WYKAZ ZAGADNIEŃ EGZAMINACYJNYCH Z TEORII LITERATURY
1. Pojęcie poezji i jej odmian w „Poetyce” Arystotelesa
2. Katharsis i mimesis w „Poetyce” Arystotelesa
3. Epos i tragedia W „Poetyce” Arystotelesa
4. Kryteria oceny działa w „Poetyce” Arystotelesa
5. Główne twierdzenia „Retoryki” Arystotelesa
6. „Sztuka poetycka” Horacego („List do Pizonów”)
7. Starożytne stylistyki (Pseudo – Longinos, Demetriusz, Dionizjusz)
8. Średniowieczne „poetrie” (V – X w.)
9. Średniowieczne traktaty poetykalne (X – XV w.)
10. Kategorie rodzajowe i gatunkowe w literaturze średniowiecznej
11. Hierarchia wartości literackich w renesansie
12. Główni przedstawiciele poetyki renesansu
13. Podstawowe pojęcia i tendencje poetyki renesansowej
14. Główne twierdzenia poetyki barokowej
15. Pojęcia stylu i metafory w baroku
16. Hierarchia wartości literackich w baroku
17. Norma i wartość literacka w klasycyzmie
18. „Sztuka poetycka” Boileau
19. Klasyczne i romantyczne pojęcie stylu
20. Stereotyp w romantyzmie
21. Pojęcie stylu i metafory w romantyzmie
22. Główne kierunki romantycznej refleksji o literaturze
23. Pozytywizm w badaniach literackich
24. Szkoła antypozytywistyczna
25. Formalizm rosyjski
26. Strukturalizm
27. Fenomenologia
28. Hermeneutyka
29. Teoria języka poetyckiego Romana Jakobsona
30. Dzieło – konkretyzacja w teorii Romana Ingardena
31. „Obrazowość” w ujęciu Henryka Markiewicza
32. Ingardenowska teoria quasi - sądów
33. Schemat działa literackiego w ujęciu Romana Ingardena i Henryka Markiewicza
34. Typologia fikcji w ujęciu Romana Ingardena
35. Wyznaczniki dzieła literackiego według Henryka Markiewicza
36. Koncepcja wartości artystycznych Romana Ingardena
37. Fikcja w ujęciu Henryka Markiewicza
38. Funkcje dzieła literackiego w ujęciu Romana Ingardena
39. Istota dzieła lirycznego
40. „Luki” i „miejsca niedookreślone” w dramacie
41. Fikcja w dziele lirycznym
42. Metafora w dziele epickim
43. Językowe wartości artystyczne
44. Istotne wyznaczniki dramatu
45. Graniczne odmiany dzieła literackiego
46. Literatura tendencyjna wobec kategorii rodzajowych
47. Istota dzieła epickiego
48. Wartości i oddziaływania estetyczne „świata przedstawionego”
49. Współczesne metody klasyfikowania zjawisk literackich
50. Poetyka sformułowana – poetyka wpisana w dzieło literackie
51. Funkcje ekspresywne i poznawcze w dramacie
52. Niefikcyjne odmiany dzieła literackiego
53. Fikcja w dziele epickim
54. Literacka i teatralna koncepcja dramatu
55. Schematy kompozycyjne dzieła literackiego
1. POJĘCIE POEZJI I JEJ ODMIAN W „POETYCE” ARYSTOTELESA
POEZJA- to sztuka poetycka, czyli trwała poetycka dyspozycja do opartego na trafnym rozumowaniu- tworzenia.
Poezja jest sztuka naśladowczą, czyli trwała dyspozycją do twórczego naśladowania. Oprócz poezji do sztuk mimetycznych należą:
-plastyka,
-taniec,
-muzyka.
Mimesis = odwzorowanie
Klasyfikacja sztuk poetyckich, czyli naśladowczych:
-epopeja,
-tragedia,
-komedia,
-dytyramb,
-muzyka na aulos (flet) i cytrę
Różnią się środkami, sposobami, przedmiotami naśladowania.
