Ekonomia.doc

Ekonomia (gr. Oikos + nomos – zasada gospodarowania w gosp. domowym)

·         nauka społeczna, dotyczy sposobu gospodarowania

·         nauka teorio-poznawcza, jej zadaniem jest poznanie zjawisk gospodarczych oraz wyznaczenie celów, środków, tzn. w głównym zarysie wyznaczenie kierunku polityki gosp.

·         przedmiotem jej jest gospodarowanie, zaś istota jego polega na tym, że rozporządza się ograniczonymi środkami, a ,a się wiele celów do realizacji

Zasada racjonalnego gospodarowania - jest jednym z kluczowych pojęć w ekonomii, w myśl którego podmiot dokonuje takiej alokacji ograniczonych zasobów, które optymalizują korzyści, jakie z tego czerpie.

Zasada racjonalnego gospodarowania może być sformułowana w dwóch wymiarach:

1.       Maksymalizacja efektów, przy założonym poziomie nakładów ( max efekt, constans nakłady – najw. wydajność)

2.       Minimalizacja nakładów, przy założonym poziomie efektów (min nakłady, constans efekt – najw. oszczędność)

Racjonalność postępowania wymaga, aby podmiot zbierał i analizował przy pomocy rozumu wszystkie informacje niezbędne do podjęcia właściwej decyzji o alokacji zasobów. Oznacza to, że postulat racjonalności wymaga od podmiotu znajomości wszystkich tych informacji oraz zdolności do ich właściwego przetworzenia.

Ekonomia

MIKROEKONOMIA - podaje sposób postępowania na poszczególnych rynkach, bada rynki w ramach całej gospodarki, zajmuje się zachowaniem poszczególnych jednostek na rynku (konsumentów, przedsiębiorstw i innych organizacji)

MAKROEKONOMIA – dotyczy zagadnień w skali całej gospodarki, opis zjawisk i prawidłowości jako całości, sposób działania rynku, dochód narodowy, równowaga na rynku itp., bada gospodarowanie społ. jako całości

Funkcje ekonomi:

- funkcja poznawcza – poznaje rzeczywistość, bada, określa, opisuje, przewiduje występowanie, przebieg i konsekwencje zjawisk ekonomicznych w procesie gospodarczym
- funkcja aplikacyjna (zastosowawcza) – formułuje wskazówki dla rzeczywistości gospodarczej, dla budowania polityki gospodarczej ( do strategii gospodarczej )

Prawo Kopernika-Greshama 1526 – traktat o biciu monety: jeżeli w obiegu mamy dwa rodzaje pieniądza o tej samej wartości nominalnej, to pieniądz gorszy wypiera z obiegu pieniądz lepszy, który jest chowany w postaci skarbu.

Jean-Baptiste Say - francuski przedsiębiorca i ekonomista, przedstawiciel francuskiego nurtu ekonomii klasycznej, prawo rynków Saya sprowadza się do tego, że podaż sama stwarza popyt (zakłada podażowy charakter gospodarki narodowej – popyt jest bierny i zawsze dostosowuje się do podaży). Say zakłada też implicite, że rynek działa w warunkach wolnej konkurencji. W takiej sytuacji kryzys nadprodukcji może wystąpić jedynie w obliczu czynników zewnętrznych, np. klęsk żywiołowych. Twierdził, że nie można ingerować w gospodarkę, kryzys sam się cofnie, gospodarka się wyreguluje.

John Maynard Keynes – 1883-1946 – zmienił teorię, sam przeżył wielki kryzys w USA. Interwencjonizm państwowy - państwo powinno być aktywne na scenie fiskalnej i monetarnej państwa -  Keynes twierdził, że w okresie dekoniunktury państwo może łagodzić jej skutki społeczne i ekonomiczne przez bezpośrednie "pompowanie" pieniędzy podatników w gospodarkę. W okresie dekoniunktury zachodziło jego zdaniem zjawisko samonapędzającego się "zwijania" gospodarki, polegającego na jednoczesnym spadku produkcji wynikającego ze zmniejszania się podaży na rynku i automatycznym ubożeniem społeczeństwa powodującego dalsze zmniejszanie podaży. Aby zlikwidować to niekorzystne zjawisko należało zdaniem Keynesa wpompować w tym okresie sztucznie (wbrew autonomicznym tendencjom graczy rynkowych) pieniądze do gospodarki oraz tworzyć miejsca pracy (np. roboty publiczne) finansowane przez państwo, zaś w okresie koniunktury "przykręcać finansową śrubę", poprzez ograniczanie podaży pieniądza.

Systemy społeczno-gospodarcze

faszyzm - (z włoskiego fascio – wiązka, związek), kierunek polityczny powstały po I wojnie światowej, jako opozycyjny wobec działalności socjalistów i komunistów. Głoszący hasła skrajnie nacjonalistyczne, antydemokratyczne i antyliberalne, zmierzający do stworzenia państwa totalitarnego i monopartyjnego. Zarówno w polityce wewnętrznej, jak i zagranicznej faszyzm stanowił jeden z najbardziej wstecznych kierunków w dziejach ludzkości. Gospodarka państwa faszystowskiego była przykładem silnego modelu etatystycznej gospodarki rynkowej, tzn. że państwo respektowało istnienie własności prywatnej i nie zakazywało funkcjonowania prywatnej przedsiębiorczości, ale prowadziło bardzo silny interwencjonizm gospodarczy, a powiązania z wielkimi koncernami lub zakładami nie odbywały się na zasadzie procentowego udziału państwa w danej spółce lecz zwyczajnych zleceń-kontraktów desygnowanych przez państwo do poszczególnych przedsiębiorstw (nawet prywatnych). Model gospodarki państwa faszystowskiego zakładał przede wszystkim gospodarowanie na rynku wewnętrznym. Totalitaryzm odrzuca gospodarcze współdziałanie z innymi, a więc wspomożenie własnego przemysłu poprzez nałożenie wysokich ceł na artykuły importowane wiązało się z identyczną polityką innych państw, które uczestniczyły w wymianie handlowej z państwem faszystowskim a w konsekwencji oznaczało to swoistą alienację gospodarczą państwa totalitarnego.

socjalizm - (łac.societas - wspólnota) - wieloznaczne pojęcie, odnoszące się do prób zmniejszenia nierówności społecznych i upowszechnienia świadczeń socjalnych, lub poddania gospodarki kontroli społecznej (poprzez instytucje państwowe, samorządowe, korporacyjne lub spółdzielcze). Częścią wspólną wszystkich odmian socjalizmu jest (częściowe lub całkowite) odrzucenie idei kapitalistycznego wolnego rynku, ograniczenie własności prywatnej oraz promowanie idei sprawiedliwości społecznej. Socjalizm w marksizmie to typ państwa i społeczeństwa, w który przekształca się kapitalizm i który poprzedza komunizm: jego cechą konstytutywną jest zasada "od każdego według jego zdolności, każdemu według jego pracy". Jako "socjalistyczną" określano także gospodarkę planową, a także politykę gospodarczą zwiększającą równość ekonomiczną kosztem wolności gospodarczej. Narzędziami takiej polityki były: redystrybucja dochodu narodowego (progresywne podatki, dotacje do towarów i usług); towarów i usług; nacjonalizacja (najczęściej upaństwowienie) środków produkcji, także wspieranie spółdzielczości.

komunizm - (z łaciny communis – wspólny, powszechny), zbiór poglądów ideologicznych i zbudowany na tej podstawie program polityczny dążący do stworzenia bezklasowego społeczeństwa, wprowadzenia zasad egalitaryzmu i zniesienia własności prywatnej. Społeczeństwo komunistyczne miało być ujednolicone pod względem przekonań i zachowań politycznych. Elementy ideologii komunistycznej (np. dotyczące sprawiedliwości) można spotkać zarówno u Platona, jak i Tomasza z Akwinu. Wielki przemysł spowodował masową migracje ludności wiejskiej do miast co spowodowało wytworzenie się wielu metropolii. Zazwyczaj robotnicy byli słabo opłacani i źle traktowani przez co zwiększał się w szybkim tempie niedostatek ich rodzin. Warunki bytowania proletariatu sprawiały, że stawał się on podatny na nowe ideologie, które zmieniłyby ich rozpaczliwą sytuacje. W połowie XIX wieku Karol Marks i Fryderyk Engels sformułowali teorie filozoficzną i ekonomiczną komunizmu. Lenin ustanowił specjalnym dekretem nowy model gospodarczy zwany “komunizmem wojennym”. Polegał on na bezwzględnym podporządkowaniu wszystkich dziedzin gospodarki wojnie prowadzonej przez bolszewików. Zatem produkcja przemysłowa nastawiona została na cele wojskowe, a żywność była rekwirowano chłopom. Taka polityka gospodarcza spowodowała w Rosji nie bywałe szkody, ponieważ zmalała produkcja przemysłowa i rolna co w konsekwencji wywołało głód w miastach. W 1921 roku na zjeździe partii komunistycznej przyjęto program nowej polityki gospodarczej mającej wydźwignąć kraj z ruiny. Otrzymała ona oficjalną nazwę - Nowa Ekonomia Polityczna (NEP), który zakładał przyzwolenie władz na drobną własność prywatną i znosiła obowiązek przymusowego dostarczania przez chłopów płodów rolnych. Dzięki tej polityce Związek Radziecki bardzo szybko zdołał podnieść się ze zniszczeń i poprawić warunki bytowania wielu mieszkańców .

gospodarka centralnie sterowana - model gospodarki nakazowo-rozdzielczej, zakładający ustalanie cen, płac oraz charakteru produkcji i redystrybucji na poziomie centralnego planu.
dominuje państwowa własność środków produkcji. Cechy: państwo zarządza przedsiębiorstwami , ustala ceny, płace, limity i kontyngenty (brak konkurencji), cele gospodarcze są określone przez centralne planowanie, główne decyzje dotyczące poziomu zużycia zasobów struktury produkcji , jej podziału i organizacji są określone przez organ centralny

gospodarka sterowana przez rynek - to taka, w której decyzje dotyczące zakresu i sposobu produkcji, podejmowane są przez suwerenne podmioty gospodarcze, kierujące się własnym interesem i postępujące zgodnie z zasadami racjonalności gospodarowania. W tym systemie gospodarczym bardzo ważnym czynnikiem jest konkurencja. Prowadzi ona do obniżania cen produktów i usług oraz do podnoszenia ich jakości. Dzięki temu że występuje zjawisko konkurencji potencjalny nabywca (produktów, usług)ma bardzo dużą możliwość wyboru. Podmiotami gospodarki rynkowej są: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, instytucje finansowe, administracja państwowa, władza lokalna

Transformacja gospodarcza

System kapitalistyczny – funkcjonuje wolny rynek, konkurencja – osoby oferują swoje towary na rynku – prywatna własność środków produkcji!
prawo maksymalizacji zysku

Etapy:
kapitalizm wolnokonkurencyjny
- dużo drobnych producentów
- ceny kształtuje rynek (koszty produkcji)
- producenci nie mają wpływu na wysokość cen
- wielkość zysku jest taka sama w podobnej wlk producentów
-mobilność kapitału
wolna konkurencja doprowadza do monopolizacji gospodarki dwiema drogami:
odkładanie zysku indywidualnego na zwiększenie kapitału początkowego – koncentracja kapitału
centralizacja kapitału – łączenie kapitałów indywidualnych w jeden

monopol – sprzedawca ma wyłączność na sprzedaż, dyktuje warunki sprzedaży, ceny
oligopol – np. pare marek oferuje swoje wyroby, usługi
duopol - sytuacja na rynku, gdy mamy dwóch producentów dyktujących ceny i warunki sprzedaży

gospodarka państwowo-monopolistyczna
 

system socjalistyczny – początek XX wiek, Marks
Społeczna własność środków produkcji, podział wg potrzeb
Mechanizm i jego funkcja polega na tym, że poszczególne jednostki gospodarcze podejmują decyzje wg swoich celów i preferencji. Mówimy że mechanizm rynkowy ma charakter mechanizmu expost.
Drugi mechanizm przy pomocy którego steruje się gospodarką jest to centralne sterowanie, na gtóre składa się centralne planowanie i zarządzanie.

Gospodarka kapitalistyczna/socjalistyczna

80% własność prywatna,
20% własność państwa,
wolny rynek,
gospodarka kapitalistyczna



20% własność prywatna,
80%własność państwa,
gospodarka centralnie sterowana,
gospodarka socjalistyczna

system ex ante – gospodarka centralnie sterowana

Funkcjonują trzy schematy transformacji z gospodarki socjalistycznej do kapitalistycznej:

1.       Szokowa (np. Polska)

2.       Powolna

3.       Przyłączeniowa (np. Niemcy)

Październik/grudzień 89 ogłoszony został program stabilizacji gospodarczej, który nosi nazwę planu Balcerowicza. Składa się on z trzech płaszczyzn:

·         makroekonomiczna stabilizacja

stłumienie inflacji za pomocą takich środków jak ograniczenie deficytu państwa, zmniejszenie tempa wzrostu masy pieniądza na rynku, podwyższenie oprocentowania lokat, kontrola wzrostu płac, stabilizacja kursu walut

·         mikroekonomiczna liberalizacja
wprowadzenie ustawt o wolności gospodarczej, czyli o zakładaniu własnych firm, zniesienie ograniczeń w imporcie, eksporcie, zniesienie kontroli cen

·         głęboka przebudowa instytucjonalna
tworzenie całych segmentów nowego ustroju gospodarczego, prywatyzacja przedsiębiorstw, reforma systemu podatkowego, służb celno-podatkowych, budowa giełdy papierów wartościowych i instytucji finansowych

Mechanizm funkcjonowania rynku (prawo popytu i podaży)

Popyt – zapotrzebowanie stwarzane na rynku  na dane dobra przez producentów i konsumentów przy określonej cenie towaru
Popyt efektywny – rzeczywisty popyt na rynku, mający pokrycie w sile nabywczej konsumentów i producentów
Popyt potencjalny – popyt poparty chęcią zakupu
Popyt jednostkowy – popyt pojedynczej osoby na określone dobro
Popyt globalny – popyt wszystkich konsumentów na określone dobro

Podaż – ilość dóbr i usług oferowanych na rynku
Podaż potencjalna – ilość towarów i usług, która pogłaby być na rynku, gdyby wykorzystane były wszystkie moce produkcyjne
Podaż efektywna – rzeczywista podaż na rynku

Czynniki kształtujące popyt:

·         cena dóbr komplementarnych i substytucyjnych

·         dochody konsumenta

·         gusty i upodobania, np. wiek, wykształcenie, środowisko, płeć

Di – popyt na dane dobro
Pij – cena dobra komplementarnego
M – moda
Y – dochody

Di = f(Pij,Y,M)

Paradoks Giffena! sytuacja ekonomiczna, w której popyt na dane dobro wzrasta pomimo wzrostu ceny. Sytuacja taka ma miejsce przy bardzo niskich dochodach konsumentów i przy wzroście cen dóbr niższego rzędu, zwanych dobrami Giffena. Cena dobra Giffena jest relatywnie niższa od innych substytutów lub dane dobro nie posiada bliskich substytutów (np. chleb), dlatego popyt rośnie.

Przy dobrach komplementarnych
jeśli popyt na dobro komplementarne spada ze względu na wzrost jego ceny to popyt na dane dobro tez spada

Przy dobrach substytucyjnych
jeśli popyt na dobro substytucyjne spadnie pod wpływem wzrostu jego ceny, to popyt na dane dobro wzrosnie

dobra luksusowe

potrzeby niższego rzędu

Paradoks Veblena! dotyczy dóbr luksusowych i najbogatszych grup społecznych, jest to wzrost wielkości popytu na dobra luksusowe mimo wzrostu cen tych dóbr. Posiadanie takich dóbr jest środkiem dowartościowania się, dlatego popyt na nie jest tym większy, im mniej ludzi je posiada, i – paradoksalnie – rośnie wraz z ceną. Przyczyna tego zjawiska tkwi w chęci ukazania przez najzamożniejsze grupy społeczne swojego statusu materialnego za sprawą posiadanych dóbr luksusowych. Przykładami tego rodzaju dóbr są rzadkie dzieła sztuki i markowe ubiory znanych projektantów mody.
Efekt Veblena i efekt spekulacyjny.
D - popyt
P - cena
Q - ilość jednostek towaru

Podaż na dane dobro:

Si = f(Pi,K,dostępność)

K – koszty produkcji
dostępność do srodków wytwórczych
Pi – cena dobra

wzrost ceny-> wzrost podaży



należy rozróżnić wielkość popytu i zmianę popytu
zmiana wielkości popytu jest spowodowana zmianą wielkości ceny i jest odzwierciedlona ruchem po krzywej popytu


przesunięcie krzywej popytu po układzie współrzędnych odzwierciedla wpływ innych czynników na popyt niż cena tego towaru



identyczną sytuację jak przy popycie obserwujemy w przypadku podaży. Zmianę wielkości podaży spowodowaną wysokością ceny danego towaru odzwierciedla ruch po krzywej podaży. Działanie innych czynników pozacenowych.

Miarą ilościowych zmian popytu, dochodu czy innych czynników jest elastyczność. Elastyczność odpowiada na pytanie o ile zmieni się Y jeżeli zmienna X zmieni się o daną wielkość, lub o ile procent zmieni się zmienna Y, jeżeli zmienna X zmieni się o dany %.

Rodzaje elastyczności popytu:

·         Cenowa – elastyczność popytu względem ceny danego dobra

·         Dochodowa – elastyczność popytu względem dochodu

·         Mieszana – elastyczność popytu na dane dobro względem ceny dóbr komplementarnych i substytucyjnych

wartość negatywna (-)

dDi – przyrost popytu

dDi = D0 – D1

D0 – okres początkowy
D1-okres następny

Ecenowa = zmiana popytu (%) : zmiana ceny (%)

1.       Ec > 1
Elastyczność większa od jednostki oznacza iż wzrost ceny o 1 powoduje spadek popytu o więcej niż 1. Mówimy wówczas że popyt jest elastyczny.

2.       Ec = 1
Elastycznośc równa 1 oznacza, że zmiana ceny o 1 powoduje zmianę popytu również o 1, popyt jest proporcjonalny

3.       Ec < 1
Elastyczność mniejszaa od jednostki oznacza iż spadek ceny o 1 powoduje wzrost popytu o więcej niż 1.

4.       Ec - > nieskończoność
Mimo braku zmiany ceny popyt może zmieniać się bardzo silnie na + i – .   Mówimy wówczas, że popyt jest doskonale elastyczny.

5.       Ec = 0
Zmienia się cena towaru, a konsument nie reaguje – dobra podstawowe
Zmiana ceny w górę lub w dół powoduje zmianę popytu bliską zeru. Popyt jest doskonale nieelastyczny.

Pj – dobro komplementarne

Y – dochody

Pi – cena danego dobra

dobro normalne – dobro wyższego rzędu

Cena równowagi – cena satysfakcjonująca producentów i konsumentów, występuje wówczas, gdy popyt jest równy podaży.

Czasem producenci proszą państwo o skup interwencyjny, gdy cena równowagi jest poniżej ich oczekiwań – nadwyżka podaży nad popytem (nadwyżka towarowa). Rząd może ustalić sztywną cenę, wyższą od ceny równowagi – cena minimalna. 
Cena minimalna powinna zapewnić producentowi zwrot kosztów wytwarzania i minimalny zysk.

...