4
20-11-2011
IV Unia Europejska (UE)
Jest gospodarczo-politycznym związkiem demokratycznych państw europejskich, który powstawał w wyniku wieloletnich procesów integracyjnych zapoczątkowanych po II wojnie światowej (od 1951 r.) przez Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg, Niemcy i Włochy (jako Europejska Wspólnota Węgla i Stali). W ramach Wspólnot stopniowo doszło do utworzenia wspólnego jednolitego rynku poprzez likwidację barier celnych, wprowadzanie wspólnych norm prawnych i technicznych oraz prowadzenie wspólnej polityki rolnej.
16 kwietnia 2003 roku przedstawiciele rządów ówczesnych 15 państw członkowskich i 10 kandydujących podpisali w Atenach traktat akcesyjny rozszerzający Unię, w wyniku którego 1 maja 2004 roku doszło do największego w historii rozszerzenia UE o 10 krajów (Estonia, Łotwa, Litwa, Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Słowenia, Malta oraz Cypr). Pomimo że w toku rozwoju historycznego podejmowano różne próby integracji poszczególnych państw, to jednak albo były one oparte na dominacji jednego z nich, albo miały charakter przeważnie polityczny.
Unia Europejska stanowi twór dotychczas nieznany w historii stosunków międzynarodowych. Do grudnia 2009 r. UE była kombinacją struktur ponadnarodowych (ponadpaństwowych, uwspólnotowionych) oraz międzyrządowych (międzynarodowych), a obecnie posiada cechy organizacji międzynarodowej i ma osobowość prawną. Jej szczególny charakter powoduje, że wszelkie próby jednoznacznego określenia są niezwykle trudne oraz budzą spory, zwłaszcza że jej rola w skali międzynarodowej ciągle rośnie.
Każde demokratyczne państwo europejskie o rozwiniętej gospodarce rynkowej, spełniające określone wymagania, może uzyskać jej członkostwo. Niezbędnymi warunkami są:
- stopniowe dostosowywanie prawa krajowego do standardów UE,
- pełne poszanowanie praw człowieka,
- liberalizacja gospodarki,
- stopniowe otwieranie się na wspólny rynek.
Celami UE są:
- promowanie rozwoju ekonomicznego i społecznego w drodze zacieśniania współpracy gospodarczej,
- likwidacja barier w obrocie pomiędzy państwami członkowskimi,
- wzmacnianie jej międzynarodowego znaczenia,
- dążenie do zapewnienia jednakowych praw i pełnej swobody przepływu ludzi w obrębie Unii, w tym rozwijanie obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwego traktowania, m.in. w zakresie praw socjalnych poprawy poziomu życia uboższych państw,
- ujednolicenie struktury gospodarczej krajów członkowskich, wyrównanie rozwoju gospodarczego regionów,
- polepszenie standardów życia.
Państwa członkowskie nie zrzekają się swojej suwerenności, a jedynie przekazują kompetencję do jej wykonywania organom ponadnarodowym, co w istocie stanowi jednak swego rodzaju ograniczenie ich suwerenności. Państwa członkowskie mają bowiem możliwość współkształtowania decyzji podejmowanych przez organy UE .
UE nie opiera się na zasadzie jednomyślności. Niektóre uzgodnienia (w sprawach objętych głosowaniem kwalifikowaną większością) mogą zapaść mimo jednoznacznego sprzeciwu państwa członkowskiego.
Instytucje, organy i agencje Unii Europejskiej.
Unia Europejska opiera się na zasadzie trójpodziału władzy.
WŁADZE UE:
Wykonawcza:
- Komisja Europejska
Prawodawcza:
- Rada Unii Europejskiej (czyli ministrowie poszczególnych sektorów),
- Parlament Europejski.
Sądownicza:
- Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, będący swoistym Trybunałem Konstytucyjnym i Sądem Najwyższym; bada on zgodność przepisów unijnych z Traktatami oraz poprawne wykonywanie prawa UE w państwach członkowskich.
Zasada supremacji (nadrzędności) prawa UE:
- ma ono pierwszeństwo przed aktami prawa wewnętrznego (regułami normatywnymi) państw członkowskich; związane jest to z zasadą, iż kraj członkowski nie może powoływać się na przepisy wewnętrzne w celu uniknięcia stosowania prawa wspólnotowego,
- w praktyce budzi liczne spory, w tym np. dotyczące stosunku do konstytucji; w razie kolizji ta ostatnia przeważnie była zmieniana.
Prawo stanowione UE:
- pierwotne, a więc traktaty założycielskie, traktaty modyfikujące, traktaty akcesyjne,
- wtórne, na które składają się rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, opinie, zalecenia;
- pomiędzy pierwotnym a wtórnym należy umieścić umowy międzynarodowe zawierane przez Unię Europejską (jej prawnych poprzedników).
Terytorialny zasięg prawa unijnego pokrywa się z terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej. Terytoria zależne nie są częścią Unii, a więc prawo Unii nie jest tam stosowane lub jego stosowanie jest minimalne.
Parlament Europejski (PE):
- reprezentuje interesy obywateli Unii, przez których jest bezpośrednio wybierany, wybory co 5 lat,
- 736 Europosłów (polska 50 mandatów),
- prawa wyborcze nie zależą od miejsca zamieszkania,
- zasiadają w PE niezależnie od kraju pochodzenia, lecz wedle kryterium opcji politycznej,
- siedzibami PE są Bruksela, Luksemburg, Strasburg
Podstawowe funkcje PE:
- przyjmuje akty prawa europejskiego; niekiedy samodzielnie, niekiedy wspólnie z Radą,
- sprawuje demokratyczny nadzór demokratyczny nad pozostałymi instytucjami UE, w szczególności nad Komisją, zatwierdza (odrzuca) kandydatury komisarzy,
- wraz z Radą przyjmuje budżet UE oraz sprawuje nad nim nadzór
Rada Unii Europejskiej:
- jest głównym organem decyzyjnym Unii Europejskiej
- reprezentuje poszczególne państwa członkowskie,
- w jej posiedzeniach uczestniczy po jednym ministrze z każdego kraju Unii; który minister – to zależy od przedmiotu posiedzenia
Jej podstawowe zadania:
- przyjmuje europejskie akty prawne; w wielu obszarach polityki wspólnie z Parlamentem Europejskim,
- koordynuje kierunki polityki gospodarczej i społecznej w krajach członkowskich.
- zawiera umowy międzynarodowe między UE a innymi krajami lub organizacjami międzynarodowymi.
- wspólnie z PE przyjmuje budżet UE,
- koordynuje współpracę między krajowymi sądami i organami policji w sprawach karnych.
Rada Europejska:
- maksymalnie cztery razy do roku prezydenci lub premierzy państw członkowskich wraz z przewodniczącym Komisji Europejskiej obradują jako Rada Europejska („szczyt Europy”),
- wyznacza ogólne kierunki polityki Unii
- rozwiązuje problemy, których nie można było rozwiązać na niższym szczeblu (tzn. na szczeblu ministrów w ramach zwykłych posiedzeń Rady).
Prezydencja Rady
- zmienia się na zasadzie rotacji co sześć miesięcy,
- każdy kraj UE przejmuje kolejno odpowiedzialność za porządek obrad Rady i przewodzi wszystkim jej posiedzeniom przez sześć miesięcy, kierując podejmowaniem decyzji legislacyjnych i politycznych oraz wypracowując kompromisy pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi.
KOMISJA EUROPEJSKA:
- reprezentuje i chroni wspólne interesu UE,
- jest niezależna od rządów krajowych,
- jest organem wykonawczym UE,
- składa się z 27 członków (określanych jako „komisarze”, po jednym na każde państwo), powoływanych na 5 lat
- przedkłada Parlamentowi i Radzie do zatwierdzenia wnioski legislacyjne (ergo ma prawo inicjatywy ustawodawczej),
- zarządza i wdraża unijne polityki oraz budżet UE,
- wspólnie z TS egzekwuje stosowanie prawa europejskiego; jeżeli państwo członkowskie nie przestrzega, KE podejmuje środki dyscyplinujące (tzw. procedura w sprawie naruszenia w istocie będąca wezwaniem do usunięcia naruszenia), ew. skarga do TS który może nałożyć grzywnę,
- reprezentuje Unię Europejską na arenie międzynarodowej, na przykład negocjując umowy między UE a innymi krajami
KOMISJA:
- dzieli się na departamenty („dyrekcje generalne”)
TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI WSPÓLNOT EUROPEJSKICH (TS)
- siedziba w Luksemburgu,
- ma za zadanie zapewnienie jednolitej interpretacji i stosowania prawa europejskiego we wszystkich krajach Unii (np. by sądy krajowe nie wydawały rozbieżnych wyroków w podobnych sprawach),
- rozstrzyga spory prawne pomiędzy państwami członkowskimi (ich osobami fizycznymi, prawnymi) oraz instytucjami unijnymi,
- po 1 sędzi z każdego państwa członkowskiego,
- zazwyczaj orzeka w składzie 13 sędziów (Wielka Izba) lub 3 5 osobowym,
- jest wspomagany przez „rzeczników generalnych”, którzy przedstawiają tzw. „uzasadnione opinie”,
Inne władze sądownicze:
- Sąd I instancji,
- Sąd Służby Publicznej UE.
Najczęstsze rodzaje spraw rozpatrywanych przez TS:
- odesłania prejudycjalne; za zapewnienie właściwego stosowania prawa europejskiego odpowiadają sądy państw członkowskich, co powoduje potencjalne ryzyko różnych interpretacji; celem „orzeczenia w trybie prejudycjalnym” jest rozstrzygnięcie wątpliwości sądu krajowego co do wykładni lub stosowania aktu prawa europejskiego, taki sąd zwraca się o poradę to TS, który udziela jej w formie „orzeczenia w trybie prejudycjalnym”,
- skarga na uchybienie zobowiązaniom; na wniosek komisji lub innego państwa,
- skarga o unieważnienie; chodzi o akty UE,
- skarga na zaniechanie działania niektórych obowiązków PE, Komisji i Rady,
- powództwo o odszkodowanie z tytułu działania (zaniechania) UE bądź jej organów.
lukkar84