Środki:
Sztuka słowna wykonuje : rytm, melodię, słowo.
Najważniejsze jest , że sztuka poetycka naśladuje.
Forma nie jest ważna.
Przedmioty:
Sztuka poetycka przedstawia postaci:
-lepszymi- upiększanie rzeczywistości (Homer i tragedia antyczna),
-gorszymi- karykatura (komedia antyczna).
Sposoby naśladowania, czyli forma podawcza:
-opowiadanie- wcielenie się w inna postać (Homer) lub we własnym imieniu (dytyramb),
-oddanie głosu postaciom (dramat).
Podział poezji na jej odmiany opiera się na kategorii gatunków, nie ma kategorii rodzajów. Brak tu liryki jako twórczości pieśniowej, bo nie ma ona podstawowej istotnej cechy twórczości poetyckiej- nie jest mimetyczna.
Geneza sztuki poetyckiej, tj. literatury pięknej:
-naturalna zdolność człowieka do naśladowania,
-naturalne odczuwanie melodii, rytmu,
-odczuwanie przyjemności z dzieła mimetycznego.
Bardziej interesowało Arystotelesa dobro w sztuce i poezji rozumiane jako ich pożyteczność niż antyczne i poetyckie piękno (cecha sama w sobie, rodząca estetyczna przyjemność).
Piękno = wielkość + ład + porządek + proporcje
Poezja- jako twórcze działanie, przypomina proces naturalny. Poeta jako podmiot owego działania staje na miejscu natury, działalność uzależniona od „dobrej natury”- wrodzonych predyspozycji do tworzenia.
2. KATHARSIS I MIMESIS W „POETYCE” ARYSTOTELESA
Mimesis- od funkcji mima (gra- akcja), jedyna kategoria, łącząca poezję i twórcze naśladowanie. Twórczo naśladując przyrodę, można ja przedstawić taką, jaka jest lub brzydszą
Zdarzenia przedstawione nie są realne (rzeczywiste), a możliwe na zasadzie prawdopodobieństwa i konieczności. Twórca może przedstawić rzeczywistość taką, jaka jest, ale też taka jaka powinna być lub nawet taką, której nie ma, a jej istnienie w realnym świecie jest niemożliwe. Naczelną zasadą jest tylko zasada prawdopodobieństwa- eliminacja przypadkowości w doborze i układzie elementów świata przedstawionego. Staje się on dzięki mimetyczności autonomiczny (odmienny ontycznie od realnego).
PROCES MIMETYCZNY:
-tworzenie świata przedstawionego, co nie jest równoznaczne z kopiowaniem rzeczywistości
-mimesis- rzeczywistość przedstawiona w dziele sztuki; dziś- fikcyjność.
Z „Poetyki” Arystotelesa:
-przedmiotów naśladowania,
-środków, czyli tworzywa, jakim posługuje się naśladowca,
-sposób, forma, w jakiej przebiega proces naśladowczy,
-przedmiot,
-środki,
-sposób,
Dzięki nim sztukę poetycka odróżnia się od innych sztuk, bo posługuje się innymi środkami. Pozwala też podzielić sztukę poetycką na gatunki i rodzaje literackie (sztuki: tragiczna, komediowa, epicka, itd.)Tragedia posługuje się słowem, rytmem, melodią.
KATHARSIS- kategoria psychologiczna, ściśle związana z tragedią, która w czasie oglądania ma wzbudzić litość i trwogę (= współczucie i strach) i przez to „oczyszczać” te uczucia. Oczyszczanie to ma dokonywać się przez przeżycie litości (nad postacią szlachetną, cierpiącą niesłusznie) i trwogi ( przez wczucie się w los postaci, który może się nam przydarzyć). Litość i trwogę w tragedii może wzbudzić:
-widowisko (gorszy sposób),
-układ zdarzeń, fabuła (lepszy sposób).
3. EPOS I TRAGEDIA W „POETYCE” ARYSTOTELESA
Wykład o tragedii rozpoczyna Arystoteles w 6 rozdziale „Poetyki”.
Tragedia to:
-naśladowcze przedstawienie akcji (wtedy fabuła [mythos] jest najważniejsza);
akcja: poważna (bo świat tragedii jest lepszy niż rzeczywisty),
skończona ( zamknięta całość musi mieć początek, środek i koniec);
posiadająca odpowiednie wielkości (taka, która jest łatwa do zapamiętania w całości).
(Fabuła dla Arystotelesa jest odpowiednio długa, jeśli w jej ramach jest możliwe przejście w tragedię- ze szczęścia w nieszczęście przez zbłądzenie, a w komedii- z nieszczęścia w szczęście).
- język jest ozdobny (-decorum- t, jak się mówi w danej sytuacji) i odmienny w różnych częściach dzieł (zróżnicowanie na partie mówione, śpiewane- autor mówi od siebie, daje głos postaciom, forma dramatyczna a nie narracyjna);
- przez wzbudzenie litości i trwogi– by doprowadzić do oczyszczenia z tych uczuć -katharsis-cel przypisany tragedii.
Składniki tragedii:
Arystoteles jest zwolennikiem JEDNOŚCI AKCJI (o jedności miejsca i czasu nie mówi bezpośrednio).
Fabuła prosta [haploi]- zdaniem Arystotelesa najmniej wartościowa, epizodyczna, dodawanie epizodów, które łącza się przez bohaterów, a nie przez związki logiczne, przyczynowo- skutkowe. Jest to pisanie sztuki dla popisów aktora, a nie maja one wartości dramatycznych.
Fabuła zawikłana [peplegmeoi] - ma perypetie lub/ i rozpoznanie.
Perypetia- najmocniej budują dramat: litość i trwogę. Zmiana biegu zdarzeń w kierunku przeciwnym intencjom działania postaci, np. Edyp chce przeciwstawić się przepowiedni a nieświadomie ją wypełnia.
Rozpoznanie [anagnorisis] - zwrot od nieświadomości do rozpoznania:
- zewnętrznego- ( znamię Orestesa w „Elektrze”),
- wewnętrznego- wyżej cenione przez Arystotelesa, np. Edyp rozpoznaje siebie jako zabójcę ojca.
Pathos – trzeci składnik fabuły; bolesne lub zgubne zdarzenie np. naoczne przedstawienie , zabójstwa, śmierci, rozpaczy
-wg Platona katharsis- oczyszczenie jako stan zdrowia fizycznego, katharmos- oczyszczenie duchowe;
-w renesansie: klasycznie dominuje interpretacja etyczna (funkcja etyczno- moralna sztuki);
-interpretacja medyczna np. Milton;
-interpretacja religijna;
- interpretacja estetyczna - oczyszczenie estetyczne;
- interpretacja estetyczno - intelektualistyczne;
Tragedia:
-naśladowcze przedstawienie akcji poważnej, skończonej posiadającej odpowiednią wielkość.
-wyrażanie jej stylem ozdobnym i odmiennym w różnych jej częściach,
- przedstawienie w formie dramatycznej, które przez wzbudzenie litości i trwogi doprowadza do oczyszczenia uczuć.
4. KRYTERIA OCENY DZIEŁA W „POETYCE” ARYSTOTELESA
Przykładem różnego rodzaju zastrzeżeń do poezji są zastrzeżenia co do epopei.
Rodzaje błędów:
-artyzmu- sposobu przedstawienia przez język,
-kreacji,
-dotyczą błędów samej sztuki poetyckiej,
Te błędy są ważniejsze.
-dotyczą błędów, które pojawiają się przy naśladowaniu.
Homerowi wytyka się błędy co do:
- świata przedstawionego-
Obrona przed tym. Poeta nie jest zobowiązany do przedstawiania rzeczywistości taką, jaka jest - może ukazywać ją lepiej lub gorzej niż jest w rzeczywistości. Może się też powołać na opinię ludzką (wystarczy, że taka istnieje).
Gdy wprowadzane jest cos niemożliwego, jest akceptowane, gdy pojawia się artyzm. Błędy te podporządkowane są efektowi artystycznemu, ale trzeba sprawdzić, czy bez tego błędu będzie efekt artystyczny.
-stosowności-
Pospolitość bohatera tragicznego mowie- tu chodzi o problem: kto mówi do kogo i w jakiej sytuacji. Inaczej będzie mówił król, a inaczej posłaniec. Problem odnalezienia ZŁOTEGO ŚRODKA.
-Stylu-
przenośnie i glossy.
5. GŁÓWNE TWIERDZENIA „RETORYKI” ARYSTOTELESA
Arystoteles – Retoryka
Ogólny kształt retorycznej semantyki i poglądów normatywnych ustalił się w Grecji i Rzymie. Narodziny i rozwój sztuki wymowy i teorii tej sztuki zwykła się wiązać z warunkami politycznymi stwarzanymi przez demokrację ateńską. Istotnie agora ateńska sprzyjała kulturze publicznego sporu na przełomie V i VI w.p.n.e.
To na Sycylii działał Koraks, który miał być autorem pierwszego podręcznika wymowy.
Dla prezentacji retoryki ważny jest Isokrates, to od niego pochodzi podział retoryki na „części sztuki”: inwencję – wybór tematu, memoriał – zapamiętanie, dyspozycja – kompozycja wypowiedzi,, pronuncjacja – wygłaszanie, elokucję – kształt stylistyczny.
Swój program wyłożył w mowie „Przeciw sofistom”; uważał, że niebezpieczeństwem dla sztuki wymowy jest korzystanie z gotowych wzorów, z katalogów form.
W jego koncepcji pojawia się postulat talentu i wykształcenia mówcy, czyli rozwijanie wrodzonych zdolności nieustannym ćwiczeniem.
Gorgiasz to postać historyczna, sławny mówca, teoretyk, nauczyciel wymowy.
Dzieła:
Potrafił pisać pochwały i nagany jednocześnie tego samego przedmiotu, ocena bowiem zależy od przyjętego punktu widzenia. Usiłował zatrzeć różnice między poezją a prozą, uczynić je równorzędnymi. Tworzył gatunki retoryczne analogiczne do poetyckich.
Spopularyzował tzw. „figury gorgionskie” (składały się z rzadkich wyrazów, złożonych przymiotników, śmiałych metafor) zarzucano mu nadużywanie słowa przeciw prawdzie i etyce.
Sofiści - nazywają ich nauczycielami „mądrości”, zazwyczaj wędrowni, głosili cnoty obywatelskie, za czym mogły się kryć zarówno zasady szlachetne jak i szarlataneria.
Jeżeli nawet prawdą jest, że sofistyka bywała sztuką wykrętnego dowodzenia to nie należy zapominać, że sofiści rozwijając erystykę czyli sztukę prowadzenia sporu znacznie przyczynili się do ugruntowania zasad retoryki.
Stwierdzali, że między naturą a konwencją istnieje niezgodność, co wynikała z tego że prawa nie pochodzą od bogów i są sprzeczne z naturą, jako twór ludzi.
To z dziedzictwa starożytnej Grecji wywodzą się dwa filozoficzno-estetyczne nurty: platoński (sokratejski) i arystotelesowski.
Platon był wrogo usposobiony do sztuk naśladowczych, bowiem zadanie sztuk (poezji i prozy) widział w ich dyspozycjach ekspresywnych, a nie naśladowczych.
Stworzył koncepcję artysty tzw. Furor poeticus; przekonanie o szczególnym natchnieniu wybranych jednostek, szał poetycki .
Potępiał sztukę za jej dążenie do nowości, różnorodności itp.
Retoryka – konstrukcja i zawartość
- rzecz składała się z 3 ksiąg podzielonych na rozdziały:
Patos – uczucie
Mówca jest tu moralnie zobowiązanym przedmiotem twórczym jego postawa uczestniczy aktywnie w całej procedurze perswazyjnej.
...
Zulka20