Maciej Chakowski MOBBING. Prawne uj�cie problemu. �G��wne nieszcz�cie zwi�zane z prac� nie polega na tym, �e kultura rynku przemienia wszystko w towar, ale na tych poni�aj�cych gestach wobec prze�o�onych, do kt�rych zmuszani s� pracownicy.� � Corey Robin �Dissent� Poj�cie mobbingu, oznaczaj�ce przemoc psychiczn� w miejscu pracy i w zwi�zku z prac�, zosta�o stworzone na pocz�tku lat osiemdziesi�tych przez niemieckiego psychiatr� Heinza Leymanna. Termin ten wcze�niej badany jedynie przez psycholog�w i psychiatr�w, obecnie staje si� zagadnieniem legislacyjnym w wielu krajach Unii Europejskiej, Stanach Zjednoczonych czy w Kanadzie. Mobbing (terror psychiczny) okre�lany jest w literaturze tak�e jako bullying (tyranizowanie) czy wreszcie ganging up on someone (sprzysi�gnie si� przeciwko komu�). Cechami charakterystycznymi tego zjawiska jest: Zaistnienie konfliktu, czyli zderzenia sprzecznych d��e� cz�onk�w pewnej zorganizowanej grupy ludzi (pracownik�w). Przyczyny konfliktu zaczyna si� upatrywa� nie w sprzeczno�ci d��e� czy interes�w ale w okre�lonej osobie. Pojawienie si� �ofiary� i �prze�ladowcy� lub �prze�ladowc�w�. Szykanowanie maj�ce charakter ci�g�y (zachowania tego typu musz� zachodzi� nie rzadziej ni� raz na tydzie�) i trwaj�ce d�u�szy czas ( przynajmniej p� roku). Ukrywanie dzia�a� mobbinguj�cych przez �prze�ladowc�w� przed osobami postronnymi. (st�d te� bardzo cz�sto pojawiaj� si� zwi�zane z tym trudno�ci dowodowe). Dzia�anie sprawc�w w spos�b umy�lny z zamiarem wyrz�dzenia �ofierze� szkody. (mo�na to okre�li� jako zamiar bezpo�redni). Zachowania mobbinguj�ce bardzo cz�sto s� dzia�aniami celowymi, maj�cymi przynie�� �prze�ladowcom� konkretne korzy�ci. Pos�ugiwanie si� k�amstwem, plotk�, oszczerstwem, zwodzeniem, podst�pem, intryg�, jako narz�dziami mobbingu. (Przemoc fizyczna jest bardzo rzadko elementem zachowania mobbinguj�cego, co przyczynia si� do pog��bienia trudno�ci dowodowych w sprawach dotycz�cych dr�czenia psychicznego w pracy) Pogorszenie si� stanu zdrowia �ofiary� (tzw. Post Traumatic Stress Disorder PTSD- zaburzenia stresowe post traumatyczne) spowodowane d�ugotrwa�ymi szykanami. Problem mobbingu jest nie tylko powodem tragedii rodzinnych i zawodowych milion�w Europejczyk�w (8,1% obywateli pa�stw UE jest lub by�o dotkni�tych tym zjawiskiem), ale r�wnie� przyczyn� zmniejszaj�cej si� wydajno�ci wielu przedsi�biorstw. �Ofiary� mobbingu o wiele cz�ciej s� nieobecne w pracy z przyczyn usprawiedliwionych (stres powoduje og�lne os�abienie organizmu i zwi�kszenie podatno�ci na r�ne choroby) ni� inni pracownicy. Tak�e osoby te pracuj� znacznie mniej wydajnie co przyczynia si� do wielomilionowych strat w przedsi�biorstwach, w kt�rych nie podejmuje si� walki z mobbingiem. . Straty ponosi spo�ecze�stwo, partycypuj�c w kosztach leczenia, rehabilitacji czy �wiadcze� zwi�zanych z przej�ciem na rent� lub wcze�niejsz� emerytur� osoby b�d�cej ofiar� przemocy psychicznej w miejscu pracy. Przyk�adowo w 2000 roku Niemiecka gospodarka straci�a z powodu mobbingu 30 miliard�w marek. Zasi�g tego problemu t�umaczy szerokie zainteresowanie rz�d�w pa�stw Unii Europejskiej w przeciwdzia�aniu temu zjawisku. Od pocz�tku 2002 roku Komisja Europejska rozpocz�a prace nad projektem prawa europejskiego reguluj�cego w spos�b w�a�ciwy i wyczerpuj�cy