anonim_traktat_pochwalajacy.pdf

ANONIM

T R A K T A T P O C H W A L A JĄC Y K O N F E D E R A C JĘ

Z I E M I A N I M I E S Z C Z A N

Z Z I E M I P R U S K I E J J A K O S P R A W I E D L I WĄ I

Z B OŻNĄ

E d y c j a k o m p u t e r o w a : w w w . z r o d l a . h i s t o r y c z n e . p r v . p l

M a i l : h i s t o r i a n @ z . p l

M M I V ®

Traktat pochwalający konfederację ziemian i mieszczan z Ziemi Pruskiej jako sprawiedliwą i

zbożną , tłum. E. Heza, [w:] Rocznik Olsztyński , t. VIII, Olsztyn 1968.

Jest to anonimowy traktat napisany ok. 1450 roku na zamówienie Związku Pruskiego, a

broniący go przed zarzutami ze strony Krzyżaków i uzasadniający słuszność i prawość

związkowców. Wpisuje on się w literaturę polemiczną czasów wojny trzynastoletniej, będąc

niejako odpowiedzią na antyzwiązkowe pismo biskupa warmińskiego Franciszka

Kuhschmalza. Autorem traktatu jest być może Maciej z Raciąża, wybitny uczony, kanonik

włocławski, delegat kapituły na synod piotrkowski (1442); ponadto doktor praw; od 1451

prokurator dóbr biskupstwa na Pomorzu. W 1461 był Maciej posłem od króla do papieża

Piusa II, a w 10 lat później posłem kapituły na sejm piotrkowski. Jego autorstwo nie jest

jednak pewne.

Autor był gruntownie wykształcony. Znał i cytował licznych autorów antycznych

(Arystoteles, Cyceron, Salustiusz i in.). Traktat jest tylko pewnego rodzaju „konspektem”,

przedstawionym Związkowi na swoisty „konkurs ofert”. Oprócz niego znane są jeszcze inne

traktaty pisane z tej samej okazji. Związek Pruski nie skorzystał z oferty tego autora.

[TRAKTAT POCHWALAJĄCY KONFEDERACJĘ ZIEMIAN I MIESZCZAN

Z ZIEMI PRUSKIEJ JAKO SPRAWIEDLIWĄ I ZBOŻNĄ]

Dla wszystkich stanów Rzeczypospolitej, które kierują się głosem rozsądku, rzeczą

szczególnie upragnioną powinien być pokój, podczas którego ludy się rozwijają

i jest zagwarantowane dobro narodów. Pokój jest przecież dostojną matką wszystkich

pożytecznych sztuk, on to pomnażając ród śmiertelników przez ich następstwo w cza-

sie, rozwija ludzkie talenty i podnosi obyczaje. Ten wydaje się być nieświadom tych

skutków, kto się w ogóle o niego nie stara. Te korzyści jak i inne owoce pokoju,

wypływające z rządu państwowego, wymienia Kasjodor 1 w pierwszym ze swoich

listów. Z nim zgadza się w tej sprawie Job. 22: 2 „Zachowujcie pokój, a dzięki

niemu zdobędziecie najwspanialsze owoce". Pokój jest wysławiany w anielskiej

pieśni 3 śpiewanej przy narodzeniu najwyższego Pana, który uczniom swoim często

go wpajał i nauczał zaklinając, że nie tylko sami apostołowie winni go zachowywać,

ale niemniej przekonywał ich, że winni go głosić wszystkim ludziom jako cel naj-

wznioślejszych pragnień. Mówił w ten sposób: „Wstępując do domu wpierw po-

wiedzcie: Pokój temu domowi" (Mat. 10) 4 . W chwili śmierci pokój zostawił w te-

stamencie, mówiąc (Jan 14) 5 : „Pokój mój daję wam" itd. Na jego wzór apostoło-

wie jako godni następcy jego spadku i testamentu, pisząc listy pasterskie w pozdro-

wieniach otwarcie głosili pokój 6 . Lecz ponieważ rzeczy przeciwne same z siebie

powstają w okolicznościach sobie przeciwnych i wierzy się wówczas w bardzo owocne

szczęście pokoju, właśnie w czasie pokoju sprawdza się nędza. Takie jest zdanie św.

