Prof. Andrzej Nowak Politykę ministra Sikorskiego oceniam jako żałosną.pdf

Prof. Andrzej Nowak: Politykę ministra Sikorskiego oceniam

jako żałosną

Aktualizacja: 2011-06-24 10:34 pm

Minister Sikorski mimo – powiem wprost – samoupadlających zachowań wobec Rosji nie cieszy

się poważaniem w tym kraju. – mówi profesor Andrzej Nowak w rozmowie z Tomaszem

Grabowskim z portalu Kresy.pl.

Jak może Pan Profesor ocenić polską politykę wschodnią po roku 2007, po niemal czterech

latach urzędowania ministra Sikorskiego?

Spróbujmy odnieść się do deklarowanych intencji, które były przedstawione dość jasno. Od początku

postulowano zasadniczy zwrot, przewartościowanie, o czym niezwykle dobitnie pisał minister Sikorski w

kilku tekstach programowych. Radosław Sikorski odciął się od tego, co sam nazywał tradycją

jagiellońską. Odciął się zarazem faktycznie od tradycji związanej z linią Jerzego Giedroycia. Natomiast

to, na co wskazywał jako pozytywny cel polityki wschodniej Polski, to zasadnicza poprawa stosunków z

Rosją.

Zapytajmy zatem, czy osiągnęliśmy coś konkretnego, dobrego dla Polski i jej interesów przez ową nową

politykę wschodnią? Odpowiedź, z mojej przynajmniej perspektywy, jest jednoznacznie negatywna. Nie

uzyskaliśmy żadnego sukcesu, także na żadnym odcinku naszych stosunków z Rosją.

Zacznijmy od kwestii energetycznej, ważnej dla wszystkich obywateli państwa polskiego, obojętnie, czy

ktoś się interesuje polityką czy nie, czy ktoś lubi historię i interesuje się sporami czy miłością między

Polską a Rosją czy nie. Dla absolutnie wszystkich obywateli państwa polskiego jest to sprawa

zasadnicza, ponieważ od niej zależy, czy będziemy mogli, i za jaką cenę, ogrzewać nasze mieszkania.

Przypomnę kluczowe wydarzenie z okresu rządu D. Tuska w tym zakresie: o przedłużeniu kontraktu

gazowego, które utrwala uzależnienie Polski od dostawcy rosyjskiego. Pierwotny kształt tej umowy był

skrajnie niekorzystny dla Polski, a został zrewidowany nie z inicjatywy polskiej strony rządowej, ale

wskutek interwencji komisarza ds. energii Unii Europejskiej. W tym przypadku, to Unia Europejska

ratowała konsumenta polskiego przed fatalnymi skutkami decyzji polskiego rządu wobec Rosji. Uległość

Warszawy wobec Gazpromu skutkowała jednoznacznie negatywnymi konsekwencjami dla polskiego

konsumenta: wysokie ceny energii i długotrwałe uzależnienie od dominacji rosyjskich dostawców gazu.

Druga sprawa, związana z kwestiami energetycznymi, to oczywiście Gazociąg Północny. Minister

Sikorski jeszcze w 2006 roku nazywał go nowym paktem Ribbentrop-Mołotow. Na pewno jest to

inwestycja szkodliwa dla interesów Polski. Gdy następowała jej realizacja w okresie rządów Platformy

Obywatelskiej Polska nie wykazała najmniejszej inicjatywy na rzecz zastopowania tego projektu, czy

nawet, jeśli okazałoby się to niemożliwe, zmniejszenia jego negatywnych skutków dla Polski. W tym

zakresie znowu nic nie zostało zrobione. Mimo parokrotnych zapewnień ministra Sikorskiego.

Przypomnę o grożącej Polsce blokadzie w dojściu najcięższych statków do portu w Świnoujściu.

Sposób położenia rury przesyłającej gaz z Rosji do Niemiec na podejściu do portu świnoujskiego

powoduje, że najprawdopodobniej największe okręty nie będą mogły przypływać do tego portu. Jest to

korzystne dla Rosji, bo zmniejsza znaczenie Świnoujścia jako ewentualnego alternatywnego kanału

zaopatrzenia Polski w energię (i nie tylko energię) w stosunku do dostaw rosyjskich. Jest to korzystne

dla Niemiec, szczególnie dla portu w Rostocku, który jest intensywnie rozbudowywany. Ale jest

ewidentnie, skrajnie niekorzystne dla Polski. Gdzie więc tu jest sukces polskiej polityki?

