romantyzm.doc

1.     Sposoby funkcjonowania motywów ludowych w literaturze romantycznej.

Ludowość to typowa cecha literatury romantyzmu i dowodów na jej realizację jest mnóstwo. Jest to:

-          zwrot do motywów ludowych – treść utworów romantycznych często była zaczerpnięta z podań i opowiadań ludu, bohaterami też czyniono wieśniaków

-          wykorzystywanie ludowych gatunków literackich – tu przykładem w prostej linii wywodzącego się z twórczości ludowej jest ballada

-          ukazywanie świata przez pryzmat spojrzenia ludowego – wg kryteriów moralności ludowej – werdykty w II części Dziadów

Przykładów utworów, które treści zaczerpnęły z motywów ludowych jest sporo. Po pierwsze – Ballady i romanse Adama Mickiewicza, zbiór na wskroś ludowy, często także lud bywa tu bohaterem, a nawet stroną w dyskusji (Romantyczność). Doskonałą realizacją ludowości są Dziady Mickiewicza – zwłaszcza Część II obrazująca stary, ludowy obrządek przywoływania w Zaduszki widm zmarłych. Mickiewiczowskie Goplany i Świtezianki także mają ludowe pochodzenie, nawet Grażyna oparta jest na motywach ludowych podań. Tak samo jest z Balladyną Słowackiego, który ubrał w poetycką szatę stare ludowe podanie, uczynił tak również w przypadku utworu pt: Lilla Weneda. Jeśli chodzi o werdykty moralne i zasób ocen poczynionych z punktu widzenia moralności ludowej, to świetnym przykładem jest ballada Mickiewicza Rybka i Dziady część II. Nie zawsze zgadzamy się z głoszonymi tam opiniami. Dyskusyjna wydaje nam się także ludowa pewność, że zbrodnia nie wykryta przez ludzi, zostanie ukarana przez siły wyższe, tak jak ma to miejsce w Rybce lub w Balladynie Słowackiego.

#M02

2.     Cechy dramatu romantycznego.

Dramat romantyczny to gatunek o charakterze synkretycznym, łączący elementy różnych gatunków i rodzajów literackich, a także różne kategorie estetyczne. Nawiązuje do nowatorskiej formy dramatu szekspirowskiego, stojącego w opozycji do dramatu klasycznego, zachowującego bezwzględną wierność wobec ustalonych jeszcze w czasach starożytnych reguł i zasad.

Twórcy dramatu romantycznego w ślad za Szekspirem odrzucili zasadę trzech jedności: miejsca, czasu i akcji. Akcja dramatów romantycznych rozgrywała się w różnych miejscach, była wielowątkowa w czasie dłuższym niż jedna doba.

Fabuła dramatu romantycznego była luźnym zestawieniem nie związanych ze sobą epizodów, które nie powiązane są łańcuchem przyczyn i skutków, lecz mogą istnieć niezależnie od siebie. Jest to charakterystyczna cecha tak zwanej kompozycji otwartej, w której ulegają zatarciu związki między poszczególnymi składnikami, brak jest wyrazistych proporcji, uwidoczniona jest fragmentaryczność i wieloznaczność świata przedstawionego.

Romantycy odrzucili także zasadę jednorodności stylistycznej, łącząc nie tylko elementy liryczne, epickie i dramatyczne, ale także motywy realistyczne z fantastycznymi, tragizm z komizmem, groteskę z humorem, monumentalne sceny zbiorowe z kameralnymi.

Najwybitniejszymi dramatami romantycznymi w literaturze polskiej są: Dziady, Kordian i  Nie – boska komedia.

M03

3.     Rola poety i poezji w utworach literackich epoki romantyzmu.

Temat poety i poezji istnieje w literaturze od starożytności, wspomnijmy choćby Horacego i motyw „exegi monumentum”, nadzieję nieśmiertelności, jaką daje poezja. Liczni twórcy próbowali ją zdefiniować i określić jej cele: czy jest darem od Boga, czy pięknem, czy też powinna być po prostu użyteczna? Czy poeta podobny jest do ptaka – samotnika, czy jest zwykłym „rzemieślnikiem” poezji? Każda epoka ma własne wypowiedzi w tej kwestii, lecz chyba nigdy temat ten nie stał się tak ważny jak w epoce romantyzmu. Oto przekrojowy rejestr utworów romantycznych, poruszających ten problem:

Ø      Konrad Wallenrod (Adam Mickiewicz)

a)      Poezja jest skarbnicą pamiątek narodowych, utrwala i opiewa czyny bohaterów, przechowuje historię narodu;

b)     Poezja ma wymiar tyrtejski – zagrzewa do walki, podsyca nienawiść do wroga, stawia wzorce postępowania;

c)      Poezja łączy pokolenia, jest „arką przymierza” między starszymi i młodszymi laty – spoiwem ojców i synów.

Ø      Dziady (Adam Mickiewicz)

Wielka Improwizacja – to tu temat poezji staje się szczególnie ważny. Konrad, mówiąc o sobie, stwarza mit poety – samotnego śpiewaka, którego przeciętni ludzie nie rozumieją. Jest to jednak istota obdarzona boską mocą tworzenia – dlatego poeta Konrad uzurpuje sobie prawo, by być równym Bogu, by mieć jego władzę. Poezja jest tu siłą stwarzania, potęgą boską, a nadto jest siłą natchnienia, płynie wprost z serca obdarzonych łaską poetów.

Ø      Kordian (Juliusz Słowacki)

Dyskusja odbywa się w Prologu. Trzy Osoby przedstawiają kolejne koncepcje:

a)      poezji uspakajającej naród i poety mesjasza, który na siebie bierze cierpienia narodu;

b)     poezji tyrtejskiej nakazującej walczyć;

c)      poezji urny narodowej gromadzącej największe wartości i ideały narodu, by w odpowiedniej chwili wykorzystać je w słusznej sprawie – ta koncepcja to głos Słowackiego.

Ø      Grób Agamemnona (Juliusz Słowacki)

W grobowcu dawnego wodza ujrzał poeta „lutnię Homera”, lecz nie mógł jej użyć, by opiewać czyny zwycięskie i szlachetne, bo jest potomkiem narodu niewolników „Koń poezji – Pegaz”, któremu poeta dał się ponieść, czerpie siłę z historii, przedstawia obrazy, stawia oceny, rozlicza narody z ich czynów (do takiego rozliczenia doprowadza w utworze).

Ø      Testament mój (Juliusz Słowacki)

Zostanie po mnie ta „siła fatalna”, oto poezja jest siłą, która nie boi się śmierci, trwa nawet, gdy nie ma już jej twórcy i ma wielką moc – przekształcania dusz zwykłych w bohaterów: „aż was zjadacze chleba / w aniołów przerobi”.

Ø      Nie – boska komedia (Zygmunt Krasiński)

Okazuje się, patrząc na dzieje Hrabiego Henryka, że poezja może być darem Boga lub szatana, że poeta może być przeklęty lub błogosławiony. Hrabia Henryk był poetą przeklętym – podążył za szatańskim wcieleniem poezji, które nie pozwoliło mu żyć w normalnej, codziennej rzeczywistości. Jego syn Orcio – był poetą błogosławionym, z woli matki, także opanowanej poezją. Co znaczy ta skomplikowana koncepcja? Oto nakłada na poetę wielki obowiązek i wymóg – warunek czystości moralnej w życiu, tylko wówczas bowiem poezja może zostać prawidłowo wykorzystana.

Ø      Maraton (K. Ujejski)

Wiersz prezentuje widzenie poezji charakterystyczne dla romantyków krajowych. Jest to obraz poezji tyrtejskiej, która musi podejmować tematy bolesne, dręczyć odbiorców, przypominać im tragedię narodu i męczeństwo patriotów. W chwilach niewoli narodu poezja nie ma prawa być „słodka” ani „przyjemna dla ucha”.

#M04

4.     Omów związek kompozycji Dziadów Adama Mickiewicza z problematyką dzieła.

Dziady są arcywzorem polskiego dramatu romantycznego. Ich wzorcowość polega na połączeniu w jednym utworze problematyki polityczno – historycznej oraz metafizycznej, dotyczącej zarówno Boga, jak i więzi świata duchów z losem i działaniami człowieka. To zmieszanie planów i różnych zakresów bytu znajduje odpowiednik w poetyce dramatu, operującego realizmem scenicznym, konkretem sytuacyjnym, dbałością o prawdopodobieństwo i charakterystyczność, także językową, a zarazem udzielającego pełnych praw fantastyce, zjawom, duchom, które widocznie pojawiają się na scenie. Pozwala to autorowi traktować równocześnie o ziemskich i metafizycznych sprawach człowieka oraz ukazywać ukryte sensy działań historycznych. Historia i polityka uzyskują więc perspektywę ponadhistoryczną, która z kolei rzutuje na rozumienie rzeczywistości ludzkiej i możliwość rozpoznania się w jej niejasnych sensach. Dlatego obaj wybitni bohaterowie Dziadów – Konrad i ks. Piotr­ – będą próbowali, każdy w inny sposób, zasięgnąć wiadomości o przyszłych wypadkach dziejowych właśnie u tamtych, metafizycznych źródeł.

Ciągłe współistnienie nieba i ziemi tworzy osobliwą całość, znajdujące swe poświadczenie w luźnej budowie dramatu, stanowiącego swobodną kompozycję scen, nie krępowaną przepisami o sztuce dramatycznej. Wyobrażenie całości wynika raczej z losów głównego bohatera, równie czynnego w obu planach utworu – realnym (więzień caratu) i metafizycznym, w którym prowadzi on walkę z Bogiem o siebie i świat historyczny.

#M05

5.     Omów związek kompozycji Nie – boskiej Komedii Krasińskiego z problematyką dzieła.

Sąsiedztwo i miejsce kolejnych scen nie jest w tym dramacie uwarunkowane w sposób przyczynowo – skutkowy. W ten sposób wprowadzona została do utworu także scena wizji Pankracego, atakowana przez krytykę za brak bezpośrednich związków artystycznych z poprzedzającą ją całością. Swobodne jest także operowanie czasem: wydarzenia rozgrywają się albo równocześnie (chrzest Orcia i wyzwolenie Męża od sił szatańskich), albo dzieli je nieraz kilkunastoletni okres. Towarzyszy temu częsta zmiana miejsc rozgrywających się wydarzeń. Nie – boska komedia jest nową propozycją gatunkową w obrębie dramatu. Nie ma tu akcji rozumianej jako ciąg wydarzeń powiązanych zależnościami przyczynowo – skutkowymi. Główni przeciwnicy stykają się ze sobą po raz pierwszy dopiero pod koniec części III. Działania bohaterów zastępują tu filozoficzno – polityczne polemiki, w których ujawniają się poglądy i postawy.

Nad światem bohaterów dominuje w dramacie postać narratora – kreatora, który wie więcej niż jego bohaterowie. Narrator ten swoim charakterem przypomina typowego narratora epickiego. Z drugiej strony dzięki emocjonalnemu zaangażowaniu w treść własnych wypowiedzi oraz otoczenie odpowiednią atmosferą uczuciową stwarzanych postaci – zwłaszcza Orcia – narrator ów ma również cechy właściwe podmiotowi lirycznemu. Dzięki temu do utworu zostaje również wprowadzony pierwiastek emocjonalny. Pod względem gatunkowym jest więc Nie – boska komedia utworem złożonym, niejednorodnym.

Dowolny dobór i układ materiału przypominający kompozycję powieści, i to powieści pełnej subiektywnych przemian, powieści posłusznej fantazji autora, pozwala raz jeszcze stwierdzić w Nie – boskiej komedii obecność żywiołu lirycznego i epickiego, brak przestrzegania reguł klasycznej dramaturgii, a nawet brak liczenia się z praktycznymi wymogami sceny teatralnej. Ale też sceny dramatyczne, tak swobodne, powieściowo układane, ten romantyczny poemat dramatyczny ma przedstawić nie jeden jakiś, chociażby najważniejszy, epizod z życia, ale ciąg życia ludzkiego, ciąg zmagań ze sobą, a także z naciskiem środowiska i z wydarzeniami historii. Dowolność układu i swoboda w posługiwaniu się różnymi sposobami przedstawiania, różnymi poziomami stylistycznymi, odpowiada przecież bogactwu wydarzeń i różnorodności spraw w realnym życiu.

#M06

6.     Ewolucja bohatera romantycznego w twórczości A. Mickiewicza.

Jedna z najważniejszych innowacji literatury romantycznej – bohater romantyczny. Jego cechy ukazują wytworzony przez romantyków sposób reagowania na rzeczywistość. Bohater romantyczny jest:

-          obdarzony głębokim życiem wewnętrznym, zdolnym do wielkich i gwałtownych uczuć;

-          zdolny do zgłębiania tajemnic duszy i natury;

-          wrażliwy na piękno;

Wczesnoromantyczny indywidualizm i egotyzm bohatera romantycznego na przykładzie Gustawa z IV części Dziadów A. Mickiewicza:

Bohater przeżywa uczucie miłości jako wyjątkowe, kosmiczne i niszczące go. Miłość stawia go w konflikcie ze światem.

-          skłócony ze światem, zbuntowany przeciw istniejącemu porządkowi;

-          walczy o prawa do osobistego szczęścia, gardzi przyziemnością;

Postać romantycznego indywidualisty, rozdartego wewnętrznie na przykładzie Konrada Wallenroda A. Mickiewicza.

              Bohater tragiczny, skazany na dokonywanie wyborów niemoralnych i skazanych na przegraną. Działa dla zbiorowości, ale ponad zbiorowością. Fatalizm losu. Nieograniczona ofiarność.

-          występuje w obronie wolności własnego narodu i innych narodów, zwalcza przemoc i tyranię;

-          zdolny do wielkich czynów i poświęceń (wybór między szczęściem osobistym a narodową służbą);

-          identyfikuje się emocjonalnie z ojczyzną i narodem.

...