WPŁYW ROZWOJU MOTORYCZNEGO
I PSYCHICZNEGO DZIECKA NA ROZWÓJ MOWY
W rozwoju małego dziecka występuje ścisły związek motoryki
z psychiką, a rozwój tych dwóch sfer traktuje się jako nierozerwalną jedność.
Proces rozwoju, w którym motoryka jest ściśle powiązana z psychika określamy pojęciem rozwoju psychoruchowego, który postępuje od chwili urodzenia się dziecka i może on przebiegać z różną szybkością.
Opóźniony rozwój mowy (alalia prolongata)
Zwany mową opóźnioną w rozwoju, występuje u dzieci i polega na wolniejszym niżu rówieśników wykształceniu się sprawności językowych. Zjawisko to dotyczy 6 do 8% wszystkich dzieci i może być wywołane różnymi przyczynami.
1. Późniejsze pojawienie się gaworzenia (norma 6-7 miesiąc życia).
2. Późniejsze pojawienie się pierwszych słów (norma: koniec 1- go roku życia).
3. Ubóstwo czynnego i biernego słownika, a także brak niektórych części mowy (norma: 2 - i rok życia ok. 300 słów dziecko powinno wymawiać a rozumieć znacznie więcej, w 3 roku życia powinno znać prawie wszystkie części mowy).
4. Późniejsze pojawienie się zdań prostych i złożonych (pod koniec 2 - go roku życia zdania proste. a pod koniec 3 - go roku życia zdania złożone ).
5. Zbyt długo utrzymujące się nieprawidłowe struktury gramatyczne.
6. Zbyt długo utrzymujący się okres swoistej mowy dziecięcej.
Rozwój mowy zależy od:
Ø Sprawnego analizatora słuchowego i wzrokowego.
Ø Sprawnego analizatora motoryczno-kinetycznego.
Ø Sprawnie działającego CUN.
Ø Rozwoju psychicznego dziecka.
Ø Czynników motywujących.
Ø Prawidłowej budowy anatomicznej narządów mowy.
Zaburzenia mowy spowodowane uszkodzeniem narządu słuchu.
Największe znaczenie w procesie przyswajania mowy ma słuch. Osoby źle słyszące mają trudności w odbiorze mowy, wielkość tych trudności zależy od stopnia upośledzenia słuchu. Wady wymowy związane z zaburzeniami słuchu zależą od wieku, w którym nastąpiło obniżenie słyszalności, od stopnia obniżenia ostrości słuchowej, od charakteru niedosłuchu (przewodzeniowy lub czuciowonerwowy), od czasu jego trwania, oraz od środowiska w jakim dziecko żyje. Znaczne upośledzenie słuchu lub głuchota wrodzona czy nabyta występująca w pierwszych latach życia, prowadzi z reguły do niemoty. Przy głuchocie nabytej mowa już istniejąca zanika. Po 9 roku życia utrata słuchu nie powoduje zaniku mowy, gdyż dziecko nauczyło się już czytać i pisać a nawyki artykulacyjne uległy utrwaleniu.
Stopnie upośledzenia słuchu i ich wpływ na percepcję mowy przedstawia się następująco:
Ø Ubytek słuchu do 20 dB nie wpływa na rozwój mowy.
Ø Ubytek słuchu do 40 dB - to lekki stopień upośledzenia słuchu - powoduje ORM, mowa jest niewyraźna, występują błędy artykulacyjne.
Ø Ubytek słuchu do 65 dB - to średni stopień upośledzenia słuchu - powoduje ORM, duże zaburzenia artykulacji, trudności w tworzeniu pojęć
i budowaniu wypowiedzi.
Ø Ubytek słuchu powyżej 80 dB - to strefa milczenia.
Przy niedosłyszalności przewodzeniowej uszkodzona jest część narządu słuchu, która przewodzi dźwięk co powoduje pogorszenie słyszalności, przede wszystkim tonów niskich - gorzej są słyszane i wymawiane głoski:
a, o, u, r, p, b, n, m.
Przy niedosłuchu typu czuciowonerwowego gorzej są słyszane i wymawiane głoski szczelinowe i zwatroszczelionowe: s, z, c, dz, sz, rz, cz, dż.
Zaburzenia mowy spowodowane nieprawidłową budową anatomiczną narządów mowy - dysglosja.
Defekty w budowie narządów artykulacyjnych pociągają za sobą konsekwencje w postaci zmiany miejsca artykulacji głosek bądź całkowitego braku ich realizacji. Zaburzenie mowy określane przez jednych autorów jako dysglosja przez innych nazywana dyslalią. Przyczynami dyslalii mogą być:
1. Zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego (nieprawidłowa budowa języka, podniebienia, zniekształcenia zgryzu, anomalie zębowe, przerost trzeciego migdałka, polipy, skrzywienie przegrody nosowej, przerost śluzówki nosa )
2. Nieprawidłowe funkcjonowanie narządów mowy (niska sprawność języka
i warg, nieprawidłowa praca zwierającego pierścienia gardłowego, brak
pionizacji języka).
3. Nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu (zaburzenie
analizy i syntezy słuchowej, wybiórcze upośledzenie słuchu, zaburzenia
słuchu fonematycznego).
4. Warunki niesprzyjające uczeniu się mowy (nieprawidłowe wzorce wymowy,
nieprawidłowa atmosfera, styl wychowania i postawy rodziców, brak
stymulacji rozwoju mowy).
Mowa osób z rozszczepem podniebienia.
Rozszczep podniebienia jest wadą wrodzoną, rozwój mowy dziecka odbywa się w nieprawidłowych warunkach anatomicznych jamy ustnej. Upośledza ważne biologiczne funkcje prowadząc do zaburzeń: ssania, połykania, żucia, oddychania. Dziecko z rozszczepem nie ma anatomicznych warunków do prawidłowego rozwoju mowy. Zaburzenia mowy występujące
w rozszczepach są spowodowane:
Ø Brakiem zwarcia podniebienno gardłowego.
Ø Obecnością szpary rozszczepowej.
Ø Zanikami mięśni oraz zniekształceniami szczękowo-zgryzowymi.
W zakresie rozwoju mowy początkowo u dzieci z rozszczepem obserwuje się opóźnienie tego procesu, a potem gdy dziecko zacznie mówić w jego mowie występuje:
Ø Rynolalia otwarta (nosowa wymowa głosek).
Ø Dyslalii złożonej (nieprawidłowa realizacja kilku a nawet wszystkich głosek)
Ø Rynofonia (nosowe zabarwienie głosu).
Ø Palatofonia (szmer głośniowy).
Zaburzenia mowy a upośledzenia umysłowe.
Upośledzenie umysłowe jest jedną z przyczyn opóźnionego rozwoju mowy. Występujące zaburzenia są tym większe im większy jest defekt inteligencji.
Wyróżniamy następujące stopnie upośledzenia umysłowego:
1. Stopień lekki - iloraz inteligencji 50 - 70 (pierwsze słowa pojawiają się ok.
3 roku życia, zdania w 5 - 6 roku życia).
2. Stopień umiarkowany - iloraz inteligencji 36 - 50 (słowa ok.. 5 roku życia
a zdania w 10 roku życia ).
3. Stopień znaczny - iloraz inteligencji 25 - 35 (proste słowa lub brak mowy).
Dzieci upośledzone umysłowo charakteryzują się zwolnionym tempem myślenia, trudnością w skupieniu uwagi, oraz ubóstwem mowy, swoje myśli wyrażają w sposób ogromnie rozwlekły. Szczególnie podatne na zaburzenia są artykulacja i głos.
Zaburzenia mowy a zaburzenia procesu lateralizacji
U dzieci leworęcznych, u których występuje dominacja oka prawego nad lewym, oraz u tych praworęcznych, u których oko lewe dominuje nad prawym najczęściej występuje jąkanie. Nie tylko leworęczność, lecz przede wszystkim lateralizacja skrzyżowana współwystępuje z jąkaniem. U dzieci z lateralizacją nieustaloną obok jąkania występują opóźnienia rozwoju mowy.
Zaburzenia mowy spowodowane uszkodzeniem układu pozapiramidowego - dysartria dziecięca.
Dysartrię określa się jako zespół zaburzeń oddechowo-fonacyjno-artykulacyjnych wynikających z uszkodzenia ośrodków i dróg nerwowych unerwiających narządy mowy. Uszkodzenie centralnego układu nerwowego prowadzi do zaburzeń czynności aparatu artykulacyjnego, powoduje: zaburzenia żucia, połykania, niemożność wypowiadania niektórych głosek aż do mowy całkowicie bełkotliwej, niezrozumiałej.
Mowa dysartryczna jest powolna, zamazana, bezgłośna i często zabarwiona nosowo. Tworzenie samogłosek jest lepsze niż spółgłosek. Niedowład podniebienia powoduje zaburzenia w tworzeniu spółgłosek wargowych (p, b, w, f, ) lub podniebiennych (g, k, h, ). Niedowład języka utrudnia wymawianie głosek: d, t, r, s.
Dziecięce porażenie mózgowe.
Występuje przed drugim rokiem życia w formie porażenia mięśni jednej połowy ciała lub porażenia mięśni obu stron ciała. Przyczynami wywołującymi dziecięce porażenie mózgowe mogą być:
Ø Choroby mózgowe przebyte w czasie życia płodowego.
Ø Uszkodzenia porodowe.
Ø Choroby przebyte w pierwszych latach życia (zapalenie mózgu, rdzenia, urazy czaszki).
Dysfazja dziecięca.
Powstaje w wyniku uszkodzenia ośrodków korowych mowy przed jej rozwojem. Uszkodzenie może być spowodowane u dzieci urazem czaszki, chorobami zakaźnymi, przez nowotwór lub zapalenie opon mózgowych.
Wyróżniamy dwa typy zaburzeń:
Ø Ekspresywno-dysfatyczny (uszkodzenie ośrodków ruchowych mowy).
Ø Receptywno-dysfatyczny (uszkodzenie czynności korowego analizatora słuchu, zaburzenia słuchu fonematycznego i brak rozumienia mowy).
fokaaszara