Augustyna w rozdz. 14 De civitate... 7 , a Salustiusz w swoim utworze dotyczącym

Katyliny tak mówi: „Jak dzięki zgodzie nawet najmniejsze sprawy nabierają wagi,

tak pod wpływem niezgody wielkie sprawy obracają się w nicość" 8 . Dla znalezie-

nia tego upragnionego pokoju z jego owocami, jako też dla usunięcia w pokoju

wszelkich szkód, po powołaniu uprzednio Związku wzeszła w społeczności rzeczy-

pospolitej na ziemi Prus nowa, znakomita latorośl religii chrześcijańskiej, w oparciu

o piękną i szlachetną obietnicę. Ogłasza się bowiem publicznie, że uczyniono to

i nadal się czyni na korzyść Rzeczypospolitej, na chwałę bożą i swojego zwierzchnika

wielmożnego, wielkiego mistrza, a również na chwałę jego Zakonu i jego ziem,

mając wzgląd na wspólne dobro i jedynie na powszechną sprawiedliwość wszystkich

razem i każdego z osobna.

1 Cassiodorus Epistolae = Migne JP., Patrologia latina, t. 69, Magni Aurelii Cassiodori

Opera Omnia. t. 1, p. 565.

2 Job. XXII, 21.

3 Luc. II, 14.

4 Mat. X, 13.

5 Joh. XIV, 27.

6 Listy apostolskie św. Pawła z wyjątkiem listu do Hebrajczyków mają takie pozdrowienia.

7 Augustinus, De civitate. XIV, 9, 10.

8 Sallustius nie w miejscu powpłanym, a w De bello Iugurtino, cap. X, 6.

Na podstawie tej obietnicy wyżej wymieniona społeczność tej Rzeczypospolitej

zgadza, się na określone artykuły spisane w języku niemieckim, z których niektóre,

dane mi do wglądu przez pełnomocnych przedstawicieli tej społeczności i na ich

życzenie, chciałem przetłumaczyć na powszechnie znany język łaciński według zna-

czenia słów i w sposób jak następuje.

W pierwszym rzędzie główne członki wymienionej Rzeczypospolitej w imieniu

całej społeczności wyraziły zgodę na to, że wszyscy i każdy z osobna chcą i powinni

w stosunku do panów swoich dotrzymywać tego wszystkiego, do czego mocą prawa

i w poczuciu uczciwości są zobowiązani. Żeby jednak zachowywali zawsze przywileje

i prawa, którymi sami bądź ich przodkowie byli obdarowani, proszą niemniej

wspomnianych panów, żeby ich, na ile to jest słuszne, zechcieli szlachetnie zachować

w tych przywilejach.

Również inny artykuł, chociaż nie expressis verbis, jednak w sposób dość jasny

i zrozumiały mówi o tym, że w oparciu o autorytet zwierzchnika i za zgodą spo-

łeczności mają być ustanowione dni i miejsce sądu, gdzie sędziowie za zgodą spo-

łeczności mają się zbierać raz do roku w celu wysłuchania i osądzenia występków

dokonanych na tej ziemi.

Jeżeli przeto ktoś dozna od kogokolwiek jakiejś krzywdy wbrew prawu i przywi-

lejom, ten w pierwszym rzędzie winien mieć prawo odwołania się do zwierzchnika

o sprawiedliwość. Gdyby jednak, czego raczej nie należy się spodziewać, zwierzchnik

odmówił zajęcia się tą sprawą, wówczas z kolei powinien mieć możność odwołania

się do rzeczonego sądu. Skoro jednak i ten sąd skrępowany będzie gwałtem czy jakąś

niegodziwością, albo też jednym i drugim, i nie będzie mógł działać, tak że poszko-

dowany nie osiągnie sprawiedliwości, wówczas powinna być powołana przez star-

szych znaczniejsza część Rzeczypospolitej. Odbywszy zebranie i poznawszy właściwą

stronę sprawy winni polecić tego poszkodowanego panom i sędziom, żeby ci wydali

wyrok i żeby stało się zadość prawu i poczuciu uczciwości. Jeżeli i teraz, czego nie

należy już oczekiwać, ktoś po takim orzeczeniu zostałby zaczepiony albo fizycznie

zraniony, wówczas mają prawo zgodnie odpowiedzieć gwałtem na gwałt i w oparciu

o autorytet Rzeczypospolitej odeprzeć jawną napaść. To wydaje mi się być istotą

Związku, jeżeli dobrze to mogłem pojąć w oparciu o znajomość języka niemieckiego

oraz informacje niektórych możnych. Pozostała treść ma charakter ogólny, dotyczący

rozważań na temat pokoju, zgody i sprawiedliwości nie tylko w Prusach, lecz w ca-

łym kościele bożym.

Wymieniony Związek z artykułami tak rozumianymi odpowiada uczciwym

oświadczeniom danym w ten sposób przez związkowców, ponieważ chodzi o chwałę

bożą i dąży się właśnie tylko do pokoju i spokoju Rzeczypospolitej, bo przecież ów

Dawca pokoju może być chwalebnie czczony tylko w czasie pokoju i na drodze po-

koju. Powstał on również na chwałę zwierzchnika i władzy zwierzchniej, u których

nie można znaleźć więcej godności, niż w dążeniu do pokoju i jego najbardziej

upragnionych owoców, które zostały podkreślone w wyżej wskazanym miejscu

u Kasjodora 9 . Nie opiera się on również na niczyim mniemaniu, nie stawia wyżej

spraw prywatnych, ale interes ogółu, mając jedynie wzgląd na przesławną spra-

wiedliwość, ponieważ nie jest ona stronnicza w stosunku do nikogo, lecz staje się

z wszystkich cnót najwspanialszą wówczas, gdy jest przedmiotem dążeń wszystkich,

którzy kierują się zdrowym rozsądkiem.

Zgodnie z tym oświadczeniem, postanowienie artykułów nie jest skierowane

przeciw żadnemu ze stanów istniejących na mocy prawa, ale nakłada wędzidła ty-

ranii, nie kierującej się żadną zasadą tylko własną wolą, przy całkowitym zaniedba-

niu prawa i zdrowego rozsądku, a które według mojego mniemania były i są nadal

ze sobą zespolone. Postanowienie tych artykułów nie tylko jest zgodne z prawem

kanonicznym, ale również cesarskim, co więcej, wypływa ono z prawa bożego i kano-

nicznego, znajduje też oparcie w prawie natury i zdrowym rozsądku. Arystoteles

bowiem idąc za innymi w swojej Polityce, tam gdzie w pierwszej księdze snuje roz-

ważania na temat początków społeczności państwowej 10 , tak tłumaczy to samym

wpływem natury i zdrowego rozsądku. Przechodzi w tych rozważaniach od form

niedoskonałych do stanu zorganizowanej społeczności państwowej i mówi, że jest ona

kompletna, kiedy jest samowystarczalna, powstała dla życia, istnieje jednak dla

dobrego życia. To jest cel wspólnoty państwowej, o czym Arystoteles mówi w miej-

scu wyżej wskazanym: „wszyscy ludzie kierują się zgodnie z popędem natury" 11 .

Przyjmuje więc i w wymienionych księgach jako z natury oczywistą, wiarygodną

i przez wszystkich ochoczo przyjętą podstawę wszystkich wyłożonych poglądów to,

że wszyscy ludzie, którzy nie są upośledzeni bądź w inny sposób czymś obciążeni,

z samej natury dążą do dostatniego życia, a unikają rzeczy szkodliwych i starają się

je od siebie odsunąć. Słusznie twierdzi, że to jest cecha nie tylko wszystkich ludzi,

ale wspólne dla wszystkich istot żyjących. Tuliusz w rozdziale 3 księgi 1 De officiis 12

mówi w sposób ogólny, że w naturze każdego stworzenia leży troska o ciało i życie

oraz dążenie do unikania rzeczy szkodliwych, a osiągnięcie tego, co jest konieczne do

życia.

Ponieważ jednak w społeczności państwowej głową i tą częścią, która rządzi, jest

zwierzchnik, przeto szczególnie na zwierzchniku spoczywa tego rodzaju rząd państwo-

wy, który stawia sobie za zadanie, żeby doprowadzić do wskazanych wyżej celów

upragnionych przez wszystkich. Jest to jednak najłatwiej osiągalne wówczas, gdy

rządzą w oparciu o umiarkowaną formę rządu. Tę formę Arystoteles stawia jako

przeciwieństwo złej formy rządu, a w księdze 3 Polityki 13 stwierdza, że pierwsza

z wymienionych form istnieje za powszechną zgodą i stosownie do woli poddanych,

natomiast forma błędna wykazuje brak odnośnie drugiego warunku, albo też od-

9 Por. przypis 1.

10 Aristoteles; Politicorum. Lib. I, cap. 1, par. 8.

11 Ibid. Lib. I, cap. 1, par. 12; cap. 2, par, 10.

12 Cicero Marcus Tullius: De Officiis. Lib. I, cap. 4.

13 Aristoteles Politicorum. Lib. III, cap. 5, par. 4; cap. 10, par. 4; cap. 11, par. 1,

2, 3, 4.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: