MATURA - Oświecenie.pdf - Matura - kronos16

Oświecenie

1. Wyjaśnij genezę i ramy czasowe epoki:

Oświecenie było pierwszą w nowożytnych dziejach formacją kulturową

całkowicie świadomą swego istnienia. Ówcześni mówili często o swych

czasach jako o "wieku rozumu" (w Anglii), "wieku filozofów" (we Francji) czy

wieku "oświeconym". Okres ten nazwano oświeceniem, bo przywiązywał on

szczególną wagę do siły rozumu jako światła rozjaśniającego drogi poznania

człowieka i świata. Życie społeczne i kulturalne nacechowane było

krytycyzmem wobec istniejącej rzeczywistości i pragnieniem wyzwolenia

człowieka z więzów feudalnych, krępujących jego myśli, hamujących rozwój

postępu, nauki i oświaty. Intelektualnym podłożem oświecenia były nasilające

się już pod koniec wieku XVII w nauce angielskiej i francuskiej tendencje racjo‐

nalistyczne i empiryczne.

Okres oświecenia w Polsce można podzielić na trzy fazy:

∙ wczesną ‐ od lat 40. XVII w. do 1764 roku;

∙ dojrzałą (zwaną też czasami stanisławowskimi) ‐ lata 1764‐1795;

∙ schyłkową (zwaną też późnym oświeceniem lub oświeceniem postani‐

sławowskim) ‐ lata 1795‐1822.

2. Jakie okoliczności historyczce określiły nową epokę w Europie?

Absolutyzm we Francji, panowanie kolejnych Ludwików XIV, XV oraz od

1774 r. Ludwika XVI i Marii Antoniny. Narastający absolutyzm monarchii,

wystawność życia dworu, bieda ludu doprowadzaj do Wielkiej Rewolucji

Francuskiej i ścięcia królewskiej pary. Rządy obejmują rewolucjoniści,

dyrektoriat a potem Napoleon.

Wzrost potęgi Rosji za panowania cara Piotra 1, Katarzyny T, Piotra Ii,

Katarzyny II uczestniczki rozbiorów Polski.

Rewolucja przemysłowa w Anglii:

1767 ‐ maszyna przędzalnicza Arkwrighta

1785 ‐ warsztat tkacki Cartwrighta

1769 ‐ maszyna parowa Jamesa Watta.

1735 ‐ technologia wytopu surówki węgla kamiennego Abrahama

Derby Ważniejsze konflikty:

‐ wojna północna 1700‐1721 Rosja, Saksonia, Dania, Brandenburgia przeciw

Szwecji

‐ wojna sukcesyj na austriacka 1741 ‐ 1748 Plusy, Bawaria, Francja przeciw

Austrii wspieranej przez Anglię i Rosję

‐ wojna siedmioletnia 1756‐1753 Francja, Austria, Rosja, Saksonia przeciw

Anglii i Prusom

‐ wojna rosyjsko ‐ turecka 1768‐1774 Rosja wspierana przez Austrię przeciw

Turcji popieranej przez dyplomację angielską pruską.

1740 ‐ Fryderyk II królem w Prusach, Maria Teresa ‐ w Austrii

1762 ‐ Katarzyna II cesarzową Rosji

1775‐83 ‐ wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych

1776 4 lipca ‐ uchwalenie Deklaracji Niepodległości Stanów Zjednoczonych

Ameryki

1780 ‐ śmierć Marii Teresy i rządy Józefa II w Austrii

1787 ‐ Konstytucja Stanów Zjednoczonych

1740 ‐1788 Fryderyk II królem Prus ‐ epoka wojen napoleońskich obejmująca

Europę

1812 ‐ klęska Napoleona w Rosji

1815 ‐ Kongres Wiedeński, nowy porządek w Europie, nowa epoka.

3. Klasycyzm, sentymentalizm, rokoko‐ główne kierunki w literaturze i kulturze

oświecenia.

Klasycyzm ‐ wyznaczał poezji cele utylitarne, stawiał przed nią zadania

dydaktyczno‐moralizatorskie, wyrastające z przekonania o ogromnej roli słowa

jako narzędzia oddziaływania na społeczeństwo.

Sentymentalizm ‐ traktował literaturę jako sposób pokazania wewnętrznego

życia człowieka oraz kształtowania autentycznych, odrzucających pozory więzi

międzyludzkich, co również prowadziło do moralizatorstwa; głównym

ideologiem sentymentalizmu był francuski pisarz Jan Jakub Rousseau; termin

sentymentalizm upowszechnił się dzięki powieści angielskiego pisarza Law‐

rence'a Sterne'a "Powieść sentymentalna"; nawiązując do wielu nurtów myśli

filozoficznej (m.in. empiryzmu i sensualizmu), sentymentalizm kładł nacisk na

analizę jednostkowej sytuacji człowieka, na tkwiące w nim wewnętrzne

sprzeczności; analizował też sytuację społeczną, podkreślając negatywną rolę

sztucznie tworzonych barier i podziałów stanowych.

Rokoko ‐ styl charakterystyczny dla wytwornej i subtelnej (rozrywkowej)

twórczości ‐ dla pewnego typu komedii, oper i drobnych wierszy; istotą jego

było rozumienie piękna jako wartości podstawowej, dającej przyjemność

obcowania z wytworami sztuki.

4. Podstawowe pojęcia oświecenia:

Empiryzm ‐ (empiria‐doświadczenie); prekursorem był angielski filozof Francis

Bacon (czyt. bejkn); kładł nacisk na rolę doświadczenia w procesie poznawania

świata, odrzucając to wszystko, czego nie da się potwierdzić praktycznie.

Racjonalizm ‐ twórcą był Kartezjusz ("Rozprawa o metodzie”; Przywiązywał on

szczególną wagę do roli rozumu w poznawaniu prawdy, był zwolennikiem

systematycznego, rozumowego ładu w dochodzeniu do prawdy, odrzucał

wszelkie uprzedzenia i przesądy; przedstawicielami tego kierunku byli Wolter

oraz Denis Diderot.

Deizm ‐ owoc racjonalizmu przeciwstawiającego się wiedzy objawionej i

dogmatom wiary; deiści uznawali istnienie Boga jako stwórcy świata, uzna

wali też wagę nakazów moralnych płynących z religii, odrzucali objawie nie i

wyznaniowe formy wiary; deistami byli Diderot oraz Wolter, obaj walczący z

fanatyzmem religijnym.

Ateizm ‐ (lub materializm) pogląd odrzucający istnienie Boga; pojawił się w

pismach francuskiego filozofa przyrody Paula Holbacha.

Irracjonalizm ‐ pogląd filozoficzny, głoszący, że rzeczywistość jest niedostępna

poznaniu rozumowemu i odwołujący się do przekonań wyprowadzonych z

intuicji, wiary, instynktu i tradycji; wykształcił się pod koniec epoki oświecenia.

Sensualizm ‐ źródłem wiedzy są wrażenia zmysłowe; twórcą tego kierunku był

John Locke; twierdził on, że człowiek rodzi się jako "czysta karta" (tabulo rasa),

nie mając doświadczeń, wrodzonych idei czy zasad, które kształtu ją się

dopiero w ciągu życia.

Postawę ludzi oświeceniowych znamionowały: utylitaryzm (najwyższy cel

postępowania to pożytek jednostki i społeczeństwa), humanitaryzm,

optymizm, krytycyzm.

5. Rozwój kultury w Polsce doby oświecenia:

Rozwój tendencji i idei oświeceniowych przypada w Polsce na okres

panowania ostatniego naszego króla, Stanisława Augusta Poniatowskiego, a

więc od 1764 r., kiedy wstąpił na tron, do roku 1795, czyli do trzeciego

rozbioru Polski. Ponieważ jednak założenia epoki znalazły propagatorów

jeszcze w jakiś czas po rozbiorach, za koniec oświecenia przyjęło się uważać

rok 1815, czyli rok powstania Królestwa Kongresowego.

Mieszczaństwo polskie, w przeciwieństwie do Zachodu, nie odgrywało

żadnej roli w życiu politycznym. Rosła anarchia szlachecka, wzmagał się ucisk

Ludu. Szkolnictwo przystosowało się do przeciętnych pojęć szlachty, podsycało

fanatyzm wyznaniowy i utrwalało przesądy stanowe. Uniwersytet Krakowski

przeżywał okres upadku. Pogłębiający się rozkład polityczny i moralny zagrażał

szlachcie ruiną materialną, a państwu, możliwością utraty niepodległości, Stąd

też rodzą się dążenia oświeconych magnatów i patriotycznej części szlachty do

zreformowania państwa w imię interesów ogólnonarodowych. Jedną z dróg

ratowania Rzeczypospolitej było podniesienie poziomu oświaty całego narodu,

a przede wszystkim szlachty, która ze względu na prawa polityczne, jakie

posiadała, mogła wywrzeć decydujący wpływ na powodzenie reform.

Równolegle z przebudzeniem się świadomości politycznej rodzą się

próby odnowy życia literackiego i umysłowego. W 1747 r. JÓZEF JFDRZEJ

ZAŁUSKI, poeta i bibliograf (uczony pracujący nad rejestrowaniem i

opisywaniem wydawnictw, druków i rękopisów) otwiera swą bibliotekę,

udostępniając ją społeczeństwu, by później ofiarować ją państwu.

Ogromne zasługi w walce o uzdrowienie oświaty położył STANISŁAW

KONARSKI (1700‐1773). Pochodził z ubogiej rodziny szlacheckiej. Po

ukończeniu szkoły wstąpił do zakonu pijarów. Był nauczycielem w kolegium

pijarskim w Warszawie. Dwa lata studiował w Rzymie, a następnie wy jechał

do Paryża, gdzie dokładnie poznał stan i nowoczesność szkolnictwa

francuskiego. Po powrocie do kraju poświęca się pracy na rzecz dobra Polski –

zajmuje się reformą ustroju państwowego, działalnością oświatową i

twórczością literacką.

W dziedzinie oświaty Konarski proponował powołanie urzędu

państwowego sprawującego nadzór nad szkołami i kierującego sposobami

nauczania. Zreformował szkoły pijarskie, w których naczelnym celem stało się

właściwe wychowanie obywatelskie „Niech chłopcy wiedza, co winni ojczyźnie,

co należy im przez całe życie dla ojczyzny robić, aby mogli odwdzięczyć się

ojczyźnie przez wspomaganie jej, bronienie i dodawanie jej stawy” . Swój

program pedagogiczny realizował Konarski w założonym w roku 1740

Collegium Nobilium , szkole przeznaczonej dla synów zamożnej szlachty.

Zastąpiono w niej łacinę językiem polskim jako językiem wykładowym,

wprowadzono naukę języków obcych, położono nacisk na przedmioty

przyrodnicze, a dotychczas stosowaną w szkołach metodę pamięciowego

opanowywania wiadomości zastąpiono samodzielną analizą i rozumowym

sposobem przyswajania wiedzy.

Pełny program polityczny wyłożył Konarski w dziele „O skutecznym rad

sposobie” , składającym się z czterech tomów. Odrzucało ono stanowczo

liberum veto jako przyczynę wszelkiego zła w Rzeczypospolitej, proponując

rozstrzyganie uchwał sejmowych większością głosów. Autor daje projekt

nowej organizacji sejmu polskiego złożonego z dwóch izb, senatorskiej i

poselskiej.

W dziedzinie odrodzenia literatury piękne j zasłynął Konarski rozprawą

pt. „O poprawcie wad wymowy” , gdzie wystąpił przeciwko panegiryzmowi i

makaronizmom w utworach literackich, podkreślał znaczenie naturalności w

wysławianiu i rzeczowości w przedstawianym temacie.

Na uwagę zasługuje tez sztuka, napisana przez Konarskiego dla teatrów

szkolnych, pt. „Tragedia Epaminondy” , w której podkreśla wyższość dobra

ogólnego nad korzyściami prywatnymi i składa hołd tym, którzy

bezinteresownie służą ojczyźnie. Wiele mądrości zawierają słowa utworu,

które dowodzą, że nikt nie ma prawa domagać się uznania za zasługi, które

oddał ojczyźnie, gdyż:

„Nie masz zasług; te, co my zowiemy zasługi,

Są tylko ku ojczyźnie wypłacone długi”.

Program reformy państwowej i społecznej wysunął STANISŁAW

LESZCZYŃSKI (1677‐1766), zwany filozofem dobroczynnym, dwukrotnie

wybierany na króla Polski i dwukrotnie zmuszony do opuszczenia tronu. W

swym głównym dziele pt. „Głos wolny wolność ubezpieczający” domaga się

poprawy położenia chłopów i potępia ich niewolniczą zależność od panów,

gdyż w ludzie właśnie widzi fundament, na którym wspiera się cała

Rzeczpospolita – „Jeżeli ten piedestał będzie gliniany, cała moles (ciężar) na

nim się wspierająca upadnie” ‐ pisał. Domaga się oczynszowania chłopa w

miejsce pańszczyzny, zniesienia przywiązania do ziemi i przyznania mu prawa

odwoływania się do sądów w wypadku sporu z dziedzicem.

Drugą istotną sprawą, na którą zwraca uwagę, jest nadużywanie zasady

liberum veto, która prowadzi do zrywania sejmików i sejmów. Nie proponuje

jednak jej całkowitego zniesienia, lecz jedynie ograniczenia jej stosowania do

poszczególnych spraw, a wykluczenia jej w całości obrad sejmowych.

MATURA - Oświecenie.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: