Najdawniejszy zabytek literacki języka polskiego. Zapis pochodzi z drugiej połowy XIV wieku, powstanie na podstawie cech językowych datuje się na początek wieku XIV czy na koniec wieku XIII. Na dawność kazań wskazują formy archaiczne, nie spotykane w innych zabytkach językowych.
Jest to kopia starszego oryginału; w całości zachowało się kazanie na dzień Świętej Katarzyny (25 listopada), we fragmantach zachowało się kazanie na dzień Świętego Michała (29 września), początek kazania na dzień Świętego Mikołaja (6 grudnia), urywek kazania na Boże Narodzenie (24 grudnia), urywek kazania na święto Trzech króli (6 stycznia), oraz urywek kazania na dzień Oczyszczenia Najświętszej Maryi Panny - czyli Święto Matki Boskiej Gromnicznej (2 lutego).
Odnalazł je w roku 1890 Aleksander Brűckner. (historyk kultury i literatury, slawista, językoznawca i edytor) w czasie badań w petersburskiej Bibliotece Publicznej; 18 pasków pergaminowych służyło do wzmocnienia sznurków oprawy łacińskiego rękopisu teologicznego (pozostałe fragmenty kazań wykorzystano najprawdopodobniej do prac technicznych nad innymi księgami). Na oprawie łacińskiego kodeksu widniał znak własności biblioteki klasztornej benedyktynów z Świętego Krzyża na Łysej Górze (Góry Świętokrzyskie) - stąd nazwa zabytku, nadana przez jego odkrywcę. Po raz pierwszy zostały opublikowane w roku 1891; obecnie rękopis, po wielu zabiegach konserwatorskich, jest własnością Biblioteki Narodowej w Warszawie.
O pięknie języka i o kunsztownej budowie kazań świętokrzyskich pisał Stefan Żeromski w Snobizmie i postępie. Badaczy nadal fascynuje pytanie, kto mógł być autorem, kto mógł też być słuchaczem kazań w języku polskim w okresie funkcjonowania liturgii w języku łacińskim.
MarekMaly