Być może udało się za to „zmiękczyć” Rosję w jej oficjalnej interpretacji spornych kwestii

historycznych?

Mówiono, że ocieplenie w stosunkach z Rosją, na które tak postawił ten rząd, przyniesie pewną

poprawę w sferze symbolicznej, w sferze polityki historycznej: zmianę stanowiska w sprawie Katynia

czy być może jakieś inne gesty. Niestety mamy wskaźnik, który w tym zakresie bardzo jasno oddaje

stan rzeczy. W kwietniu 2011 roku Centrum Lewady (jedyne wiarygodne centrum badania opinii

społecznej w Rosji) przeprowadziło badanie stanu świadomości Rosjan w sprawie zbrodni katyńskiej.

Otóż w ciągu roku od kwietnia 2010 r. do kwietnia 2011 roku nastąpił niezwykły regres stanu tej

świadomości w odniesieniu do prawdy historycznej. A przecież miał być to rok, w którym stosunki

polsko-rosyjskie miały kwitnąć. Tymczasem po chwilowym otwarciu mediów rosyjskich na prawdę (lub

przynajmniej na elementarne fakty) o zbrodni katyńskiej, które nastąpiło po katastrofie smoleńskiej,

powróciła zmasowana akcja odgórnie prowadzonej polityki medialnej w Rosji, która doprowadziła do

tego, że dziś znacznie więcej osób niż przed kwietniem 2010 sądzi, że za Katyń odpowiadają Niemcy, a

nie NKWD.

Jednak Duma rosyjska przyjęła uchwałę, w której uznano winę Stalina za zbrodnię katyńską…

Uchwała Dumy, przyjęta jesienią 2010 roku w sprawie zbrodni stalinowskich niestety jest krokiem

bardzo połowicznym i nie mającym żadnych konsekwencji prawnych. I to jest najważniejsze. W sferze

prawnej (najważniejszej, dla określenia stanowiska państwa rosyjskiego w kwestii zbrodni katyńskiej) w

ciągu ostatnich czterech lat nastąpił znów regres, a nie postęp w rozwiązaniu problemów przeszłości.

Stanowisko prawne rządu Federacji Rosyjskiej po czterech latach „zbliżania się” Polski i rządu D. Tuska

do Moskwy jest takie, że nie wiadomo, czy ofiary Katynia nie zostały zabite słusznie. Kwestia ich winy

lub niewinności nie jest jeszcze wyjaśniona – stwierdza Prokuratura Federacji Rosyjskiej… Czy to jest

jakiś pozytywny przełom?

Powiem tak: Polska, czy raczej „Polska rządowa” wspierana przez ogromną część mediów popadła

w tak niesamowitą hipokryzję związaną z ociepleniem w stosunkach polsko-rosyjskich, że miałem

nasilające się wrażenie, że żyję w zrealizowanym świecie Orwella. Właściwie już między wrześniem

2009 roku a kwietniem 2010 roku nasze media dosłownie zapluwały się (nie mogę inaczej tego określić)

peanami na cześć demokratycznego przywódcy Władimira Putina. Minister Sikorski 30 sierpnia 2009

roku na łamach „Gazety Wyborczej” napisał, że Rosja nigdy w swej historii nie hołdowała tak

wartościom demokratycznym, jak obecnie. Tymczasem w ostatnim dziesięcioleciu rządów Putina blisko

200 dziennikarzy straciło życie w Rosji. Kilkaset osób zabito w politycznych, wspierających sukcesy

Władimira Władimirowicza zamachach; nie mówię już o 100 tysiącach Czeczenów, którzy także stracili

życie…

Jak scharakteryzowałby Pan Profesor samego ministra Sikorskiego? W dominującym przekazie

medialnym jest on przedstawiany jako polityk nowoczesny, energiczny, z doświadczeniem

międzynarodowym. Czy temu wizerunkowi odpowiadają realne sukcesy w prowadzonej przez

niego polityce zagranicznej Polski?

Myślę, że rzeczywiście jest to polityk nowoczesny, a nawet postnowoczesny, to znaczy polityk, który

całkowicie podporządkował wszystko „pi-arowi”, medialnemu wrażeniu, jakie chce zrobić. To wrażenie

można robić na mediach polskich – jak długo ma się je pod kontrolą. Zabiegi ministra Sikorskiego nie

robią natomiast żadnego wrażenia na poważnych partnerach czy nawet przeciwnikach na arenie

międzynarodowej. Dowodem na to jest traktowanie ministra Sikorskiego w Rosji. Minister Sikorski mimo

– powiem wprost – samoupadlających zachowań wobec Rosji nie cieszy się poważaniem w tym kraju.

Byłem świadkiem tego typu zachowań ministra Sikorskiego, na spotkaniu w Fundacji Batorego, gdy w

obecności przedstawicieli korpusu dyplomatycznego, także przedstawicieli Rosji, wygłosił histeryczne

przemówienie, dosłownie z pianą na ustach wykrzykując paszkwil na całą niemal politykę zagraniczną

Polski przed sobą. Głównymi obiektami ataku byli: minister Beck (jakby był żywym wrogiem siedzącym

na sali, którego należy zniszczyć), oczywiście Lech Kaczyński, ale nawet Aleksander Kwaśniewski,

który miał to nieszczęście, że poparł pomarańczową rewolucję na Ukrainie.

Tymczasem Rosja nie szanuje przeciwników czy partnerów, którzy samych siebie nie szanują. Podam

przykład, innego, tym razem na pewno godnego naśladowania, zachowania ze strony rosyjskich

instytucji. W 2002 roku Polskę odwiedził ówczesny minister spraw zagranicznych Rosji, składając wizytę

tylko w jednym miejscu. Nie w Warszawie, ale w Sieniawie. W maleńkim miasteczku na pograniczu

dawnego zaboru austriackiego i rosyjskiego, gdzie spoczywają szczątki księcia Adama Jerzego

Czartoryskiego. Książę Czartoryski był drugim w historii ministrem spraw zagranicznych Cesarstwa

Rosyjskiego, ale całe życie po zakończeniu służby carowi był wrogiem Rosji. A jednak minister spraw

zagranicznych Rosji przyjechał do Sieniawy by złożyć kwiaty na jego grobie. Tego wymaga szacunek

do instytucji, do państwa, którego ciągłość się reprezentuje.

Z tego punktu widzenia histeryczna szarża ministra Sikorskiego na swoich własnych poprzedników,

opluwanie ich pamięci, opluwanie sensu prowadzonej przez nich polityki – jest czymś nie tylko

niezrozumiałym, ale niewybaczalnym. Minister Sikorski jest z punktu widzenia Moskwy całkowicie

niepoważną i parokrotnie dano temu wyraz. Także dlatego, że pamięta się, że jest to ten sam człowiek,

który raz mówi o pakcie Ribbentrop-Mołotow a kilka miesięcy później o przyjaźni Tuska z Putinem. W

Rosji, podobnie jak w każdej prowadzącej realną politykę strukturze politycznej, zwraca się uwagę nie

tylko na „pi-ar”, ale na pewną konsekwencję w działaniu, na przewidywalność i powagę. Tej ostatniej na

pewno ministrowi Sikorskiemu brakuje.

Jak natomiast przedstawia się stan relacji z naszymi wschodnimi sąsiadami po czterech latach

polityki Sikorskiego?

Drugi aspekt wiąże się z radykalnie zepsutymi stosunkami z naszymi wschodnimi sąsiadami, z Ukrainą

przede wszystkim. I tu zasługi ministra Sikorskiego są ogromne. Przypomnę jego debiut w roli ministra

spraw zagranicznych, wizytę w Moskwie. Debiut ten został przez Rosjan sprytnie rozegrany: pozwolili

przyjechać polskiemu ministrowi w roli petenta proszącego o łaskę dopuszczenia Donalda Tuska przed

oblicze prezydenta Putina (to był styczeń 2008 roku) na dzień przed przyjęciem przez Putina premier

Timoszenko, której wtedy Moskwa w styczniu 2008 roku przystawiła pistolet gazowy do głowy. Rosja

rozegrała to dokładnie tak, jak chciała: Polska wybiera Moskwę, odcina się od Ukrainy, gdy ta znajduje

się w szczególnie trudnym położeniu. Na Ukrainie zostało to niezwykle boleśnie zauważone i stało się

początkiem gwałtownego kryzys zaufania w relacjach na linii Kijów-Warszawa. Nie pozostało to też bez

wpływu na przebieg wydarzeń na samej Ukrainie – osłabiło obóz prozachodni, który żywił nadzieje na

współpracę z Warszawą. (Być może te zasługi ministra Sikorskiego w osłabianiu pozycji premier

Tymoszenko zostały właśnie dostrzeżone przez jej arcy-wroga, prezydenta Janukowycza, który

nagrodził ministra Sikorskiego orderem Jarosława Mądrego). Rząd Tuska złożył na samym początku

swej działalności jasną deklarację: głównym naszym celem politycznym na wschodzie jest poprawa

stosunków z Rosją, jeśli trzeba – to kosztem stosunków z Ukrainą. Konsekwencje tego są poważne.

