Oświata w państwie Karola Wielkiego.

Pierwsze wielkie poczynania na rzecz  zahamowania  ciemnoty i zacofania,  odrodzenia  nauki i szkolnictwa podjął na  początku  IX wieku Karol Wielki.

              W 800 roku Karol przybrał tytuł cesarza i wznowił tradycje Cesarstwa Rzymskiego. Powstanie Cesarstwa Rzymskiego  o  charakterze religijnym  pod  berłem  Karola wielkiego  przyczyniło się do   odrodzenia szkolnictwa.

Przez przyjęcie takiego tytułu Karol stał się  obrońcom  Chrystusa. Papieża

uznał  za ojca swego siebie zaś za obrońcę Kościoła. Ustawy synodalne  wcielał do ustaw państwowych. Takie  uchwały  zapoczątkowały synod w Akwizgranie zwołany przez Karola Wielkiego w 789 r. Który zobowiązywał  biskupów i opatów do zakładania  szkół katedralnych i klasztornych tam, gdzie ich dotąd nie było. W 797roku nakazał  utrzymywanie przy każdym kościele szkół dla chłopców  chętnych do nauki , a w 802 r. Wyszło zarządzenie nakazujące każdemu ojcu posyłanie syna do szkoły. W celu  przeprowadzenia  tych reform szkolnych i innych zamierzeń oświatowych w swej monarchii Karol Wielki sprowadził  na dwór uczonych . Organizatorem nauki  na dworze  Karola Wielkiego  był wybitny zwolennik  kultury antycznej teolog, filozof i pedagog anglosaski mnich Alkuin. Przyczynił się do powstania szkoły  pałacowej .Jej uczniami zostali członkowie rodziny  władcy oraz synowie ważniejszych urzędników. (Treść nauczania obejmowała siedem sztuk wyzwolonych: gramatykę, dialektykę, retorykę, geometrie, arytmetykę, astronomie, muzykę oraz architekturę, medycynę, redagowanie zarządzeń  i dekretów).

W ciągu kilku lat szkoła pałacowa pod kierunkiem Alkuina wspaniale się rozwinęła i osiągnęła wysoki poziom. Zwiększyła się nie tylko liczba uczniów; przede wszystkim zmienił się program studiów, które, oparte na metodzie sztuk wyzwolonych, nosiły piętno indywidualności mistrza Alkuina. Gramatyka w wydaniu Alkuina przestała być tylko nauką o słowach, sylabach, zasadach interpunkcji, stała się studiowaniem słowa w jego relacjach z procesem myślowym, a więc częścią logiki. Retorykę wykładał Alkuin według for- muły klasycznej, jako sztukę dobrego mówienia. Przeciwstawił jej dialektykę i zobrazował to przeciwstawienie przy pomocy zamkniętej pięści i otwartej dłoni: podczas gdy dialektyka operuje argumentami ścisłymi, retoryka otwiera się szeroko dla elokwencji.

Sztuki wyzwolone stały się rychło w państwie Karola Wielkiego fundamentem wiedzy, a ten, kto je studiował, realizował w swojej epoce ideał człowieka oświeconego. Dla Alkuina jednak nie stanowiły one bynajmniej celu i kresu studiów. Były jedynie środkiem umożliwiającym dotarcie do wierzchołków wiedzy spekulatywnej, poprzez pojmowanie Pisma Świętego - osiągnięcie perfekcji ewangelicznej. Służyła temu arytmetyka i astronomia, bo przecież obserwacja Słońca, Księżyca i gwiazd pozwalała bardziej niż cokolwiek innego admirować wielkość i doskonałość dzieła stworzenia. Alkuin, kierując szkołą pałacową, potrafił rozbudować ją do takich rozmiarów, że zyskała miano Akademii Pałacowej.

Podczas panowania Karola Wielkiego  ukształtowały się i rozpowszechniły  różne typy szkół:

-parafialne

-katedralne

-klasztorne

-kolegiackie

Szkoły klasztorne

Były dziełem zakonu Benedyktynów z Nursji (480-543).

Pierwszy klasztor założono na Monte Cassino w 529r.

Nauczano według  programu 7 sztuk wyzwolonych. Przy szkole klasztornej były szkoły początkowe w których uczono czytania  i pisania. Nauczyciel uczył każdego indywidualnie. Najpierw uczył pisać  spółgłoski  i samogłoski łączyć je w słowa i zdania.

I rok trwała nauka początkowa a następnie przechodziło się do Trivium.

Trivium (nauczyciel gramatyki 10 r.ż.)

I.               rok  przyswajanie pojęciowe, tłumaczenie  z niemieckiego na łacinę, opowiadanie z historii biblii kończyło się to egzaminem.

II.            rok  uczono gramatyki (ortografii) dyktanda, nauka psałterzy.

III.         rok  obowiązywała metryka, oparta na wzorach metryki klasycznej i wykładano Pismo św.

IV.         rok  powtarzanie gramatyki , nauka o figurach  i  przenośniach  w poezji i prozie łacińskiej i Piśmie Św. Przepisywanie podręczników gramatyki i egzamin.

