7749f1eełoszak_4.pdf

ISSN 2081-1349

Kwartalnik Kampinoskiego Parku Narodowego dla dzieci i młodzieży

Czasopismo bezpłatne

Drodzy Czytelnicy

Przed nami miły, wakacyjny czas, na

który wszyscy czekają z niecierpliwością.

Niektórzy z Was wyjadą zapewne daleko,

inni zostaną w domu. Mamy nadzieję,

że letnie wydanie naszego kwartalni-

ka urozmaici Wam choć trochę wolne

chwile. Zapraszamy do lektury Łoszaka ,

w którym tym razem m.in. więcej krzy-

żówek, rebusów i zagadek do rozwią-

zywania, a także coś do pokolorowania.

W cztery oczy z przyrodnikiem

spotykamy się z dr Bogumiłą Olech

z Działu Nauki i Monitoringu Przyrody

Kampinoskiego Parku Narodowego,

z którą rozmawiamy na temat ptaków

drapieżnych mieszkających w naszym

parku.

Interesujący i godny polece-

nia tekst o kleszczu czeka na Was

w dziale Tajemnice świata przyrody .

Czytając go dowiecie się czy rzeczywi-

ście warto bać się kleszcza, czym on się

żywi i gdzie najczęściej można go spo-

tkać. W tym samym dziale także tekst

o kropiatce – ciekawym i płochliwym

ptaszku.

Tradycyjnie do przeczytania legendy

zaprasza Was Dziadek Gajowy . Tym ra-

zem gawęda o kwiecie paproci.

Zapraszamy Was też do zapoznania

się z Ilustrowanym Kodeksem Praw-

dziwego Turysty . Dowiecie się z niego

co można, a czego absolutnie nie wol-

no robić w parku narodowym. Plakat

możecie sami pokolorować i powiesić

w wybranym miejscu w domu, szkole

lub przedszkolu.

Ponadto listy, ciekawostki i po raz

pierwszy – rozmowa z jedną z naszych

Czytelniczek.

Mamy nadzieję, że wakacyjne wyda-

nie Łoszaka umili Wam czas i zachęci do

letniego odkrywania przyrody Kampino-

skiego Parku Narodowego.

W NUMERZE

Ptaki drapieżne

w Kampinoskim

Parku Narodowym

Czy jeż lubi jabłka?

Redakcja

Ilustrowany kodeks

prawdziwego turysty

Legenda o kwiecie

paproci

Krzyżówki, rebusy,

zagadki

- 1 -

Nr 2(4) 2010

W CZTERY OCZY Z PRZYRODNIKIEM

Ptaki drapieżne intrygowały ludzi od zarania dziejów. Ich wizerunki używane były jako godła państw, her-

by miast, symbole odwagi i wolności. O tych pięknych ptakach rozmawiamy dzisiaj z dr Bogumiłą Olech

z Działu Nauki i Monitoringu Przyrody w Kampinoskim Parku Narodowym.

i wyprowadzają jeden lęg w roku.

Samiec bierze udział w opiece nad

potomstwem, a u wielu gatunków

dostarcza pokarm także wysiadu-

jącej samicy, która wtedy nie poluje.

U większości ptaków drapieżnych

samce są mniejsze od samic.

staniu stosowania DDT liczebność

wielu gatunków ptaków drapież-

nych wzrosła. Spośród 67 gatunków

lęgowych ptaków, uznawanych za

zagrożone na ziemiach polskich,

aż 14 gatunków, to ptaki drapież-

ne. W latach sześćdziesiątych ptaki

drapieżne były prawnie chronione

z wyjątkiem jastrzębi, krogulców

i błotniaków stawowych. Obecnie

wszystkie gatunki ptaków drapież-

nych w Europie objęte są całkowitą

ochroną, w Polsce obowiązuje ona

od 1976 r. Niestety nadal nie są bez-

pieczne na trasach przelotów, gdzie

ciągle jeszcze trwa ich tradycyjny

odstrzał w basenie Morza Śród-

ziemnego – głównie w Hiszpanii

i we Włoszech. Także w okresie lęgo-

wym bywają prześladowane przez

człowieka. Dlatego też w Polsce 10

szczególnie zagrożonym gatunkom

ptaków drapieżnych przysługuje

dodatkowo tzw. „ochrona strefowa”,

polegająca na tym, że teren wokół

gniazd w promieniu 100-200 m na

Czy ptaki drapieżne w Polsce ob-

jęte są ochroną?

Gdybyśmy chcieli w kilku zda-

niach scharakteryzować ptaki

drapieżne, to jak brzmiałaby taka

deinicja?