Nastąpiło też zerwanie – w trudny sposób nawiązywanych – stosunków z Litwą. Uporczywie, wbrew

przeciwnościom nawiązywał je prezydent Lech Kaczyński i jego poprzednicy. Wszystko teraz zostało

odwrócone w taki sposób, że Polska – skoro konsekwentnie czapkuje Moskwie – najchętniej pobrzękuje

szabelką wobec Litwy. Tu minister Sikorski może pokazać, jaki jest energiczny i stroić groźne miny

wobec Wilna i wobec Mińska (w obu przypadkach znakomicie ułatwia to prowadzenie polityki wciągania

tych krajów w orbitę wpływów Moskwy).

W obu także przypadkach, owszem, są podstawy do zachowań, nazwijmy to, asertywnych, ale

czynienie z pobrzękiwania szabelką wobec słabszych partnerów wizytówki swojej siły, swojej potencji,

jest po prostu niezwykle żałosne i tak właśnie oceniam politykę reprezentowaną przez ministra

Sikorskiego.

Pozostając przy tym wątku, chciałbym zapytać jak ocenia Pan Profesor politykę państwa

polskiego na rzecz ochrony praw mniejszości polskiej na wschodzie? Ponieważ przez ostatnie

dwadzieścia lat nieraz można było odnieść wrażenie, że obojętnie, czy rządzą ludzie nami ludzie

oddani idei jagiellońskiej, czy też zwolennicy idei piastowskiej, to stałym zjawiskiem w polityce

państwa polskiego była i jest rezygnacja z walki o prawa Polaków za Bugiem. Rezygnacja w imię

jakichś wyższych celów geopolitycznych. Powołam się tu może na Aleksandra Sołżenicyna,

który w książce „Rosja w zapaści” pisał, że dowodem na zupełną zapaść Federacji Rosyjskiej

jest fakt, że państwo to okazało się niezdolne do zadbania o bezpieczeństwo swoich rodaków,

którzy znaleźli się poza nowymi granicami kraju, że w ogóle nie okazało zainteresowania ich

losem. Czy w Polsce nie nastąpiło coś bardzo podobnego?

Na pewno tak. Jednak nawiązując do cytatu z Sołżenicyna trzeba zwrócić uwagę, że skala problemu w

Rosji jest inna. W indywidualnych losach skala nie ma oczywiście znaczenia, ale w przypadku Rosji

chodziło mniej więcej o 20 mln Rosjan, którzy znaleźli się zagranicą swojego, by tak rzec, ojczystego

kraju powstałego w ciągu prowadzenia przez Związek Sowiecki a wcześniej Imperium Rosyjskie polityki

ekspansji. I to był poważny problem egzystencjalny i polityczny dla tych 20 mln ludzi i dla Rosji.

W przypadku Polski chodzi o kilkaset tysięcy, może milion osób. Co też oczywiście jest bardzo poważną

liczbą. Ale tak jak pan mówi – i myślę, że niestety jest to słuszne stwierdzenie – czy polityka polska jest

prowadzona pod hasłami (i nawet szczerze) wizji Giedroyciowej, czy wręcz odwrotnie, pod hasłami

zbliżenia z Rosją – rzeczywiście los ludność polskiej za Bugiem jest spychany na plan dalszy.

Po pierwsze uzasadnienie jest geopolityczne: musimy składać tę ludność na ołtarzu pojednania polsko-

ukraińskiego czy polsko-litewskiego. Oczywiście w rozsądnych granicach. Nie jest tak, że Lech

Kaczyński lekceważył sprawę ludności polskiej na Litwie i jej tożsamościowych ograniczeń związanych

choćby z pisownią nazwisk. Prezydent Kaczyński na pewno wysuwał ten argument, jaki przedstawiłem,

że owszem, to są ważne sprawy, ale ważniejszy od tego jest interes Polski, którego podstawą jest

odbudowanie współpracy z naszymi wschodnimi sąsiadami.

I to jest straszliwy dylemat, nie jest łatwo go rozwiązać. Na pewno w wielu szczegółowych kwestiach

można mieć pretensje do polityki Warszawy w tej sferze. Jakąś namiastką pozytywnej polityki wobec

mniejszości polskiej w tym okresie było wprowadzenie Karty Polaka. Nie jest to rozwiązanie idealne,

pozostawiające wiele do życzenia, ale jest to jedyna jak do tej pory próba zrobienia czegoś dla

Polaków, którzy nie z własnej winy znaleźli się poza granicami państwa polskiego.