V.           rok  retoryka uczniowie ćwiczyli się praktycznie przez wygłaszanie przemów , nauka historii.

VI.         rok  dialektyka czyli logika tłumaczenie z łacińskiego na język rodzimy  i odwrotnie, pisanie wypracowań, dysputy . Dialektyka przyczyniła się do rozwoju  filozofi i teologii egzamin.

Po zakończeniu nauki był krótki kurs arytmetyki i egzamin ci co zdali przechodzili do

Qvadrivium

Obejmowało geometrię (geografia, geologia, botanika, zoologia , kosmologia), arytmetykę, astronomię, muzykę i śpiew, wychowanie fizyczne.

Szkoły katedralne

Powstawały w siedzibach biskupów.

Władza biskup i scholastyk.

Obowiązywał program 7 sztuk wyzwolonych, którego poszczególne przedmioty ulegały pewnej ewolucji .zmienił się kanon lektur .Nauka trwała 6 lat .

W II połowie Średniowiecza podzielono je na szkoły wewnętrzne i zewnętrzne.

Szkoły wewnętrzne przeznaczone dla stanu duchowego , lektoraty z teologii i prawa.

Wydział teologiczny był uzupełnieniem  przez proboszcza (liturgia i śpiew) . Dopiero po zdaniu  egzaminów przed komisją biskupią  otrzymywali uczniowie święcenia kapłańskie.

Szkoły kolegiackie

Powstały z fundacji prywatnych przy większych kościołach. Nauczanie jak w szkołach katedralnych i klasztornych. Scholastyk na wzór kapituły katedralnej.

Szkoły parafialne

I powstała w Mezopotamii w II wieku. Zakładało je duchowieństwo  świeckie i zakonne.

Głównym celem szkoły było wychowanie i nauczanie religii. Nauczano  pisania, czytania i rachowania, elem psałterzu  Dawidowego. Celem wychowania było kształcenie osobowości  Chrześcijańskiej. Językiem wykładowym była łacina śpiewu kościelnego, muzyka  i  ministrantura ( organy pierwsze).W szkołach nauczali proboszczowie bądź klerykowie  ( bakałarz, magister. Szkoły były przy parafiach 1-2 stół i długie ławy) . Nauczano indywidualnie w izbie  szkolnej, posługiwano się metodą  werbalną  i   mnemotechniką która polegała poddawaniu pewnych twierdzeń w formie wiersza.  

Szkoła miejska (XII-XV w)

Pierwsze takie szkoły powstały XII w .Nauczano w nich religii, śpiewu, czytania, pisania i rachowania .Założycielami były magistraty . Głównym przedmiotem szkolnym była łacina, ćwiczono się w pisaniu korespondencji w sprawach handlowych. Drugim przedmiotem była buchalteria . Nauczanie także było werbalne  z braku książek. Początkowo nauczali duchowni a potem świeccy .Na czele szkoły stał rektor lub magister .Na czesne szkolne składali się rodzice. Nauczyciele zajmowali się dodatkowo zatrudnieniem jako kantorzy kościelni, organiści, służba kościoła .Od II połowy Średniowiecza  istniały w miastach  prywatne szkoły miejskie gdzie językiem wykładowym był ojczysty. Nauka ograniczała się doczytania, pisania i rachowania.  

Rozwinęło się również wychowanie w domu  obcym:

-Rycerstwo

Paź (był u boku pana i pani .Tu otrzymywał wychowanie religijne i gramatyczne,  naukę czytania, pisania, siedzenia, dyscypliny, egzamin)

Giermek ( przed ołtarzem wręczano mu miecz a rodzice ostrogi srebrne. wyrabiał zręczność i zdobywał  7 cnót jazda konna, pływanie, rzut oszczepem, szermierka, myślistwo, gra w warcaby, poznawał prawidła etyki wszystkim dostępował pasowania na rycerza.) 

Rycerz ( uroczystość pasowania na rycerza  miała miejsce przy okazji koronacji królów. Składano przysięgę .Rycerz miał żyć według zasad : Bogu duszę ,me życie królowi, me serce damą, sławę dla siebie.

-wychowanie rzemieślnicze

uczeń (terminator) ( wymagano posłuszeństwa, pilności, skromności, wytrwałości strzeżenia tajemnicy państwowej. uczeń kończąc naukę stawał się czeladnikiem)

czeladnik (towarzysz) (Czeladnik korzystał z przywilejów noszenia miecza jako wolny człowiek i znak swego cechu .Był jeszcze 1 rok w roli czeladnika następnie wyruszał  na wędrówkę  po innych warsztatach trwało to 5-6 lat.)

mistrz ( egzamin zostawał mistrzem miał tytuł wpłacał pieniądze i otrzymywał indygat.)

Chociaż dążenia oświatowe Karola Wielkiego nie były już kontynuowane w takim zakresie przez jego następców, to odegrało w rozwoju oświaty ogromną role. Przede wszystkim, tworząc precedensy świeckiej organizacji  oświaty, zmusiły Kościół do zajęcia się tą problematyką z drugiej zaś strony wypłynęły wydatnie na rozwój świeckiego szkolnictwa mieszczańskiego.

Źródła:

Wołoszyn  „Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej w zarysie.”

Możdzeń  „ Historia wychowania”