FILOZOFIA 3.doc

FILOZOFIA

Prof. Dr hab. Edward Jeliński

1.      PRZEDMIOT FILOZOFII – filozofia z greckiego składa się z 2 wyrazów: philein – miłować i sophio – mądrość (miłowanie mądrości). Cyceron w rozmowach tuskulańskich podał, że to Pitagoras pierwszy użył terminu filozofia dla oznaczenia tych, którzy mądrość miłują. Jego zdaniem człowiek miał tylko dążyć do mądrości. Mądrość to cecha Bogów, a nie człowieka. To Bogowie odznaczają się mądrością jako stanem niemożliwym do osiągnięcia, a człowiek dąży do mądrości, zbliża się, ale osiągnąć jej nie jest w stanie. Filozofia ma wiele terminów: 1. Filozofia jest pojęciem zbiorczym dla wszystkiego czego jeszcze nie można poddać badaniom naukowym. Tak na fil patrzyli przedstawiciele neopozytywizmu. Reprezentanci tego stanowiska zwracali uwagę na to że już u Arystotelesa filozofia i nauka były jednym i tym samym. Dopiero później poszczególne gałęzie nauki zaczęły wyodrębniać się z filozofii (medycyna, fizyka, psychologia). Filozofia nie posiada szczególnego przedmiotu. Określa się tym mianem próby wyjaśnienia różnych niedojrzałych zagadnień. Z biegiem czasu różne dyscypliny odłączyły się od fil. 2. Filozofia nigdy nie zniknie, nawet jeśli odłączą się od niej wszelkie nauki, bo ona nie jest nauka. Tak pojęta fil miałaby badać tylko to co znajduje się ponad rozumem lub na jego pograniczu. Jej dziedzina leży poza tym co racjonalne. Wśród rzeczników tego stanowiska mamy egzystencjalizm- w skrajnej wersji nie widzi różnicy między fil a np. poezją. Fil to myślenie na pograniczu nauki i muzy. Podstawowe dane filozofii nie są tak do końca dostępne rozumowi trzeba je uchwycić innymi środkami. Wszystko co dotyczy rozumu w jakiś sposób należy do takiej czy innej nauki. Nie do odrzucenia jest stwierdzenie ze fil pozostaje jedynie poetyckie myślenie na pograniczu lub poza granicami rozumu. To stanowisko miało przeciwników czołowy neopozytywista Wittgestein- „o czym nie można mówić o tym należy milczeć”. Przeciwnicy twierdzili ze skoro czegoś nie można uchwycić za pomocą normalnych ludzkich środków poznawczych czyli rozumu, to w ogóle nie można tego uchwycić. Człowiek ma 2 możliwości poznania czegoś: albo dostrzega przedmiot w sposób bezpośredni, albo ten przedmiot wywnioskowuje. Jedno i drugie jest funkcja poznawcza, jest aktem rozumu. Filozof starał się wytłumaczyć, tzn. interpretować za pomocą rozumu przedmiot, zjawisko które wymaga wytłumaczenia. Fil jako całośc była wymową rozumną, naukową, była nauką a nie twórczością literacka. 3. Filozofia jako nauka: musi spełniać 2 kryteria: mieć swój przedmiot i metody czyli warsztat działan. Przedmiotem filozofii. jest zjawisko poznania, inne nauki poznają dany wycinek rzeczywistości. Fil pyta czym jest poznanie, bada możliwości poznania. Inni za ten przedmiot widzieli wartości, powiadali ze nauki opiniują to co jest a fil bada to co ma być. Jeszcze inni mówili że przedmiotem fil jest człowiek, jako założenie i jako podstawa wszystkiego innego, jest jakby w centrum wszechświata, rzeczywistości. Człowiek pozostaje przedmiotem badania. To Sokrates zapoczątkował refleksję nad człowiekiem w V w. przed Chrystusem. Filozofowie za przedmiot fil uważają język – Wittgestein mówił „nie ma zdań filozoficznych ale tylko wyjaśnienia zdan”. Fil bada język innych nauk z punktu widzenia jego struktury. Nie powinno utożsamiać się fil z wiedzą z nauk szczegółowych, to nauka uniwersalna, jej przedmiot nie jest ograniczony do czegoś określonego. Od innych nauk różni się metoda, perspektywą, punktem widzenia. Metodą- bo filozof nie waha się korzystać z każdej z wielu metod. Punktem widzenia- bo kiedy fil zastanawia się nad jakimś przedmiotem, to rozpatruje go ze stanowiska granicznego, pod kontem atrybutów podstawowych. Jest nauką o zagadnieniach granicznych, sięga do korzeni. Filozofia pozostaje nauką trudną, gdzie niemal wszystko pozostaje pod znakiem zapytania. Tomasz z Akwinu napisał: „tylko niewielu ludzi i to po długim czasie nie bez naleciałości błędów zdoła rozwiązać podstawowe zagadnienia fil. Tej jednoznaczności do dziś nie ma.

2.     
STRUKTURA FILOZOFI: Klasycznie fil dzieli się na 2 działy: ontologię oraz teorię poznania. to on(byt), logos (nauka) – nauka o bycie, ontologia. Episteme (wiedza), gnosis (poznanie)- nauka o wiedzy, epistemologia. Poza tym jest tez filozofia społeczna traktująca o człowieku w jego strukturze. ONTOLOGIA: interesują ja 3 grupy problemów: 1. problem jedności i różnorodności świata, czy to co nas otacza to wszystko to jest wielość niezależnych bytów, czy też to jest jeden byt postrzegany w swej różnorodności. Czy człowiek jest jeden czy jest ich wielu. 2. problem istoty- tego co jest, czy to jest pozór, przemijające zjawisko, czy to jest istota świata. 3. własności tej rzeczywistości, atrybuty tego co podstawowe, co przysługuje niezależnie od miejsca i czasu temu co nazywamy bytem. Pytanie co to jest wolność, to problem wolności sam w sobie, problem konieczności. Metafizyka: ta meta ta fizyka- w I w. pne żył Andronikos z wyspy Rodos. Był zwolennikiem fil Arystotelesa. Znalazł się w Aleksandrii, gdzie mieściła się bardzo bogata biblioteka z wszystkimi dziełami Arystotelesa. Uporządkował on dzieła Arystotelesa. Wszystkie dzieła dot. Fil, zasad fil, bytu umieścił po traktatach dot. przyrody. Były to traktaty filoz pierwszej. Stąd nazwa metafizyka. Przez metafizykę w czasach późniejszych w I do III w. po Chrystusie u neoplatonistów rozumiano dyscyplinę, która oparta jest na metodzie dedukcyjnej- fil spekulatywna. Obiekt badań to najbardziej ogólne pojęcie. W średniowieczu termin metafizyka traktowano i rozumiano jako naukę o bycie i jego własnościach. Przez metafaz rozumiano tez naukę o bytach boskich czyli o substancjach niematerialnych i tak pojmowana metafaz pozostawała bliska teologii. W czasach nowożytnych (Kartezjusz) to nauka o tym co niematerialne, o bogu i duszy. Kant- to rozważanie o tym co pozadoświadczalne, jest całością wiedzy apriorycznej czystego rozumu. August Comte-były spekulacje dot. tego co niepoznawalne. To zbiór empirycznie niesprawdzalnych, coś pozornie mówiących wypowiedzi. Metaf może pełnić funkcję emocjonalne a nie poznawcze. H. Bergson- za metafaz uważał swoiste, absolutne poznanie będące bezpośrednią pozaintelektualną intuicja. Tego co rzeczywiste samo w sobie. Ch. Wolff - metaf zaczęto łączyć z określona metodą. On jako pierwszy metaf sprowadzał do metody dedukcji która oparta jest na analizie pojęć ogólnych, a nie na analizie danych empirycznych. To znaczenie matef rozwija Hegel i jego następcy – wyjaśnia metaf jako metode na zasadzie przeciwieństw. dialektyki. Była rozumiana jako antologia czyli teoria bytu. Jako dziedzina filozofowania zajmująca się przedmiotami, zjawiskami, które niedostępne są ludzkiemu doświadczeniu, poznaniu naukowemu. Rozumiana jako przeciwieństwo dialektyki. Tak przedstawiona metafizyka miała ujmować zjawiska, procesy, przedmioty w sposób statyczny, niehistoryczny, bez uwzględnienia tej rzeczywistości przez pryzmat przeciwieństw i związków wzajemnych. TEORIA POZNANIA: epistemologia- przedmiotem tego działu jest poznanie tego co w ontologii jest przedmiotem. Przedmiotem jest poznanie tego co jest. To problem celu poznania. W jaki sposób poznawać. Czy jesteśmy w stanie przy pomocy rozumu, intuicji wglądu w istotę poznać ją czy wystarczą tylko zmysły. Mamy problem możliwości poznawczych, problem prawdy. Co to prawda – to problem poznania istoty tego co jest. FILOZOFIA SPOŁECZNA: to człowiek i jego relacje z otoczeniem, przyrodą, naturą, kosmosem, wszechświatem. Stawiane są pytania dot. stosunków międzyludzkich. Co  jest przyczyną że człowiek dąży do tych stos. Pyta o stos kultury duchowej w stosunku do kultury materialnej, o kierunek przemian społecznych, czy to co się dzieje w życiu społecznym będzie oparte na prawach. Jaki jest kierunek zmian. Człowiek dążył do kreowania ideału stos. społecznych. Ideał państwa stworzył Platon – początek ma to w fil antycznej.

3.      METODY FILOZOFI (POZNANIA) Specyficzność metod filozofii jest rezultatem specyfiki badań filozoficznych. W dziejach fil zostały wypracowane różnorakie metody: 1) intuicyjno-dedukcyjna - najważniejsza metoda, jaką się posługiwano w historii filozofii. Arystoteles w IV w. p.n.e. był reprezentantem tej metody, choć doceniał także znaczenie drugiej metody obserwacyjno - indukcyjnej. W jego przekonaniu dzięki intuicji dochodzi się do poznania i uznania za naukowe pierwszych zasad poznania, tj. definicji, hipotez (przypuszczenie mające ułatwić naukowe wyjaśnianie zjawisk) i aksjomatów (logiczne twierdzenie systemu dedukcyjnego przyjęte bez powodu; pewnik). Intuicja ułatwia zdobycie wiedzy samouzasadniającej się czyli wiedzy oczywistej co do swej treści jak metody. Intuicja dostarcza pewnych przesłanek dla wszelkiego rodzaju rozumowań w tym zwłaszcza dla rozumowań dedukcyjnych. Dla Arystotelesa była rozumowaniem niepodważalnym, przy założeniu przestrzegania ich zasad i reguł. Polega ona na logicznym przejściu od ogólnych przesłanek do mniej ogólnych, ale pewnych wniosków. Kartezjusz był reprezentantem tej metody w dziejach nowożytnych (fenomenologia – wgląd w istotę rzeczy). On nawiązując do Arystotelesa podkreślał, że pewne zasady o których rozprawiał Arystoteles narzucają się umysłowi ludzkiemu z taką siła przekonywania, że o tym co poznajemy wątpić nie możemy. Zalecał on aby w badaniu tego co złożone dążyć do wykrywania prostych elementów intuicyjnych a potem do poznawania czegoś bardziej skomplikowanego, pomija doświadczenie. 2) doświadczalno-indukcyjna - rzecznicy tej metody Franciszko Bacon przełom XVI i XVII w. , J. S. Mill XIX w. i rzecznicy pozytywizmu filozoficznego. Chodziło o wypracowanie takich reguł postępowania badawczego, które by równoważyły abstrakcyjność dociekań intuicyjno - dedukcyjnych z konkretnością wiedzy o faktach, z jej użytecznością praktyczną. Punktem wyjścia były uzyskane w drodze uważnej i skrupulatnej obserwacji zjawisk (naturalnych i eksperymentalnych) dane doświadczenia zmysłowe i wewnętrzne. Rezultaty obserwacji miały być wspólne na drodze indukcji (wyprowadzania wniosków ogólnych z przesłanek). Dwa typy indukcji: Indukcja zupełna - stanowi arytmetyczne zsumowanie wiedzy o poszczególnych wcześniej zaistniałych zjawiskach. Indukcja stwierdza pewną własność przysługującą ściśle określonej liczbie badanych uprzednio i obserwowanych obiektów, zdarzeń, przedmiotów, zjawisk. Indukcja niezupełna - sprowadza się do wnioskowania uogólniającego, które wyprowadzamy tylko z części ograniczonej ilości przebadanych zjawisk, rzeczy i w wyniku zaobserwowanych procesów wskazujemy pewną własność, cechę, i przypisania tej cechy wszystkim przedmiotom danego rodzaju. Stosowana w naukach społecznych i przyrodniczych. Wnioski rozumowań indukcyjnych mogą mieć charakter jedynie prawdopodobny. Aby zwiększyć stopień prawdopodobieństwa wniosków poddanych indukcyjnie generalizacji należy zdaniem empirystów maksymalnie zwiększyć liczbę przesłanek (danych obserwacyjnych), lub jak twierdzą F. Bacon i J.S. Mill stosować inne zabiegi w postaci odnośnych „tablic” (rejestr stopni natężenia i odchylenia), lub tzw. „kanonów”. Najbardziej  znanym przedstawicielem kanonu jest J.S. Mill. W traktacie „System logiki” przedstawił on 5 kanonów służących jako metody wykrywania zależności między faktami. 5 kanonów: jedynej zgodności, jedynej różnicy, jedności i różnicy, reszty, zmian towarzyszących – który znajdował zastosowanie w sytuacjach w których interesującego nas zjawiska nie możemy rozpatrywać w oderwaniu od innych zjawisk. 3) dialektyczna – związana ze starożytnością, z Sokratesem, Platonem, Arystotelesem. To rodzaj dialogu, sztuki prowadzenia dyskusji. Tą metodę sformułował Hegel na początku XIX wieku. Do tej metody odwoływała się filozofia Marksa i Engelsa. To jest heglowska metoda, zmierzała do ujęcia badanego zjawiska: po pierwsze w jego rozwoju i wewnętrznej dynamice, po drugie w rozpatrywaniu zjawiska w szerszej perspektywie, widzieć je w tych relacjach z innymi zjawiskami na zasadzie powiązań przyczynowo-skutkowych. Metoda ta zakładała, że jakiekolwiek separowanie, ustatecznienie badanych zjawisk jest sprzeczne z ich naturą zmienną i każdorazowo uwikłaną w jakiś konkretny zawsze inny kontekst. Zgodnie z innym przeświadczeniem, że źródłem wszelkiego ruchu jest sprzeczność (walka przeciwieństw) metoda dialektyczna usiłowała wydobyć tkwiące u podłoża wszystkich zjawisk określone sprzeczności. Przy czym sprzeczność jako walka przeciwieństw była rozumiana w ten sposób, że pozostawanie w konflikcie dwóch, lub większej liczby zjawisk nie oznaczało bynajmniej całkowitego unicestwienia jednego z nich. Przeciwnie taki konflikt ta walka przeciwieństw oznaczała najczęściej wzbogacenie poszczególnych zjawisk w rezultacie narodziny nowej jakości. Hegel ujmował to następującą: sprzeczność między tezą i antytezą daje początek nowej jakości, syntezie stąd Heglowski schemat: Teza + Antyteza = Synteza. Co oznacza: idea absolutna w wyniku rozwoju i pojawienia się przyrody powoduje powstawanie nowej jakości jaka jest idea absolutna na wyższym etapie tego rozwoju.

25

4.      ŚWIATOPOGLĄD: jest zespołem, pewną całością trwałych, uporządkowanych wyobrażeń o świecie, o rzeczywistości. W tak ogólnie sformułowanym światopoglądzie zespalają się zapatrywania, które dają się zaszeregować w 4 grupy, cechy: 1. są to wyobrażenia o stanie, o cechach, właściwościach świata przyrodniczego i społecznego, to wyobrażenia o możliwościach jego poznania; 2.to interpretacja źródeł i mechanizmów, które warunkują ten świat, to wiedza o prawidłowościach nim rządzących; 3. to stosunek wartościujący daną rzeczywistość, stosunek człowieka poznającego rzeczywistość, są tu normy, reguły za pomocą których dokonuje on oceny; 4. to oceny innych ludzi, oceny kontaktów, ocena własnego postępowania. Istnieją różne typologie światopoglądu np. ideologia. Cd. Światopogl

5.      IDEOLOGIA: jest związana ze światopoglądem. Jest ona przedmiotem ocen. Jest konkretyzacją światopoglądu a ten jest podstawą każdej ideologii, choć nie musi być tak, że z każdego światopoglądu wyrasta ideologia. Ideologia jest analogiczną jak światopogląd struktura. Różni się od niego swym zakresem i funkcjami. Jest formą społecznego samookreślania danej grupy społecznej. Jest wyrazem jej stosunku do społeczności. Ideologia jest oceną, jest projekcją porządku społecznego, jest modelem, idealnym ułożeniem stosunków społecznych. W tym kontekście światopogląd obejmuje rzeczywistość w jej kształcie. Światopogląd ma charakter indywidualny a ideologie przypisuje się grupie społecznej, konkretnej ilości ludzi o tym samym stosunku do rzeczywistości. Czy filozofia posiada funkcje światopoglądowe i ideologiczne: światopoglądowe- fil zawiera relacje ze światopoglądem; ideologiczne- panowały rozbieżne opinie, te związki z ideologią istnieją. Filozof jest w danym społeczeństwie, miejscu i czasie, jest zanurzony w tej ideologicznej strefie życia. Fil reprezentowała funkcję ideolog już w średniowieczu. Reprezentuje ona pewne określone cele – tu odbijają się stosunki społeczne, relacje międzyludzkie.

6.      CHARAKTERYSTYKA ONTOLOGII: MONIZM- (z greckiego - monoz - jeden).to stanowisko antologiczne które zakłada, że u podstaw różnorodności świata istnieje jedna substancja, jeden byt, a zjawiska istniejące w świecie, to przejawy i wytwory tej substancji. Można mówić o 2 postaciach monizmu: monizm właściwy (teoria identyczności Spinozy) - reprezentant to Żyd niderlandzki B. Spinoza (1632 - 77). Powiadał on, że istnieje tylko jedna substancja o wielu atrybutach, znanych nam zaledwie w drobnej części. monizm immanentny - reprezentanci to: D. Hume(VIIIw.) - powiadał on, że ani dusza, ani ciało nie były „ostatecznymi elementami” z których składa się przyroda. Ciała i dusze to tylko układy elementów danych nam w doświadczeniu, jak np. barwy, smaki, rozkosze, dźwięki.. Berkeley( VII, VIII w.) - uznał on duszę, za podmiot funkcji, za coś, co uświadamia sobie wrażenia i inne stany psychiczne, ale jest czymś innym, różnym od tych stanów.                                                    D. Hume zarzucił G. Berkeleyowi niekonsekwencje powiadając, że ani ciało, ani dusza nie są substancjami, lecz układami pewnych części i elementów, które są, bądź są aktualnie treściami świadomości, bądź to, mogłyby ze swej istoty się nimi stać. Treści świadomości to twory immanentne.Monizm tego typu może przyjąć charakter: spirytualistyczny – gdy głosi że owe elementy, dźwięki, barwy, smaki mogą istnieć tylko jako treści świadomości, gdy uważa się je za coś psychicznego; neutralny - owe elementy to coś, co nie musi być treścią świadomości ale może istnieć poza związkiem z nią. Monizm przyjmuje dwie postacie: postać substancji (to co jest) i postać stawania się (to co się dzieje).DUALIZM-...