kwesti� zachowa� mobbinguj�cych w przedsi�biorstwach UE (aby osoby dotkni�te problemem mobbingu mog�y dochodzi� swoich praw na drodze s�dowej). Tak�e od kilku ju� lat pa�stwa europejskiej wsp�lnoty staraj� si� wprowadzi� odpowiednie zmiany legislacyjne maj�ce przyczyni� si� do ograniczenia zjawiska szykanowania moralnego w miejscu pracy i w zwi�zku z ni�. Przyk�adowo Szwedzki Narodowy Urz�d Bezpiecze�stwa, Zdrowia i Zatrudnienia wyda� trzy rozporz�dzenia dotycz�ce kontroli przez pracownik�w �rodowiska pracy, bezpo�rednich interwencji oraz odpowiedzialno�ci zarz�du przedsi�biorstwa za strat� zdrowia pracownika spowodowan� mobbingiem. Wynika z tego m.in. obowi�zek zap�aty odszkodowania, pokrycia koszt�w leczenia, zado��uczynienia za doznan� krzywd�. Tego typu uregulowania wymuszaj� na kadrze zarz�dzaj�cej powa�ne podej�cie do problemu molestowania psychicznego w pracy i wykorzystywanie wobec �prze�ladowc�w� wszelkich �rodk�w dyscyplinuj�cych przewidzianych przez prawo pracy, upomnie�, poucze�, nagan itp. Tak�e w Niemczech trwaj� obecnie prace nad ustawodawstwem federalnym dotycz�cym problemu mobbingu. Normy chroni�ce pracownik�w niemieckich przed tym zjawiskiem mo�emy wyprowadzi� z Konstytucji federalnej, gdzie w art. 1 jest zawarte stwierdzenie, i� godno�� ludzka jest nienaruszalna. Jest to mocna podbudowa dla r�nego rodzaju pow�dztw z tytu�u naruszenia d�br osobistych pracownika. W Niemczech istnieje tak�e uregulowanie zawarte w ustawie o ustroju pracy (Betriebsverfassungsgesetz) zobowi�zuj�ce pracodawc� do sprawowania pieczy nad pracownikiem, co zawiera w sobie r�wnie� dba�o�� o zdrowie psychiczne i fizyczne pracownika. Pracodawca jest przez to zobowi�zany do wprowadzania odpowiednich procedur wewn�trznych w zak�adzie pracy, kt�re uniemo�liwia�yby powstawanie zjawiska mobbingu. Przyk�adowo mo�na wymieni�: stworzenie w miejscu pracy klarownego i wyra�nego zakresu kompetencji, jasnych dla wszystkich sposob�w i dr�g podejmowania decyzji, oraz przep�ywu informacji w zak�adzie pracy jasnego uk�adu zale�no�ci, konstruktywnych sposob�w zarz�dzania konfliktami. Pracownik w razie zaistnienia problemu mobbingu w miejscu pracy powinien poinformowa� tym prze�o�onego, kt�ry ma obowi�zek podj�� odpowiednie kroki maj�ce na celu udzielenie odpowiedniej pomocy temu pracownikowi (mo�e np. na pro�b� szykanowanego pracownika przenie�� go na inne stanowisko pracy). Je�eli chodzi o uregulowania prawne o charakterze antymobbingowym w Polsce to niestety nale�y stwierdzi�, i� nie istnieje w obecnej sytuacji �aden przepis reguluj�cy w spos�b bezpo�redni problemu szykanowania psychicznego w miejscu pracy i w zwi�zku z ni�. Jednak�e opieraj�c si� na art.30 Konstytucji RP (2 IV 1997) m�wi�cym, i� �Przyrodzona i niezbywalna godno�� cz�owieka stanowi �r�d�o wolno�ci i praw cz�owieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowi�zkiem w�adz publicznych� mo�na stwierdzi�, �e w polskim ustawodawstwie istnieje mocna podbudowa dla przepis�w antymobbingowych. Szykanowanie psychiczne pracownika powoduje wypaczenie powy�szego przepisu i jest jawnie niezgodne z polskim porz�dkiem prawnym. Mo�emy przywo�a� tak�e inne normy konstytucyjne stanowi�ce podbudow� dla przysz�ych przepis�w antymobbingowych, jak np. art.38 (�Rzeczpospolita Polska zapewnia ka�demu cz�owiekowi prawn� ochron� �ycia�), art. 68 ust. 1 (�Ka�dy ma prawo do ochrony zdrowia�) czy te� art. 66 ust. 1 (�Ka�dy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunk�w pracy.(...)�). Mimo, i� polska Konstytucja nie zawiera bezpo�rednich norm antymobbingowych wymienione powy�ej przepisy pozwalaj� w niedalekiej przysz�o�ci na stworzenie takiego zespo�u norm. R�wnie� prawo pracy zawiera obecnie kilka norm, kt�re mog� by� podstaw� dla procesu tworzenia ustawodawstwa antymobbingowego. Na pocz�tku nale�y wymieni� art. 111 Kodeksu Pracy m�wi�cy, i� �Pracodawca jest obowi�zany szanowa� godno�� i inne dobra osobiste pracownika�. Wi�kszo�� zachowa� mobbinguj�cych powoduje naruszenie godno�ci szykanowanego pracownika i jego d�br osobistych z czego wynika naruszenie jednej z podstawowych zasad prawa pracy zawartej w art. 111. . Przepis powy�szy nale�y r�wnie� ��czy� (poprzez art. 300 KP) z odpowiednimi przepisami Kodeksu Cywilnego okre�laj�cymi roszczenia os�b kt�rych godno�� lub dobra osobiste zosta�y naruszone. Nale�y tu wymieni� roszczenia maj�tkowe (roszczenie o zado��uczynienie za doznan� krzywd� lub o zas�dzenie odpowiedniej sumy pieni�nej na wskazany cel spo�eczny, roszczenie o naprawienie szkody) i roszczenia niemaj�tkowe (roszczenie o zaniechanie dzia�a� zagra�aj�cych dobrom osobistym poszkodowanego, o dope�nienie czynno�ci potrzebnych do usuni�cia skutk�w naruszenia). Jednak�e bardzo cz�sto zachowania mobbinguj�ce s� ukrywane przed osobami postronnymi zar�wno przez �prze�ladowc�w�, ale r�wnie� do�� cz�sto przez �ofiary� (przyczyn� jest strach przed utrat� pracy w sytuacji pog��biaj�cego si� bezrobocia) co powoduje powa�ne problemy dowodowe. Wydaje si�, i� jest to najpowa�niejsze i najtrudniejsze wyzwanie, aby stworzy� uniwersaln� i wyczerpuj�c� definicj� mobbingu i procedury post�powania w przypadku jego wykrycia. Zachowania mobbinguj�ce bardzo cz�sto doprowadzaj� do naruszenia zdrowia psychicznego �ofiary�. Je�eli dziej� si� to za wiedz�, a cz�sto za cich� zgod� pracodawcy to mamy wtedy do czynienia z naruszeniem normy prawnej zawartej w art. 15 KP (�Pracodawca jest obowi�zany zapewni� pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy�.) oraz art.94 ust.4 KP (�Pracodawca jest obowi�zany zapewni� pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy(...) ). Tak�e art. 207 � 1 KP (�Pracodawca ponosi odpowiedzialno�� za stan bezpiecze�stwa i higieny pracy w zak�adzie pracy�.) jasno okre�la, i� naruszenie zdrowia pracownika, kt�re nast�pi�o w zwi�zku z prac� powoduje, w wyniku naruszenia przepis�w BHP, odpowiedzialno�� pracodawcy, niezale�nie czy m�wimy o zdrowiu fizycznym czy psychicznym. Jest to zgodne z definicj� zdrowia zawartej w Preambule Konstytucji �wiatowej Organizacji Zdrowia (�Health is a state of complete physical, mental and social well-being and not merely the absence of disease or infirmity�.). Podsumowuj�c nale�y stwierdzi�, i� polscy ustawodawcy powinni znacznie szybciej zacz�� przyswaja� zachodnie normy antymobbingowe pami�taj�c oczywi�cie o naszej specyficznej sytuacji gospodarczej. Przeciwdzia�anie powstawaniu zjawiska mobbingu jest wielkim wyzwaniem zar�wno dla psycholog�w i psychiatr�w, ale r�wnie� prawnik�w, kt�rzy powinni stara� si� wprowadza� takie zmiany legislacyjne, kt�re ogran...
Shaima