je czynnik wzrostowy, dlatego jedną z cech komórek nowotworowych jest nieustanna proliferacja (namnażanie się)
e) czynniki kancerogenne (rakotwórcze) – zwiększają prawdopodobieństwo zajścia mutacji prowadzących do powstania komórek zmienionych nowotworowo
* zewnątrzustrojowe:
- chemiczne – azbest, , chrom i nikiel, sadza, smoła, oleje mineralne, chlorek winylu, pył drzewny, estrogeny, węglowodory aromatyczne, dym tytoniowy, witaminy ( w dużych dawkach)
- fizyczne – promieniowanie jonizujące (Roentgena, radu i innych izotopów promieniotwórczych), promieniowanie nadfioletowe (słoneczne i lamp kwarcowych)
- biologiczne – wirusy (wirus przewlekłego zapalenia wątroby typu B, wirus HIV, wirus opryszczki narządów rodnych)
* wewnątrzustrojowe – np. zaburzenia hormonalne
f) czynniki ryzyka – wszystkie substancje (czynniki rakotwórcze), zachowania i przyzwyczajenia, które zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia choroby nowotworowej
* niewłaściwe nawyki żywieniowe – sprzyjają rozwojowi nowotworów gruczołu krokowego, sutka piersi lub szyjki macicy (nadmierna ilość tłuszczy, głównie nasyconych pochodzenia zwierzęcego, pokarmy wędzone, konserwowane, marynowane, grillowanie)
* palenie papierosów, fajki i cygar – zwiększa ryzyko zachorowania na raka krtani, płuc, jamy ustnej i warg, pęcherza moczowego, nerek, żołądka, szyjki macicy, trzustki oraz na niektóre z postaci białaczki (ryzyko wzrasta wprost proporcjonalnie do ilości wypalanych papierosów i czasu trwania nałogu)
* nawyki seksualne – czynnik ryzyka związany z przenoszeniem drogą płciową niektórych wirusów (np. częsta zmiana partnera)
* nadmierne eksponowanie ciała na promieniowanie słoneczne (nadfioletowe – nieprzenikliwe) – zwiększa ryzyko wystąpienia raka skóry (szczególnie u osób z jasną karnacją skóry i ze znamionami)
* odpady radioaktywne gromadzone w środowisku emitujące promieniowanie jonizujące (przenikliwe) – zwiększają ryzyko nowotworów narządów wewnętrznych ciała, np. wątroby i płuc
* substancje ze środowiska zewnętrznego – np. dioksyny zwiększają ryzyko wystąpienia nowotworów złośliwych
* stres – negatywnie wpływa na układ odpornościowy
* wiek – zachorowalność na wszystkie nowotwory wzrasta wraz z wiekiem
g) objawy ostrzegawcze nowotworów
* uporczywe bóle głowy
* stale utrzymujące się chrypki
* powracający kaszel
* zmiany w sposobie oddawania kału lub moczu (pojawiająca się w nich krew)
* niespodziewana utrata wagi lub apetytu
* zaburzenia połykania
* niestrawność
* wyczuwalne guziki lub zgrubienia (np. w obrębie piersi, jąder)
* uczucie ciągłego zmęczenia
* częste stany podgorączkowe
* powiększenie węzłów chłonnych w jamie pochwowej (rak piersi)
* zmiany skóry na piersiach – zaczerwienienia (rak piersi)
* wciągnięcie skóry lub brodawki (rak piersi)
* wydzielina z b...
kacperekb2005