Drugi motyw lekceważenia praw ludności polskiej jest inny. Chodzi o swego rodzaju dyktat politycznej

poprawności kierowanej z Europy, wskazujący, że nie należy wspierać interesów polskiej ludności poza

granicami państwa, ponieważ jest to przejaw jakiegoś „imperializmu”, że to pożywka dla „szowinizmu i

nacjonalizmu polskiego” i tego nie można robić… W konsekwencji, chociaż chętnie pokazujemy Litwie,

Białorusi czy Ukrainie, że lekceważymy te kraje jako „małe”, „nieważne” (to podkreśla teraz minister

Sikorski, premier Tusk i ich akolici propagandowi, a „Gazeta Wyborcza”, podbijając tego bębenka

napisała już nawet, że nawet Francja nie liczy się tak w Europie jak Polska Tuska – jesteśmy tylko my i

Niemcy…), to jednak nie jest to powód, żeby serio zająć się sprawą ludności polskiej na tym obszarze.

Rzeczywiście taki dylemat jest i Pana wyjściowe stwierdzenie w pytaniu mogę potwierdzić.

Czy podobny dylemat nie występuje w historycznych kwestiach spornych z Ukrainą czy Rosją?

Czy nie jest tak, że w imię dobrych relacji z tymi państwami nie prowadzimy zbyt słabej polityki

na rzecz uznania przez Kijów ludobójstwa OUN-UPA na Polakach, czy też na rzecz ujawnienia

przez Rosjan wszystkich informacji o zbrodniach Związku Sowieckiego na naszym narodzie?

Moje spojrzenie na to jest takie, że bardzo ważna jest relacja sił. I widzę to inaczej niż minister Sikorski i

ten rząd. Uważam, że słaby może oczekiwać więcej w stosunku do mocniejszego, mocny powinien

mniej asertywnie zachowywać się w stosunku do słabszego. Taki jest mój punkt widzenia i w związku z

tym uważam, że powinniśmy bardzo stanowczo występować, w oparciu o Unię Europejską i pewne

standardy, na przykład w przypadku dochodzenia ogromnej ilości dóbr kulturalnych zagrabionych przez

Armię Czerwoną i znajdujących się w Rosji.

Natomiast w przypadku Ukrainy trzeba pamiętać, że ukraińska tożsamość narodowa jest – nie chcę tu

nikogo urazić – bardziej problematyczna, słabsza w niektórych regionach. To oczywiście zabrzmi w

sposób, jak to się dziś mówi, postkolonialny, z pewną nutą pobłażliwości, ale jednak wydaje mi się, że

należy wykazać większą cierpliwość w stosunku do partnera, który znajduje się w trudniejszej sytuacji

tożsamościowej. Bo Rosjanom ich tożsamości nikt nie zabierze, Rosjanie mogą sami zdecydować jak

ich tożsamość będzie wyglądać. Oczywiście Ukraińcy także sami zdecydują, jak ich tożsamość będzie

wyglądać, ale są poddani potężnej presji ze strony imperialnych sił w Rosji, które chcą, by tak rzec,

przyjąć ich z powrotem na wielkoruskie łono. Z tego punktu widzenia zaostrzanie konfliktów

historycznych w relacji z Ukrainą niewątpliwie ułatwią tę politykę rosyjską.

Jest to znów dylemat, wobec którego nie ma z mojej perspektywy łatwego rozwiązania. Bo jest coś

takiego jak obowiązek wierności pamięci wobec polskich ofiar, które zginęły z rąk ukraińskich

nacjonalistów. To wielki problem, jest wielka liczba rodzin, które przeżywają traumę z tego powodu i nie

czują wsparcia ze strony państwa polskiego. Tak oczywiście nie powinno być. Ale z drugiej strony, nie

sądzę, żeby pamięć ta miała być jakimś sztandarowym projektem polskiej polityki historycznej. Ta

pamięć jest naszym obowiązkiem, natomiast nie wiem czy jest naszym, by tak rzec, „zadaniem numer

jeden” w naszej polityce wschodniej. Musimy to robić, musimy upamiętniać tamte wydarzenia nie bojąc

się nazywać morderców mordercami i ofiar ofiarami, natomiast powinniśmy jednak brać pod uwagę

szerszy kontekst geopolityczny.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: