Okres Archaiczny (4500 -2778 p.n.e.)
- Do czasów połowy I dynastii budowa grobu była prowadzona nastepująco: najpierw kopano w żwirze dół – komorę, następnie odbywał się pogrzeb i złożenie w grobie zastawy, a dopiero potem budowano nadziemną część grobu.
- W połowie I dynastii dokonano znaczącej innowacji: wprowadzono korytarz boczny prowadzący do komory grobowej. Dzieki temu grobowiec mógł być skończony przed złożeniem ciała władcy.
- Dwa typy nadbudowy grobowców:
-na cmentarzyskach w południowej części kraju były to proste budowle o gładkich lekko nachylonych ścianach.
-w rejonie Memfis budowano wielkie mastaby o ścianach modelowanych w charakterystyczne serie nisz
i występów.
- W okresie archaicznym istniał zwyczaj budowania dla władców dwóch grobowców: jednego na nekropoli Umm el-Gaab w Abydos, drugiego w Sakkara.Władca pochowany był w jednym z grobowców,drugi zaś grobowiec był pozorny(cenotaf).
- W Abydos znajdowały się stele, nie było ich jednak w Sakkara.
- Grobowce były otaczane, przez małe groby, zawierające pochówki dworzan, dam heremowych i służby, towarzyszyli oni władcy w drodze na tamten świat. Liczba takich grobowców to od kilkudziesięciu do kilkuset.
- Wszystkie grobowce z czasów I i II dynastii miały konstrukcję ceglaną, a kamień, w postaci obramowań drzwi lub płyt posadzkowych, pojawiał się jedynie sporadycznie.
-Rodzaje stosowanych sklepień,które można odnaleźć w grobowcach: wspornikowe i kolebkowe.
-Przykłady grobowców okresu archaicznego:
- Grobowiec Króla Hor-Aha w Sakkara
- W Abydos grobowiec o wymiarach 11,7 x 9,4 m , podczas gdy w Sakkara wymiary wynosiły 22 x 48,2m. We wnętrzu nadbudowy tego grobowca było aż 27 pomieszczeń magazynowych, a część podziemna składała się z pięciu komór.
Grobowiec Króla Andżiba w Sakkara
- W pierwotnej swej formie grobowiec miał kształt platformy wznoszącej się schodkowo z trzech stron, a z czwartej mającej pionową ścianę. Platforma ta została w drugim etapie budowy osłonięta tradycyjnymi scianami z niszami i wystepami.
Grobowiec Neith-hotep, małżonki Nermera i matki Hor-Aha
- Grobowiec ten stanowił zasadniczy schemat elementów jakie powinien posiadać grobowiec królewski.
-Centrum zespołu stanowi masywna bryła budowli sepukralnej, otoczonej pomieszczeniami, zawierającymi magazyny, a całość zamkięta jest murem.
- Za króla Ka poraz pierwszy wzniesiono przy mastabie , prawdziwą świątynię grobową, przeznaczoną dla kultu zmarłego, z charakterystycznym i później w tego typu budowlach labiryntem korytarzy i kaplic.
- Rekordowa pod względem wielkości w tym okresie jest mastaba Udimu, jej nadbudowa miała wymiary 57 x 26 m.
Stare Państwo (2778-2263 p.n.e.)
- Od początku III dynastii obowiązującą formą grobowca władcy stała się piramida.
- Prawie wszystkie znane piramidy zostały wzniesione na terenie nekropoli należącej do ówczesnej stolicy-Memfis. Nekropolia rozciągała się na zachodnim brzegu Nilu.
- Najstarszą częścią nekropoli jest północna Sakkara, gdzie wznieśli swe grobowce królowie z okresu archaicznego. Tam też, król Dżoser, jeden z pierwszych władców III dynastii, postanowił wznieść grobowce swojej rodziny i swój własny.
Grobowiec Dżosera
- znajduje się w centrum wielkiego terenu otoczonego murami, mierzącego blisko 545 m długości i 277,5m szerokości. Mur zbudowano z niewielkich bloków pięknego białego wapienia, konstruując go identycznie jak w budownictwie ceglanym.
- W kompleksie grobowym Dżosera po raz pierwszy zastosowano kamień jako budulec.
- Mur miał pierwotnie 10m wysokości, a jego lico było ozdobione niszami, posiadał również 14 ślepych bram z czego jedna w pobliżu narożnika południowo – wschodniego prowadziła do wewnątrz.
- Za bramą znajdował się korytarz, który wiódł do sali procesyjnej. Miała ona 54 m długości, była obramowana z obydwu stron rzędami kolumn kamiennych, po 23 w rzędzie,podpartymi ściankami.
- W całym kompleksie Dżosera nie ma ani jednej kolumny wolno stojącej (budowniczowie nie mieli zaufania do nowego budulca).
Z zachodniego końca sali wychodzi się na dziedziniec. Rozciąga się on między południową fasadą piramidy a otaczającym murem. Do tego muru przylega budowla zwana “ grobowcem południowym” zajmująca prostokąt o wymiarach 84 x 12 m. [zbudowana z nieobrobionych bloków wapiennych pokrytych wypolerowaną licówką.
Wewnątrz budowli znajduje się szyb prowadzacy do komór. W jednej z komor odkryto potrójne ślepe wrota pokryte reliefem i inskrypcjami, przedstawiajacymi króla Dźosera w czasie święta jubileuszu jego panowania.
Zachodnią stronę dziedzińca zajmują trzy tarasy, podobne do długich mastab, w skalnych galeriach pod nimi odkryto ok. 30 tysięcy sztuk kamiennych naczyń.
Wschodnią stronę wielkiego dziedzińca zajmowały budowle otaczające mniejszy, wewnętrzny dziedziniec przeznaczony do obchodów jubileuszu panowania krola [ wejście przez korytarz z sali procesyjnej].
Wzdłuż wewnętrznego dziedzińca zbudowano dwa rzędy kaplic o sklepionych dachach i fasadach ozdobionych półkolumnami [są to tylko modele, wypełnione kamieniami].
Po wschodniej stronie Piramidy znajdowały się dwa domy noszące nazwy “pólnocny” i “południowy”. Sama piramida zajmująca centrum zespołu, wznoszona była w kilku etapach. Do dzisiaj nie wiadomo czy obecny kształt piramidy [6 olbrzymich stopni o ścianach bocznych nachylonych pod katem 72 stopni] był zamierzony jako ostateczny.
Cechą charakterystyczną grobowca Dżosera jest użycie do jego budowy masy odłamków wapiennych i dużych głazów. Jako zaprawę zastosowano mieszaninę gęstego mułu , piasku i sproszkowanego wapnia. Po raz pierwszy w zespole Dżosera pojawiły się także elementy jak:
● gzyms - płyta kamienna, pierwotnie wiązka trzcin zasłaniajaca czoło belek stropowych,
● kolumny – wszystkie wsparte o ściany lub zwiazane z prostopadle do nich dochodzącym murem,
● ornamenty – z wiązek papirusu, czyli “hekeron” z symbolicznych znaków “dżed”, oznaczających trwałość, oraz z rzędu ureuszy, czyli kober stanowiących symbol władzy królewskiej, zastosowane poraz pierwszy w piramidzie Dżosera, trwają w niezmiennej formie do końca starożytności.
Po raz pierwszy wykonano także filar [tzw. ozyriacki, który stał się popularny dopiero w okresie Średniego i Nowego Państwa.
Od czasów Dżosera wszyscy królowie panujący w okresie Starego Państwa wznosili piramidy jako swoje grobowce, a otoczone były one przez budowle kultowe.
Piramida w Medum
miała kwadratową podstawe o boku 144m, a wysokość jej pierwotnie wynosiła 92 m. Kąt nachylenia ścian
51 stopni 52 minuty. Rdzeń piramidy składał się z 8 wielkich stopni, obudowanych skośnymi ścianami. Stopnie zostały wypełnione blokami wapiennymi w ten sposób, że powstała regularna piramida.
Wejscie do piramidy znajduje się pośrodku północnej ściany na wysokosci ok. 38 metrów. Skośny w dół korytarz prowadzi do poziomej galerii zakończonej pionowym szybem prowadzącym do komory grobowej o wymiarach 5,9 x 2,6 m i wysokosci ok. 5m.
Wokół piramidy w Medum wzniesiono po raz pierwszy [ i niezmiennie obowiązujący później] obowiązujący zestaw budowli kultu grobowego. Na skraju pustyni umieszczono tzw. Dolną Świątynię, z której szeroka aleja procesyjna, obrzeżona murami wiodła do górnej, właściwej świątyni, zbudowanej przed wschodnią elewację piramidy.
Przy murze kultowym wznosiła się mala piramida tzw. satelitarna.
Piamida Cheopsa
była zorientowana dokładnie według stron świata, ma podstawę o kształcie kwadratu o boku 230 m. ,
a pierwotna wysokość wynosiła 146 m.
Piramida była zbudowana z 210 stopni a kazdy 9 lub 10 stopień był większy od poprzedniego. Wejście pierwotne nie jest dostępne. Znajdowało się w ścianie północnej ok. 20m. od jej podstawy.
Od miejsca, w którym zaczyna się poziomy korytarz prowadzący do “Komory Królowej”, skonstruowano na przedłuzeniu stromego pasażu tzw. “Wielką Galerię”.
Była ona tworem unikalnym w Egipcie [długość 47m.,szerokość 2m., wysokość 8,5m., strop wspornikowy].
Na końcu “Wielkiej Galerii” znajduje się poziomy, wyłożony granitem korytarz prowadzący do
“Komory Króla”. Komory nad “Komorą Króla” jak również szyby wentylacyjne miały zadanie odciążające. Komory były przesunięte względem osi,powodowało to pękanie ścian wewnątrz piramidy.
Piramidy otaczał wielki mur. Od wschodu przy piramidzie wznosiły się [dziś częściowo zachowane], trzy piramidki satelitarne oraz świątynia grobowa [całkowicie zrujnowana].
Dolna Świątynia nie została jeszcze odkopana – znajduje się pod zabudowaniami dzielnicy miejskiej. Wokół piramidy wykuto w skale rodzaj komór, w ktorych po pogrzebie władcy umieszczono statki królewskie.
Piramida Chefrena
miała pierwotnie 215,5 m. długości boków przy podstawie oraz 143,5 m. wysokości.
W dolnych partiach oblicowana była granitem, wyżej wapieniem, a do wnętrza prowadziły dwa położone jedno nad drugim wejścia od strony północnej. Prowadziły one do komory grobowej. Jej strop znajduje się w rdzeniu piramidy a sama komora wykuta jest w skale pod nim. U stóp rampy Chefrena znajduje się Świątynia Dolna [najlepiej zachowany zabytek tego rodzaju], a w jej pobliżu znajduje się słynny Sfinks.
Trzecia piramida w Giza:
Piramida Mykerinosa
jest najmniejsza. Jako jedyna z nich zachowała część swojej okładziny, z której 16 dolnych warstw wykonano z granitu, a resztę z wapienia. Podobnie jak w przypadku piramidy Cheopsa projekt jej zmieniano trzy krotnie w trakcie budowy, co widoczne jest w układzie wewnętrznych pomieszczeń.
W okresie Stargo Państwa rozwinęły swoją konstrukcje mastaby. Już za IV dynastii w wielu mastabach kaplice nie były na zewnątrz a wewnątrz nadbudowy. Za V i VI dynastii wewnętrzne pomieszczenia zostały znacznie rozbudowane, tworząc niekiedy labirynt sal i korytarzy. Za V dynastii zaczęto w nadbudowie mastaby konstruować “serdab”, czyli niszę na posąg zmarłego.
Średnie Państwo, to okres niespokojnych i pełnych zamętu czasów.
Grobowiec króla Mentuchotepa – Nepcheperte
położony w Dolinie Deir el- Bahari. Kompleks ten łączył w sobie elementy tradycyjne, do których dodano nowe rozwiazania. Tradycyjna była Dolna Świątynia [dziś nie istniejąca] położona nad kanałem wiodącym od Nilu, od której przez około 1 km doliny Asasif prowadziła szeroka aleja procesyjna, obudowana murami i wysadzana drzewami. Rampa na osi wiodła na położony o przeszło 5m wyżej taras, na którym wznosiła się otoczona portykami budowla [dotychczas uważana za piramidę]. Odkrywca grobowca Tutenchamona, H.Carter znalazł w dziedzińcu szyb prowadzący do komory grobowej, połozonej poniżej tej piramidy. Był to jednak cenotaf, a nie właściwy grobowiec. Właściwa komora znajdowala sie na końcu wykutego w sklale pasażu długości ok. 150m , zaczynajacego się pod wewnętrznym dziedzińcem w zachodniej części założenia. Za tym dziedzińcem znajdowala się sala kolumnowa o stropie podtrzymywanym przez 88 osmiobocznych kolumn. Na osi sali znajdowało się niewielkie sanktuarium z ołtarzem i niszą wykutą w skale, gdzie prawdopodobnie umieszczony był posąg władcy. Cały zespól stanowi unikalne założenie, w którym w jednej zwartej budowli połączono elementy grobowca, cenotafu i świątyni grobowej. Budowlę wzniesiono z piaskowca i wapienia. Niektóre elementy np. Progi były z granitu. Ściany były pokryte reliefami.
Piramida Senusereta I w Liszt
miała ciekawą konstrukcję rdzenia. Osiem masywnych murów z ciosów wapienia promieniście rozchodzi się od centrum, a wzmacniają je dodakowe mury przy narożnikach. Szkielet ten wypełniony był piaskiem i gruzem.Z wierzchu oblicowano piramidę płytami wapienia. Od strony północnej mala kapliczka maskowała wejście do wenątrz.
W grobowcach skalnych tebańskich dostojników z XI dynastii wprowadzono nowy typ grobopwców zwany “korytarzowym”. Groby tego typu zgrupowane sa głównie na stoku skalnym, opadajacym od północy ku dolinie Deir el-Bahari i Asasif.
Należą one do funkcjonariuszy z dworu Mentuchotepa – Nepcheperte. Zewnętrzna ich część miała charakter monumentalny. U stóp zbocza wzniesiono ceglaną kaplicę, za którą szeroka wykuta w skale rampa prowadziła stromo w górę do obszernego dziedzińca, obudowanego z trzech stron murami z cegły lub nieobrobionych bloków kamiennych.
Czwartą jego strone stanowiła fasada wykutego w skale grobowca .
Najsłynniejszą nekropolią dostojników Średniego Państwa jest Beni Hassan na wschodnim brzegu Nilu. Grobowce te są ozdobione przepięknymi malowidłami, dzięki ktorym zyskały sławę. Nekropolia składała się z dwóch rzędów grobowców: w nizszym,są skromne groby, składające się tylko z szybów i komór, natomiast rząd wyższy, położony wysoko nad poprzednim, składa się z 39 grobowców z kutymi w skale kaplicami. Tylko 12 grobowców w Beni Hassan posiada dekoracje, reszta jest ich pozbawiona.
Trzy zasadnicze typy grobowców w Beni Hassan:
1)Pierwszy najprostrzy i najstarszy typ ma jedną lub kilka kaplic o płaskim lub lekko wygiętym stropie, bez kolumn i portyków.
2)Drugie podobne do pierwszch, lecz mają kolumny w kaplicach wewnetrznych. Stropy wykute w kształt sklepienia poprzecznego w stosunku do osi założenia.
3)Trzeci najokazalszy, ma dziedziniec wykuty w skale, portyk kolumnowy w fasadzie, a kolumny w wewnętrznych pomieszczeniach przybierają skomplikowane kształty. Wszystkie te elementy wykute są w skale. Architrawy nad tymi kolumnami biegną równolegle do osi założenia, podkreślając ją i prowadząc do niszy z posągiem zmarłego. Ślepe wrota, były umieszczone w południowym końcu ściany zachodniej, w głównej kaplicy.
(Grobowiec Czeti I [typ2], grobowiec Amenhotepa [typ3])
NOWE PAŃSTWO
W okresie tym cała dolina Nilu, aż do drugiej katarakty, została ozdobiona świątyniami, kaplicami, kutymi w skałach stelami.
Totmes I byl pierwszym faraonem, który dla zabezpieczenia tajemnicy grobu oderwał swoją świątynię grobową od ukrytego w skale miejsca pochówku. Jego następcy będą kontynuowali ten zwyczaj.
W grobowcach o nie regularnym układzie pomieszczeń wykutych w skale zastosowano innowację polegającą na umieszczeniu szybu prowadzącego do komory nie tylnej części, lecz blisko początku wewnętrznych pomieszczeń. Celem tego zabiegu było lepsze zabezpieczenie mumii i drogocennej zastawy przed rabusiami.
Grobowce prywatne
Najważniejszą nekropolią były Teby. Podobnie jak w czasach Średniego Państwa każdy grobowiec składał się z części otwartej – dostępnej oraz ukrytych pomieszczeń służących do pochówku i złożenia zastawy grobowej. Przed wejściem znajdował się wykuty w skale dziedziniec, za nim wąski westybuł prowadzący do prostokątnej kaplicy zakończonej niszą z posągiem zmarłego.
Fasada grobu wykuta w skale, była najczęściej zdobiona po obu straonach wejścia kamiennymi stelami.
Szyb prowadzący do komory grobowej umieszczony był, albo w północnej części dziedzińca lub w kaplicy. Stele i ślepe wrota znajdowały się na krutszych ścianach westybułu.
Największe grobowce posiadały wewnątrz kolumnady.
Przykłady grobowców: grobowiec wezyra Ramose, grobowiec Amenhotepa – Serera.
Grobowiec Chai
Grobowiec archiwisty z czasów Mereptaha, jest jednym z najbardziej skomplikowanych w układzie. Na dziedziniec wchodziło się po kilku stopniach. Dziedziniec miał po bokach portyki kolumnowe, przed fasadą znajdował się portyk wsparty na czterech filarach. Poprzeczny westybuł prowadził do dwóch pomieszczeń bocznych oraz do podłużnej sali, korytarza wiodącego do następnej sali, za którą znajduje się właściwa kaplica z niszami w trzech ścianach, gdzie wystawione były posągi Ozyrysa, Izydy i Horusa.
Nekropolia rzemieślników w Deir el-Medina:
Odnajdujemy tam dwa typy budowli:
1)Pierwszy posiadał kaplicę ceglaną nad wykutą w skale komorą; dziedziniec otoczony murem ceglanym,
z wejściem w kształcie pylonu; piramidę wzniesioną na skale bądź na niskiej platformie. Grobowce tego typu posiadały 2 lub 3 pomieszczenia.
2)Drugi był całkowicie wydrążony w skale. Piramidka wznosiła się nad stropem kaplicy. Przed wejściem wznoszono czasem portyk wsparty na kolumnach i zwieńczony gzymsem. Wejście do komór grobowych znajdowało się najczęściej w najgłębszej kaplicy.
4
konycynka