1
Metody wspomagające rozwój osób upośledzonych umysłowo w stopniu głębszym.
Osoby upośledzone umysłowo w stopniu głębszym ( umiarkowanym, znacznym i głębokim) różnią się między sobą wieloma cechami, np.: osobowymi, rozwojem procesów orientacyjno- poznawczych, emocjonalnych , mechanizmów kontroli, zaspokajania potrzeb.
Jednostki dotknięte upośledzeniem umysłowym w stopniu głębszym cechuje obniżona sprawność spostrzegania, czasem całkowity jej brak ; poważne trudności z koncentracją uwagi( głównie koncentracja na przedmiotach służących zaspokajaniu potrzeb)problemy z pamięcią , widoczne w opanowaniu prostych czynności; głębokie opóźnienie rozwoju mowy (dominuje myślenie sensoryczno- motoryczne, pojęcia definiuje „przez użytek”); głęboko opóźniony rozwój ruchowy, (ruchy automatyczne, służące wykonywaniu czynności), zdolne do wyrażania prostych emocji, słaba kontrola emocji i popędów.
Jak widać nieprawidłowości rozwoju psychofizycznego osób upośledzonych są znaczne i liczne, dlatego aby praca nad ich usprawnianiem , korekcja była skuteczna należy stosować różne metody oddziaływań w zależności od potrzeb osoby niepełnosprawnej.
Przykładowe metody, które mogą być wykorzystane w pracy z osobami upośledzonymi umysłowo w stopniu głębszym.
M. Knill, Ch. Kill opracowali Programy Aktywności- Świadomość ciała Kontakt i Komunikacja. Mogą być one stosowane w pracy z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi o różnym poziomie rozwoju intelektualnego i z różnymi rodzajami niepełnosprawności fizycznej.
Proponowane programy mogą stanowić bazę wyjściową do rozwoju rozumienia i używania języka, kontaktu społecznego, ruchu i zabawy, rozwijania świadomości ciała. Wymaga to bezpiecznego środowiska, które pozwala na koncentracje uwagi dziecka, jej wywoływanie i kierowanie nią przez aktywności.
Każdy ruch jest wspierany przez specjalny akompaniament muzyczny będący znakiem konkretnej aktywności. Nauczyciel używa głosu, śpiewa lub mówi, wyraźnie i melodyjnie przy każdej aktywności.
Aktywności zawarte w każdym programie następują kolejno po sobie.
Wyróżnia się 4 programy oraz Program Wprowadzający i Specjalny Program zaadoptowany dla potrzeb dzieci bardzo niesprawnych fizycznie(SPH).
Program SPH- powinien trwać około 25 min; obejmuje :
Kołysanie
Wymachiwanie rękoma
Pocieranie dłońmi
Zaciskanie i otwieranie dłoni
Klaskanie
Głaskanie policzków
Głaskanie brzucha
Głaskanie ud
Ruchy stóp/ nóg
Przewracanie się (padanie)
Relaksacja
Program Wprowadzający pomaga określić ramy programowe dla dzieci hiperaktywnych lub do pracy z dziećmi, z którymi jest bardzo trudno nawiązać i utrzymać kontakt- około 8min ; obejmuje:
Wymachiwanie rękami
Pocieranie dłoni
Głaskanie głowy
Program 1 koncentruje się na górnej części ciała, a 2 na niższej połowie.