– Działania człowieka były przyczy-

ną dwukrotnego znacznego spad-

ku liczebności ptaków drapieżnych,

a wynalezienie około 200 lat temu

broni palnej doprowadziło do ich

przetrzebienia w Europie. Drugim

krytycznym momentem był okres

stosowania chemicznych środków

ochrony roślin na bazie DDT (lata

1950-70). Substancja ta i jej pochod-

ne miały bardzo negatywny wpływ

na organizmy ptaków. Powodowały

zaburzenia w procesie formowania

się jaj i zmniejszenie skuteczności

rozrodu. Na szczęście po zaprze-

– Ptaki drapieżne w większości są

średnich lub dużych rozmiarów.

Mają charakterystycznie zaostrzone

pazury (szpony) i zagiętą w dół gór-

ną częścią dzioba, który u nasady

pokryty jest specjalnie uformowa-

ną skórą w kolorze żółtym, czasem

szarym lub niebieskim, zwaną wo-

skówką. Wśród nich są gatunki osia-

dłe (np. myszołów, jastrząb, bielik)

i odbywające dalekodystansowe wę-

drówki (np. trzmielojad), gnieżdżące

się w lasach i na terenach otwar-

tych, polujące na ptaki (krogulec, ja-

strząb), ssaki (myszołów), częściowo

lub wyłącznie żywiące się padliną

(bielik). Ptaki drapieżne są zwykle

monogamiczne, czyli przynajmniej

jeden sezon lęgowy spędzają ze sta-

łym partnerem. Są przywiązane do

raz zajętego rewiru gniazdowego.

Budują stosunkowo duże gniazda

Myszołów - GO

PTAKI DRAPIEŻNE

Bielik - GO

wiosna, czyli okres godowy. Wówczas

ptaki wykazują charakterystyczne loty

tokowe (błotniaki, myszołów, orlik,

trzmielojad) lub głośne nawoływania

(jastrząb, bielik). Jednak już w okresie

wysiadywania jaj zapada cisza. Tak-

że w okresie karmienia piskląt ptaki

zachowują się niezwykle dyskretnie.

Dopiero po wylocie z gniazda jeszcze

niesamodzielne młode głośno wabią

rodziców i wtedy można je zauważyć.

stałe i w promieniu 500 m w okresie

lęgowym ma zapewniony status

obszaru ochrony ścisłej .

– W ciągu ostatniego półwiecza

przestały się gnieździć, a jedynie od-

wiedzają teren Puszczy Kampinoskiej

cztery bardzo nieliczne w skali kraju

gatunki: gadożer, sokół wędrowny, ka-

nia czarna i błotniak zbożowy. Są też

inne gatunki częściej lub rzadziej tu

zalatujące: orzeł przedni, orzełek, ry-

bołów, myszołów włochaty, błotniak

blady, białozór, drzemlik i kobczyk.

Czy Kampinoski Park Narodowy

to dobre i bezpieczne miejsce dla

nich? Czy ptaki mogą czuć się tu

pewnie, czy też jest coś, co może

im ewentualnie zagrażać?

– Puszcza Kampinoska to swoista

wyspa lasów na Mazowszu. Teren

podlegający ochronie z niewielką

liczbą osiedli ludzkich i dróg. Szcze-

gólnie obszary ochrony ścisłej, do któ-

rych ludzie nie mają dostępu, są rajem

dla ptaków drapieżnych, gdzie czują

się one bezpiecznie. Dowodem tego

może być znalezienie po 16 latach

samicy jastrzębia, obrączkowanej

tu jako pisklę, w odległości 6 km od

miejsca urodzenia. Jedynym wrogiem

ptaków drapieżnych jest człowiek.

To ludzie stanowią dla nich zagro-

żenie bezpośrednie, celowo niszcząc

ich gniazda, zabijając dorosłe ptaki,

a także niepokojąc je czy likwidując

ich żerowiska.

Ile i jakie gatunki ptaków drapież-

nych występują w Kampinoskim

Parku Narodowym?

– Spośród 36 gatunków dzien-

nych ptaków drapieżnych w Polsce,

w tym 19 uznawanych za lęgowe,

w Puszczy Kampinoskiej w ostatnim

półwieczu gnieździło się 14 gatun-

ków. Obecnie jest ich 10: bielik, orlik

krzykliwy, myszołów, trzmielojad, ja-

strząb, krogulec, błotniak stawowy,

błotniak łąkowy, kobuz i pustułka.

Gdzie możemy spotkać niektóre

z omawianych gatunków?

– Ptaki drapieżne możemy spotkać

zarówno w lasach, jak i na terenach

otwartych. Są też takie, które prowa-

dzą bardzo skryty tryb życia i widu-

je się je bardzo rzadko. Najbardziej

sprzyjającym okresem obserwacji jest

Które z nich są gatunkami naj-

liczniejszymi, które nielicznymi

w Kampinoskim Parku Narodo-

wym?

– Najliczniejsze (choć ich liczebność

waha się w kolejnych latach) są ptaki

drapieżne średniej wielkości: myszo-

łów – około 130 par oraz jastrząb –

około 50 par. Do nielicznych (poniżej

10 par) należą kobuz, pustułka i błot-

niaki – stawowy i łąkowy. Największe,

ale nieliczne, to bielik, który gniazduje

tu od 2001 r. w ilości 2 - 4 pary i orlik

krzykliwy – 1 - 3 pary.

Jak na przestrzeni ostatnich pięć-

dziesięciu lat zmieniała się liczba

tych ptaków na terenie Kampino-

skiego Parku Narodowego?

Jastrzębie - TH

Błotniaki stawowe - GO

wszystko zależy od konkretnej sytuacji

lub, jeśli ktoś woli – od strategii przy-

jętej przez dany gatunek. U naszych

dwóch najliczniejszych gatunków

– jastrzębia i myszołowa – jest ona

zupełnie inna. Myszołów wysiaduje

niezbyt wytrwale i często opuszcza

gniazdo, pozwalając nawet na wy-

chłodzenie jaj. Na widok człowieka

wcześnie zrywa się i oba ptaki krążą

nad gniazdem głośno krzycząc. W ten

sam sposób zachowują się przy ma-

łych pisklętach w gnieździe. Nigdy jed-

nak nie atakują. Tymczasem jastrząb

od chwili rozpoczęcia wysiadywa-

nia zachowuje się bardzo cicho i nie

opuszcza gniazda nawet przy bezpo-

średnim zagrożeniu. Dopiero w mo-

mencie klucia się piskląt oboje rodzice

są bardzo podekscytowani, krzyczą

głośno, a nawet atakują. Trwa to kilka

dni, po czym milkną i tylko z daleka

śledzą podchodzącego do gniazda in-

truza, a rosnące pisklęta muszą same

sobie radzić. Karmione są początkowo

przez matkę delikatnymi kawałecz-

kami mięsa wprost do dzioba, pod

koniec okresu gniazdowego dostają

już oiary w piórach i uczą się same je

skubać, tak jak to będą później robiły

w dalszym życiu. Wysiadywanie jaj,

które trwa stosunkowo długo, bo

u wielu gatunków ponad cztery ty-

godnie, i wychowanie młodych nie

kończy się na okresie gniazdowym.

Jeszcze przez 1-2 miesiące młode trzy-

mają się w okolicy gniazda i liczą na

pokarm przynoszony przez rodziców.

Tak więc dorosłe ptaki około 1/3 roku

poświęcają na wychowanie piskląt.

Czym najchętniej żywią się ptaki

drapieżne i czy mogą być niebez-

pieczne dla człowieka?

jaj i wychowaniu kilku młodych, któ-

rych ciężar w połączeniu z ciężarem

dwojga rodziców może być znaczny.

W przypadku małego krogulca, który

waży ok. 300 g (130 g samiec i 350 g

samica) i składa 4-6 jaj, gniazdo będzie

musiało wytrzymać obciążenie do

2 kg – dlatego jest dość delikatne i bu-

dowane na niezbyt starych drzewach,

często w drzewostanach sosnowych

w wieku 30-40 lat. Inaczej jest z gniaz-

dem bielika: dorosłe ptaki ważą od

3 do 7 kg i wychowują 2, wyjątkowo

3 młode o podobnym ciężarze. Dla-

tego gniazdo bielika ma potężną

konstrukcję, obliczoną na obciążenie

nawet 20-25 kg, umieszczoną na po-

tężnych drzewach, najczęściej bardzo

starych, ponadstuletnich sosnach.

– Pokarmem ptaków drapieżnych są

zwykle inne zwierzęta, na które polują

aktywnie. Niektóre gatunki żywią się

także, lub przede wszystkim, padliną.

Jednak wszystko zależy od sytuacji

pokarmowej. Na przykład myszołów,

który najchętniej poluje na drobne

gryzonie, w okresach głodu potrai

przynosić młodym do gniazda także

mniej kaloryczny pokarm – żaby, za-

skrońce, a nawet znalezione gdzieś

kości. Nietypowymi gatunkami wśród

naszych ptaków drapieżnych są ga-

dożer, polujący prawie wyłącznie

na gady i trzmielojad, który żywi się

larwami ziemnych trzmieli i os. Dla

człowieka ptaki drapieżne są zupeł-

nie bezpieczne pod warunkiem, że nie

próbujemy zbliżyć się do ich gniazd

lub młodych. Wtedy bronią ich gło-

śnym krzykiem, czasem nalotem na

intruza, co w przypadku bielika może

stanowić pewne zagrożenie.

Jak wygląda wysiadywanie jaj

i opieka nad młodymi przez te

groźne z pozoru ptaki? Czy moż-

na powiedzieć o nich, że to tro-

skliwi rodzice?

Dziękuję za rozmowę

M.Kamińska

fot. G. Okołów

T. Hryniewicki

– To nadzwyczaj troskliwi rodzice,

choć role samców i samic są różne.

U większości gatunków samice wy-

siadują jaja i przez pierwsze tygodnie

pilnie strzegą piskląt, karmiąc je po-

karmem przynoszonym przez samca,

który w tym czasie intensywnie poluje,

żeby wykarmić samicę i młode. Oboje

rodzice reagują na obecność intruzów,

np. kuny lub człowieka, przy gnieździe.

Ale tak jak zwykle w przyrodzie bywa,

Jastrząb, orzeł, krogulec, myszo-

łów są na tyle duże, że ich gniaz-

da zapewne też wyglądają impo-

nująco.

– Gniazda ptaków drapieżnych mają

różną konstrukcję, a ich wielkość zale-

ży także od tego, przez ile lat były wy-

korzystywane. Gniazdo służy złożeniu

MIĘDZYNARODOWY ROK

RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ

Rok 2010 został ogłoszony przez ONZ Międzynarodowym Rokiem Różnorodności Biologicznej. Głów-

nie po to, by uświadomić wszystkim jaki wpływ na różnorodność ma działalność człowieka i jak niewie-

le trzeba, by w krótkim czasie doprowadzić do jej zniszczenia.

Osiem lat temu podczas Szczytu Ziemi w Johannes-

burgu rządy wielu państw zobowiązały się do zmniej-

szenia tempa utraty różnorodności biologicznej do

2010 roku. Dziś już wiadomo, że mimo deklarowanej

chęci zobowiązania te pozostaną niezrealizowanymi

życzeniami. Gwałtowny rozwój infrastruktury, wyrąb

lasów w streie zwrotnikowej, intensywne rolnictwo,

nadmierny połów ryb, obciążenie zanieczyszczeniami

środowiska – to czynniki niszczące różnorodność bio-

logiczną. W efekcie na niektórych obszarach ochrona

środowiska i przyrody to tylko „martwe” prawo, gdyż

jego realizacja w praktyce wygląda zgoła odmiennie.

Każdego dnia bezpowrotnie znikają kolejne chro-

nione gatunki zwierząt i roślin. Kiedyś za ich zagładę

odpowiadała sama natura. Tym razem sprawcą takie-

go stanu jest człowiek. Zdaniem ekologów to ostatni dzwonek, by na poważnie zająć się kwestią ochrony różno-

rodności biologicznej, ponieważ mimo lokalnych sukcesów w ochronie przyrody w skali globalnej wciąż ponosi-

my klęskę.

Parki narodowe to miejsca, w których staramy się chronić różnorodność biologiczną. Jest ich w Polsce dwa-

dzieścia trzy. Zajmują łącznie powierzchnię ponad 317 tys. ha, co stanowi około 1% obszaru kraju. Wyróżniają się

szczególnymi walorami przyrodniczymi, ale także naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi. Na ich

terenie rośliny i zwierzęta mogą swobodnie żyć i rozmnażać się, służą więc ochronie gatunków. W ten sposób za-

chowywane są bezcenne zasoby genetyczne i krajobrazowe. Zyskujemy

też możliwość obserwowania zjawisk i procesów przyrodniczych.

Polskie parki narodowe mają duże znaczenie dla ochrony przyro-

dy również w skali międzynarodowej. Świadczy o tym fakt przyznania

dwudziestu jeden z nich kategorii II (park narodowy) według międzyna-

rodowej klasyikacji IUCN. Zdecydowana większość naszych parków na-

rodowych stanowi ważne w skali europejskiej ostoje ptaków (Important

Bird Areas). Dziewięć parków to rezerwaty biosfery UNESCO MaB. Siedem

posiada status obszarów wodno-błotnych wpisanych na listę konwencji

RAMSAR. Wszystkie są obszarami Natura 2000 wyznaczonymi na pozio-

mie europejskim dla ochrony siedlisk przyrodniczych, gatunków roślin

i zwierząt. Nasz Kampinoski Park Narodowy jest i rezerwatem biosfery, i

obszarem Natura 2000, i europejską ostoją ptaków.

Mam nadzieję, że pozwoli to nam wszystkim lepiej sobie uświado-

mić, że różnorodność biologiczna jest wokół nas, że jesteśmy jej częścią

i nie możemy bez niej żyć, bo człowiek jest cząstką przyrody, a od jej stanu

zależy nasz byt.

Derkacz - TH

A. Lubański

fot. T. Hryniewicki, A. Lewandowska

Dzwonek rozpierzchły - AL

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: