Lud ten w późniejszych zapisach nazywał siebie czarnogłowymi i podawał, że czarnogłowi przybyli ze wschodu, ale zagadką jest skąd dokładnie i kiedy dokładnie przybyli. W ciągu ostatnich lat zwycięża pogląd, że Sumerowie nie byli ludnością autochtoniczną (czyli osiadłą w Mezopotamii od najdawniejszych czasów), tylko ludnością napływową.
Wynalezienie przez Sumerów pisma jest jednym z ich największych osiągnięć. Najstarszą formą było pismo obrazkowe - piktogramy. Za ich pomocą można było przekazać nawet najbardziej skomplikowane informacje - np. z połączenia ust i wody wyszło słowo "pić". Z czasem obrazki stawały się bardziej schematyczne i tak powstał z nich alfabet zawierający ponad 700 znaków. Było to pismo klinowe, które swoją nazwę wzięło od spiczasto zakończonej trzciny - rysika, którym pisano na tabliczkach z miękkiej gliny. Sumerowie stworzyli szkoły, w których uczono pisma.
Początkowo pismo wykorzystywano tylko w administracji. Pierwsze teksty to po prostu wykazy przedmiotów, spisy gospodarcze, inwentarze gospodarstw rolnych. Z czasem zastosowanie pisma zwiększa swój zakres, co widoczne jest między innymi w wielkości glinianych tabliczek, która stale rosła.
Sumerowie określili także system miar ciężkości i długości. Najmniejszą jednostką długości był palec, większą dłoń - cztery palce, stopa, łokieć - siedem dłoni. Odległość miedzy miastami określano w ilości dni potrzebnych do jej przebycia. Jednostką wagi był talent - ok. 30kg. Oni także wymyślili zero i opracowali system sześćdziesiątkowy. Przede wszystkim jednak zasłynęli jako wynalazcy koła.
Innym ich wynalazkiem jest koło garncarskie, czy zegar. Wynaleźli również kalendarz rolniczy, według którego ustalano czas siania i zbioru płodów rolnych. Sumerowie potrafili wytapiać stop miedzi z cyną, czyli brąz, a także wyrabiać ozdoby ze złota i drogich kamieni. Rozwinęli systemy nawadniające. Sumerowie posiadali także duże osiągnięcia w dziedzinie literatury, szczególnie epickiej np.: „Epos o Gilgameszu”.
Życie praktyczne w państwie Sumerów wymagało regulacji prawnych, co doprowadziło do powstania kodeksów prawnych, najstarszych w dziejach, które stały się wzorem dla wszystkich późniejszych, tego typu dokumentów. Odkrycie kodeksu Hammurabiego w 1902 roku spowodowało, że nie zwrócono uwagi na tabliczki z Nippur. Upłynęło trochę czasu zanim podjęto się tłumaczenia tych klinów. Okazało się wówczas, że te tabliczki to kopia kodeksu prawnego króla Urnammu, założyciela III dynastii z Ur. Panował on w latach ok. 2065 - 2046 p.n.e., co sprawia, że jest on starszy niż kodeks Hammurabiego o ponad trzysta lat.Sumerowie nie stosowali zasady: oko za oko, ząb za ząb. Oczywiście nie było im obce prawo odwetu, ale w trosce o wyniszczony kraj, wprowadzono zasadę zadośćuczynienia za krzywdę. Ochrona wszystkich obywateli leżała w interesie państwa. Sumerowie byli przywiązani do tradycji i bardzo niechętnie wprowadzali jakiekolwiek zmiany w tym, co raz zostało już ustalone. Najważniejszym sędzią był król. W miastach, jego zwierzchnikami w sądownictwie stawali się ludzie zwani ensi. Model rodziny w państwie Sumerów można uznać za wyjątkowy, jeśli się spojrzy się na niego z punktu widzenia roli i praw, jakie otrzymywała kobieta. Było to wielkie osiągnięcie w porównaniu z innym społeczeństwami starożytnego świata. O małżeństwie decydowali rodzice. Zerwanie zawartej umowy groziło wysokim odszkodowaniem przyznawanym przez sąd dla pokrzywdzonej lub dla pokrzywdzonego. Większe straty finansowe w takim wypadku ponosił jednak mężczyzna. Po zawarciu małżeństwa posag pozostawał własnością panny młodej, która mogła swobodnie nim rozporządzać. Nie wszystkie małżeństwa ustalone przez rodziców były szczęśliwe, wiele z nich kończyło się rozwodem. Tę sytuację bardzo dobrze oddaje sumeryjskie przysłowie:Dla przyjemności - ożeneka po namyśle - rozwód.Głową rodziny był mężczyzna. Dzieci podlegały całkowicie władzy rodziców, zarówno matki jak i ojca; mogli oni je sprzedać lub porzucić, jeśli nie byli w stanie ich utrzymać. Wdowa dziedziczyła w takim samym stopniu jak dzieci, gdyby jednak postanowiła ponownie wyjść za mąż, musiałaby zrzec się majątku po pierwszym mężu. Mimo że obowiązywała monogamia, to mężczyzna nie był zobowiązany do wierności. Mógł sam wybrać sobie nałożnicę lub pozostawić tę decyzję żonie. Swoją małżonkę mógł sprzedać lub oddać w za-staw wierzycielowi na określony czas, aż uregulowany zostanie dług.
SUMER, nazwa obszarów południowej. Mezopotamii zasiedlonych przez Sumerów, twórców jednej z najstarszych znanych cywilizacji, która wywarła decydujący wpływ na dzieje i kulturę ludów starożytnych Wschodu(ok. poł. IV i w III tysiącl. p.n.e.); ludność Sumeru, o zróżnicowanej strukturze społ., nie stworzyła jednolitego państwa, lecz skupiała się w odrębnych miastach-państwach, m.in. Eridu, Ur, Lagasz, Umma, Uruk, Kisz i Sippar, pozostających pod władzą księcia (ensi), uważanego za zastępcę bóstwa.
Podstawę gospodarki stanowiło rolnictwo (kanały nawadniające) i rzemiosło (zwłaszcza wyroby z metali).
Dzieje polityczne Sumeru w tzw. epoce archaicznej (ok. 4500–ok. 2900 p.n.e.) nie są znane; rozwój kultury dzieli się zwykle na 3 okresy (nazwy od miejscowości z typowymi znaleziskami):
Ubaid (ok. 4500–ok. 3500) — przejście od myślistwa do uprawy roli; bogato zdobiona ceramika; pierwsze przedmioty z miedzi;
Uruk (ok. 3500–ok. 3100) — wynalezienie koła garncarskiego; rozwój architektury (ziguraty); powstanie pisma piktograf.;
Dżamdat Nasr(ok. 3100–ok. 2900) — rozwój gospodarki rolnej, rzemiosła i handlu (wynalezienie koła i wozu) oraz produkcji brązu; rozkwit metalurgii, a zwł. złotnictwa.
Dzieje Sumeru można prześledzić od ok. 2600 p.n.e. Miasta-państwa toczyły między sobą częste walki o hegemonię.
Po podboju Akadu przez Gutejów (ok. 2200) hegemonię w Sumerze przejęli ok. 2110 władcy III dyn. z Ur, organizatorzy silnego państwa, obejmującego całą Mezopotamię. Na pocz. II tysiąclecia p.n.e. królestwo Ur upadło pod naporem Amorytów, a następnie Sumer wszedł w skład Babilonii.
SUMERÓW RELIGIA, wierzenia Sumerów, politeistyczne i antropomorficzne, oparte były m.in. na kulcie sił przyrody i ciał astralnych. Religia Sumerów, ukształtowana w ciągu III tysiącl. p.n.e., powstała z połączenia kultów istniejących w poszczególnych miastach-państwach. Według wierzeń Sumerów z przedwiecznego morza kosmicznego wyłoniły się bóstwa — stworzyciele świata: An [‘niebo’] i Ki [‘ziemia’]; z ich związku powstał bóg atmosfery Enlil [‘pan powietrza’], który oddzielił An od Ki i uczynił nad ziemią sklepienie niebieskie. Trzecie z bóstw-stworzycieli — Enki, bóg mądrości, ukształtował ziemię wg planów-praw Enlila; utrzymanie ładu ziemskiego powierzono licznym bóstwom niższego rzędu. Z atmosfery i ziemi powstały bóstwa astralne, m.in. Utu [‘słońce’], Nanna [‘księżyc’] i Inan/n/a [‘planeta Wenus’]. Szczególne miejsce w wierzeniach Sumerów zajmował kult płodności i związany z nim kult świętego drzewa.
SUMERYJSKA SZTUKA, W okresie wczesnosumeryjskim (3200–2600 p.n.e.) budowano miasta otoczone murami obronnymi, domy z izbami skupionymi wokół dziedzińca — świetlika; w centrum miasta — ośr. kultowy:
świątynia (początkowo na wysokim tarasie, z którego rozwinął się ziggurat-----
(ZIGURAT, budowla sakralna, w formie kilkukondygnacyjnej wieży (3–7 stopni), zwieńczonej świątynią (kaplicą), której kolejne piętra zwężały się schodkowo ku górze tworząc tarasy; poszczególne kondygnacje były połączone zewnętrznymi schodami lub rampami; z górnych tarasów dokonywano obserwacji astronomicznych; w pobliżu ziguratu sytuowano niekiedy świątynię zwaną dolną; ziguraty wraz z dolną świątynią tworzyły główną część okręgu kultowego; najlepiej zachowany zigurat znajduje się w Ur (częściowo zrekonstruowany).)
i pałac władcy; budulcem była suszona cegła (w budowlach reprezentacyjnych — z okładziną z cegły palonej), spoiwem — muł i smoła bitumiczna; znano łuk i sklepienie;
rzeźba: figurki z terakoty lub alabastru, kamienne rzeźby przedstawiające zgeometryzowane postacie ludzkie, kamienne wazy reliefowe (np. waza z Uruk), wazy z metalu, stele pamiątkowe(STELA pionowa płyta kam. wznoszona w czasach staroż., zdobiona zwykle dekoracją rzeźb., często z inskrypcją) i reliefy (RELIEF kompozycja rzeźb. wykonana na płycie kam., drewn. lub metal. z pozostawieniem w niej tła; przeznaczona do oglądania wyłącznie od frontu; uzyskana techniką rzeźbienia, kucia, odlewania itp.[W zależności od stopnia wypukłości relief dzieli się na płaski — gdy kompozycja występuje niezbyt mocno przed płaszczyznę tła (bas-relief, płaskorzeźba), wypukły — gdy kompozycja występuje b. wydatnie przed płaszczyznę tła (haut-relief, wypukłorzeźba), oraz wklęsły — gdy płaszczyzna tła występuje przed wykonaną w głąb kompozycją (wklęsłorzeźba)] z wyeksponowaną postacią władcy;
znano technikę inkrustacji (wykładanie kawałków różnych materiałów, w tym przypadku np. muszli na drewn. płycie pokrytej asfaltem — np. tzw. sztandar z Ur) i mozaikę (czarno-czerwono-białą);
wysoki poziom osiągnęło rzemiosło artyst., zwł. złotnictwo (złota biżuteria ozdobiona szlachetnymi i półszlachetnymi kamieniami, drewn. figurka kozła obłożona złotą blachą, okucia harf), ceramika malowana w barwne wzory figuralne i geom., wyroby z metali.
Opanowanie Mezopotamii przez Akadów ok. 2400 p.n.e. położyło kres rozwojowi sztuki starosumeryjskiej. Dzieła powstające w wiekach następnych świadczą o wykorzystaniu osiągnięć kultury sumer. przez przybyszów. Sztuka okresu neosumeryjskiego (2150–2000 p.n.e.), zw. sumeryjskim renesansem, nawiązywała do tradycji okresu wcześniejszego, podniósł się natomiast jej poziom artyst. i techn.; wyróżniała się rzeźba portretowa (posągi Gudei z Lagasz); sztuka sumeryjska, przez wpływ na sztukę babil. i asyr., odziałała na sztukę późniejszych cywilizacji Mezopotamii.
niuta58