Program 1 około 15 min; obejmuje: Program 2 około 15 min; obejmuje:
Kołysanie Kołysanie
Kołysanie Klaskanie
Wymachiwanie rękoma Głaskanie brzucha
Zginanie i rozprostowywanie rąk Głaskanie ud
Pocieranie dłoni Głaskanie kolan
Zaciskanie i otwieranie dłoni Głaskanie palców u nogi
Ruchy palców Wiosłowanie
Klaskanie Pocieranie stóp
Głaskanie głowy Poruszanie palcami u nóg
Głaskanie policzków Poruszanie nogami
Głaskanie łokci Leżenie na plecach
Głaskanie brzucha Obracanie się z pleców na bok
Przewracanie się ( padanie) Obracanie się z pleców na brzuch
Relaksacja Relaksacja
Program 3- wymaga świadomości społecznej, ruchliwości i koordynacji dużo większej niż programy 1 i 2 - około20 min; obejmuje:
Leżenie na brzuchu
Leżenie na plecach
Obracanie się z pleców na brzuch
Obracanie się z brzucha na plecy
Poruszanie nogami
Czołganie się na brzuchu
Raczkowanie
Klęczenie i spacerowanie na kolanach
Upadanie z pozycji klęczącej
Odpychanie i przyciąganie
Program 4 wymaga odpowiedniego poziomu świadomości ciała, większej samokontroli, wyższego poziomu rozumienia pojęciowego, koncentracji i społecznej wrażliwości- używany na poziomie najbardziej zaawansowanym- około 20 min; obejmuje:
Leżenie na brzuchu i mruganie oczyma
Leżenie na plecach z rękami wokół karku
Poruszanie nogami- rowerek
Odbijanie się na siedzeniu
Kręcenie się wokół siedzenia
Podnoszenie się i stanie bez ruchu
Podnoszenie ramion – jednego, a potem obu jednocześnie
Podnoszenie jednoczesne jednej ręki i nogi
Stawanie przed kimś
Podbieganie do-odbieganie od
Spacerowanie szybko i delikatnie
Spacerowanie wolno i ciężko
Dowolne ruchy( taniec).
Wyposażenie w pierwszych 3 programach obejmuje – własną matę dziecka, kasety, magnetofon stereo.
Przykładowy scenariusz zajęć
Pomoce: kaseta z instruktażem ćwiczeń z podkładem muzycznym „ świadomość ciała, Kontakt, Komunikacja”, dywan
Temat: Poznawanie schematu ciała
1.Przywitanie
2.Uczeń i prowadzący siadają na dywanie
3.Nauczyciel podaje krótki instruktaż nt. sposobu wykonywania ćwiczeń przy muzyce
4.Program Wprowadzający (8 min)
- kołyszemy się
- wymachujemy rękami
- pocieramy dłonie olejkiem zapachowym
- klaszczemy
- głaskamy głowy sobie nawzajem
- głaskamy brzuch
5.Relaksacja poprzez leżenie na dywanie
6.Program I (15 min)
- zginamy i rozprostowujemy ręce
- pocieramy dłonie materiałem o szorstkiej fakturze
- zaciskanie i otwieranie dłoni
- poruszanie palcami
- klaskanie
- głaskanie głowy
- głaskanie policzków
- głaskanie łokci
- głaskanie brzucha
7. Relaksacja
8.Zakończenie- zabawa inscenizowanie ruchem „ To jestem ja” „Co ja mam”?
To jestem ja
Moja buzia okrąglutka,
Grzywka czarna, całkiem krótka!
Czyste rączki zawsze mam,
Chcesz zobaczyć? Popatrz sam!
Co ja mam?
Mam serduszko do kochania , główkę do myślenia
Małe nóżki do biegania, buzię do jedzenia!
W gimnastyce tej operuje się zadaniami ruchowymi otwartymi i zamkniętymi, opowieścią ruchową, ruchem zabawowo-naśladowczym, inscenizacją, improwizacją ruchową, pantomimą, ćwiczeniami muzyczno- tanecznymi, elementami tańców regionalnych.
Każdy ćwiczący wykonuje zadanie ruchowe na swój sposób- dzieciom należy wyjaśnić co mają robić, natomiast sposób wykonania zależy od ich inwencji twórczej, pomysłowości, doświadczeń ruchowych.
Wykorzystując metodę w pracy należy pamiętać o przestrzeganiu zasad:
- wszechstronności
- stopniowania trudności
- naprzemienność wysiłku i rozluźniania
- koncentracji i rozpraszania.
Tematyka zadań ruchowych wywodzi się z 5 zasadniczych tematów:
1 świadomość własnego ciała- manipulacja własnym ciałem, kończynami; naprzemienne ruchy dynamiczne i powolne, w napięciu i rozluźnieniu, ruchy całościowe lub dotyczące określonego fragmentu ciała.
Ćwiczenia do wykorzystania:
- dotykanie jedną częścią ciała do drugiej
- różne rodzaje poruszania się
- ruch z towarzyszeniem muzyki
2 wyczucie ciężaru , siły i czasu- dziecko za pomocą wykonywanych ćwiczeń uświadamia sobie, że ruch może być raptowny, powolny, mocny- słaby.
Ćwiczenia do wykorzystania
-naśladowanie ruchów zwierząt
-naśladowanie ruchów środków transportu
-chód i bieg wg podanego przez nauczyciela rytmu
3 wyczuwanie przestrzeni- kształtujemy je głównie ruchami lokomocyjnymi, wykonywanymi w różnych pozycjach:
-w siadzie odsuwanie jak najdalej woreczka, piłki, klocka od siebie, a następnie przysuwanie do siebie
-w dowolnej pozycji sięganie jak najdalej głową, rękami, nogami
4 rozwijanie wyczucia płynności ruchów i ciężaru ciała w przestrzeni i czasie-ćwiczenia lokomocyjne wykonywane w różnych kierunkach, rytmie, z różną szybkością, z instrumentami muzycznymi. Zalicza się tu także zabawy rytmiczne, ze śpiewem oraz taniec
-swobodny taniec , popis baletnic
5 współdziałanie z partnerem lub grupą-pobudzają inwencję twórczą.
Ćwiczenia gdzie wszyscy robią to samo, wzajemne uzupełnianie się, wspólne wykonywanie-taniec.
Pomoce: kasztany, woreczki, piłki, kaseta Vivaldiego „ Cztery pory roku”, wiersz Kasztany”, kreda, magnetofon, kaseta z odgłosami natury- jesień
Temat : Wyczucie przestrzeni
1.Przywitanie –dzieci wymyślają formę przywitania
2.Słuchanie i inscenizacja ruchem wiersza Kasztany”
Zbieramy kasztany, robimy w nich dziurki
a wtedy je można nawlekać na sznurki
Tak robi się lejce ,naszyjnik z korali
Kasztany, kasztany, będziemy zbierali!
3.Ćwiczenia w „ przestrzeni osobistej”
- w dowolnej pozycji sięganie jak najdalej rękami, nogami, głowa
- dotykanie najbliższego sąsiada
- w siadzie odsuwanie jak najdalej woreczka, piłki, kasztanów od siebie, a następnie przysuwanie ich do siebie
4.Ćwiczenia w „przestrzeni ogólnej”
- dowolne przebieganie z wymyślonymi ruchami do słyszanej melodii- „Cztery pory roku” Vivaldiego-wersja instrumentalna
- podążanie za ręką zwiniętą w pięść- może ona patrzeć w różne strony. Jeśli wskazuje górę – podskoki i skoki; jeśli dół- zejście do pozycji niskiej
- posuwanie się w dowolnym kierunku na różnych poziomach- niskim, średnim, wysokim
- wytrzymywanie pozycji równoważnej sięgając jak najdalej aż do utraty tej pozycji- upadek powinien być miękki)
- rysowanie na podłodze jakiejś figury, zygzakowatej linii, a następnie chodzenie, przebieganie wzdłuż niej
5.Zakończenie- relaksacja ; słuchanie odgłosów jesieni.
Celem metody jest wspomaganie prawidłowego rozwoju dziecka jak również korekcja występujących już zaburzeń. Ważne miejsce w tej metodzie zajmuje wielozmysłowa stymulacja psychosomatyczna i społeczna , oparta o ruch który jest czynnikiem wspomagającym.
Wyróżnia się w niej kilka kategorii ruchu:
1prowadzący do poznania własnego ciała
a) wyczuwanie brzucha, pleców, pośladków
-leżenie na plecach, brzuchu; ślizganie się w kółko na brzuchu, plecach;
-siedząc-przyciąganie kolejno nóg; kręcenie się w kółko na pośladkach; przyciąganie kolan, chowanie głowy;
-czołganie się na brzuchu do przodu, na plecach z wyciąganiem i zginaniem na przemian rąk i nóg
b) wyczuwanie rąk i nóg
-podciąganie kolan do siadu skulnego; prostego; chodzenie na sztywnych nogach; maszerowanie z podnoszeniem wysoko kolan; dotykanie palcami nóg podłogi; uderzanie o podłogę piętą; całą stopą; dotykanie łokciami kolan;
c) wyczuwanie twarzy
-zabawne miny; masaże
2świadomości przestrzeni i uczestniczenia w niej
-ćwiczenia dotyczące wyczuwania brzucha, pleców, całego ciała
-ćwiczenia w parach- mostek
-ćwiczenia w grupie-tunel
3ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z innymi
-ćwiczenia „z” w parach( partner aktywny, bierny)
-ćwiczenia „przeciwko” w parach
-ćwiczenia „razem” w parach( partnerzy aktywni)
-ćwiczenia „razem” w grupie
-ćwiczenia twórcze
Przykładowy scenariusz zajęć :
Pomoce: magnetofon, kaseta z muzyką relaksacyjną, piosenka „ Mój przyjaciel”
Temat: Nauka współdziałania i partnerstwa
Zajęcia odbywają się przy muzyce relaksacyjnej
2.Ćwiczenia
- zabawa „ wspólny rowerek”- dziecko i jego partner leżą na plecach, tak aby ich stopy opierały się o siebie. Nogi musza być zgięte w stawach kolanowych i biodrowych. Ćwiczący w takiej pozycji wykonują przepychanie się stopami, wspólny rowerek
- zabawa „ kto silniejszy”- partnerzy zabawy siedzą tyłem do siebie i usiłują przesuwać się po podłodze( dorosły musi pozwolić się przesunąć, by dziecku dać szansę zwycięstwa)
- zabawa „taczka”- dziecko leży na plecach dorosły partner chwyta je za rączki lub za stopy. Idąc tyłem ciągnie je za sobą. Po zapoznaniu dziecka z tą zabawą można modyfikować ją w zależności od aktywności małego partnera, jego potrzeb i możliwości. Z czasem dziecko przejmie rolę organizatora zabawy i ono będzie ciągnęło za ręce lub nogi partnera.
- zabawa „maszerujemy jak rak”- partnerzy siedząc tyłem do siebie próbują odpychać się od podłogi. Chodzi o to by dziecko mogło odpychając się wykonywać jednocześnie ruch maszerowania stopami po podłodze. Jeśli dziecko jest silne może ono przejąć inicjatywę dalszej zabawy. Tym razem dorosły partner popychany przez malca wykonuje ruchy marszowe swymi stopami
- zabawa „przepychanka”- partnerzy w siadzie skrzyżnym, twarzą do siebie, przepychają się dłońmi, głową i barkami. Elementy zabawy wprowadzamy stopniowo, w zależności od stanu psychofizycznego dziecka.„ maszerujemy jak rak”-
- zabawa „silne nogi”- partnerzy pozostają w siadzie, podpierają się rękoma o podłogę. Stopy ich są oparte o siebie. Przepychają się stopami we wszystkich kierunkach. Ważne jest wspólne zginanie, prostowanie, odwodzenie nóg. Wykonują ruchy nogami na przemian, najpierw bardzo wolno, potem coraz prędzej, aż do opanowania koordynacji i płynności ruchów
- zabawa „kto pierwszy” -partnerzy w siadzie skrzyżnym, przodem do siebie.
Rękami uderzają o swoje, a potem o kolana partnera. Najpierw każdy ruch wykonany jest wolno, aby dziecko widziało dokładnie na czym polega zabawa. Następnie dynamizujemy ruchy. Szybkim uderzeniom będzie towarzyszył śmiech partnerów.
3.Zakończenie zajęć- piosenka” Mój przyjaciel”
Spodnie, buty i koszulę
Nosi co dzień mój przyjaciel
A kapelusz swój słomkowy
Nosi gdy jest zamyślony
Ma on brodę, wąs sumiasty
Śmiesznie nimi rusza
Czasem beret ma na głowie
Zamiast kapelusza
Relaksacja oparta na treningu autogennym Schultza zmodyfikowana przez A. Polender.
Trening autogenny opracowany przez Schultza to metoda oddziaływania na organizm i życie psychiczne przez wyzwalanie reakcji odprężania i koncentracji, wymaga to dojrzałości systemu nerwowego osób biorących w nim udział.
A. Polender dostrzegła możliwość wykorzystania zasad treningu autogennego w pracy z dziećmi ze względu na dobrze rozwiniętą w tym okresie życia sugestywność oraz mechanizm identyfikacji.
Dzieci słuchają opowiadania nauczyciela np. o zmęczonym kotku, misiu ,zajączku i identyfikują się z bohaterem opowiadania, naśladują go poddając się sugestii zawartej w opowiadaniu.
Relaksacje prowadzimy w pozycji leżącej (pod głową dzieci mają poduszeczki) w ciszy.
Przykład tekstu do wykorzystania
Będziemy się dzisiaj bawili w małą wiewiórkę, która mieszka w dużym lesie. Jej dziupla znajduje się bardzo wysoko, w starym dębie. Przez całą wiosnę, lato i jesień ciężko pracowała – zbierała zapasy na zimę, przygotowywała posłanie dziupli do zimowego snu. Wszystkie dzieci będą teraz myślały o zmęczonej wiewiórce i robiły wszystko to co ona. Wiewiórka układa się do zimowego snu kładąc się prosto na posłaniu. I wy też kładziecie się prościutko na kocykach. Wiewiórka kładzie sobie pod głowę poduszkę z zielonego, puszystego mchu- wy robicie to samo. Wiewiórka leży spokojnie, ma zamknięte oczy, czuje jak odpoczywają jej ręce, głowa, nogi, oczy. Nagłe czuje że jej prawa noga robi się tak ciężka jakby była z kamienia. Nie może jej podnieść, noga stała się bardzo leniwa, jest jej z tym dobrze. Och jak wygodnie i przyjemnie. Druga noga – lewa zazdrości prawej. Żeby nie było jej smutno wiewiórka myśli o niej. Staje się ona ciężka, także nie można jej podnieść, więc nie rusza się, leży jest jej dobrze i ciepło. Teraz obie nogi są spokojne, nie ruszają się – odpoczywają. Odezwały się łapki wiewiórki , które chcą żeby było im tak przyjemnie, więc myśli o nich. Najpierw o ręce prawej – ona chce odpocząć, czuje się taka napracowana. Wiewiórka położyła ją wygodnie na posłanie wzdłuż swojego ciała. Ręka leży spokojnie, nie rusza się, palce leżą swobodnie, nic im się nie chce robić. Gdy wiewiórka myśli o tej ręce druga ręka też robi się ciężka, więc zaczyna myśleć o drugiej ręce żeby i jej zrobiło się przyjemnie.
Najpierw sprawdza czy jest jej wygodnie, nie wykonuje żadnych ruchów. Ręka leży spokojnie i ona też staje się ciężka, jest jej ciepło i przyjemnie. Ręce i nogi leżą spokojnie, nie ruszają się. Wiewiórka prawie ich nie czuje, jest im dobrze, ciepło, wygodnie- odpoczywają.
Teraz odezwała się głowa ona też chce by było jej wygodnie. Wiewiórka opuszcza ją swobodnie, aż zapada się w miękką poduszkę, leci gdzieś w dół, jest jej dobrze. Buzia jest spokojna, oczy zamknięte, jest ciemno. Leżymy spokojnie z wiewiórką i słuchamy jak szumi las, śpiewają ptaki. Budzimy się, przeciągamy się, och jak dobrze czuje się wiewiórka, jest wyspana, uśmiecha się. Zobaczymy teraz czy potrafi unieść w górę jedną nogę, potem drugą. To samo spróbujemy zrobić z rękami. Wiewiórka podnosi się, wstaje – wy robicie to samo.
Na koniec można przeprowadzić rozmowę na temat odczuć dzieci kiedy identyfikowały się z bohaterem opowiadania co było przyjemne, a co nie. Bohaterowie opowiadania powinny być zgodni z tematyką prowadzonych zajęć.
Pomoce: poduszeczki, kocyki, kaseta z odgłosami lasu, magnetofon, „ Cztery pory roku- jesień” – muzyka relaksacyjna
2. Słuchanie opowiadania nauczyciela przy muzyce
Będziemy się dzisiaj bawili w niedźwiadka, który mieszka w dużym lesie. Jego mieszkanie znajduje si...
Bejituga