Psychologia - Psychoanalityczna terapia rodzinna.pdf

(57 KB) Pobierz
Celem każdej terapii rodzin jest wywoływanie w niej zmiany
Celem każdej terapii rodzin jest wywoływanie w niej zmiany. Istota i treść tej zmiany
określane są różnie w zależności od podejścia teoretycznego; od sposobów rozumienia
mechanizmów funkcjonowania rodziny i procesu terapii.
Przegląd teorii, z których wywodzą się różne podejścia terapeutyczne może przyczynić się do
skuteczniejszej pracy przede wszystkim w dalszym etapie zdrowienia i odbudowywania
więzi.
PSYCHOANALITYCZNA TERAPIA RODZINNA
W tzw. rozwojowych, ,,historycznych" (za A. Pohorecka w ,,Terapia Rodzinna") podejściach
do terapii rodzin widoczny jest wpływ myślenia psychodynamicznego na rozumienie
mechanizmów funkcjonowania rodziny oraz na formułowanie celów terapii. Za prekursora
terapii rodzinnej uważany jest Ackerman. Kluczowe pojęcie w jego koncepcji to ,,rola".
Termin ten łączy procesy życia wewnętrznego jednostki z procesami związanymi z jej
społeczną aktywnością. Rola w ujęciu Ackermana jest synonimem ,,ja społecznego". Dla
utrzymania tożsamości jednostki niezbędne jest zachowanie tożsamości rodziny jako grupy.
Poczucie tożsamości warunkowane jest pewną stałością zachowań członka rodziny, która
uwzględnia zmiany rozwojowe i zmiany zewnętrzne. Giętkość i przystosowawczość ról w
rodzinie jest istotna dla zachowania stałości. Przystosowanie ról wymaga podobieństwa
(symetryczności) lub uzupełniania się (komplementarności) ich układu w rodzinie. Zmiany
same w sobie nie muszą prowadzić do konfliktów. Mogą być rozwojowe lub nie, w
zależności od tego, jak zostaną wykorzystane. Rozwój zależy od: zdolności akomodacji do
nowych doświadczeń, tworzenia nowych poziomów komplementarności w układzie ról
rodzinnych, poszukiwania sposobów rozwiązywania konfliktów, budowania pozytywnego
obrazu ,,JA", podtrzymywania podstawowych form obrony przed lękiem i dostarczania
oparcia. Stałe przystosowanie się do nowych ról jest istotne dla zdrowia jednostek i całej
rodziny. Załamanie się komplementarności ról, nadmierna ich sztywność i niezgodność w ich
rozumieniu prowadzą do problemów. Ludzie bywają zbyt sztywni lub nadmiernie płynni w
postrzeganiu ról.
Celem terapii jest ustanowienie równowagi pomiędzy nadmiernie sztywnym lub zbyt
płynnym wypełnianiem ról, która pozwoli na pewną kontynuację starych zachowań i
równocześnie otwartość na nowe doświadczenia. Terapeuta ma być nastawiony na
rozwiązanie patologicznego konfliktu, redukcję lęku oraz wspieranie funkcjonujących w
rodzinie sił, działających w kierunku uzyskania zdrowia emocjonalnego (nie wystarczy tu
tylko zmiana sposobu porozumiewania się, niezbędna jest zmiana wzajemnych postaw,
niekiedy wartości). Terapia powinna trwać aż do momentu, w którym członkowie rodziny
zaczną się odnosić do siebie w nowy sposób.
Najważniejsze założenia podejścia psychoanalitycznego w terapii rodzin to:
- patologia lokalizowana jest w obrębie zjawisk intrapsychicznych jednostek pozostających w
kontakcie,
- symptomy zaburzenia pochodzą z nieświadomości konfliktów wewnętrznych i lęku (próba
poradzenia sobie),
- bazą patologii jest nieprawidłowy charakter wczesnych relacji z obiektem i zahamowany
rozwój ego poszczególnych osób, zwłaszcza małżonków,
- relacje, w które wchodzą ludzie w dorosłym życiu, są zdeterminowane charakterem
związków z ważnymi postawami we wczesnych etapach rozwoju i konfliktami
wewnętrznymi. Podejście psychoanalityczne koncentruje się na charakterze związku, w jaki
wchodzą ludzie dorośli ze współmałżonkiem i dzieckiem. Nie zajmuje się całym układem
wzajemnych relacji. Już sam wybór partnera jest nieprzypadkowy, chociaż jego istotne
motywy są nieświadome.
Z psychoanalitycznego punktu widzenia jakość małżeństwa i rodziny, jaką tworzą dorośli
ludzie, jest zdeterminowana rozwojem osobowości w rodzinach pochodzenia. Rodzina będzie
zdrowa i harmonijna, jeżeli małżonkowie są zdrowi i dojrzali, czyli:
- potrafią tolerować niezależność partnera i okresowe frustracje, a także nie spełniać
wszystkich jego życzeń,
- współpracują ze sobą bez wdawania się w walkę sił, ponieważ partnera widzą jako równego
sobie,
- wyrażają podziw, zauważają sukcesy współmałżonka, wczuwają się w jego troski i
cierpienia,
- cieszą się z odczuć erotycznych w kontaktach z partnerem bez obaw i poczucia winy; ich
kontakty są otwarte i spontaniczne,
- jako rodzice potrafią współpracować ze sobą bez rywalizacji o uwagę i uczucia dzieci,
popierają ich indywidualność i rozwój (Strean).
Uznaje się, że rodziny, podobnie jak jednostki, przechodzą stadia rozwoju, a także mogą
podlegać fiksacji i regresji. Gdy nie podlegają szczególnym naciskom, na ogół funkcjonują
sprawnie. Wielkość stresu, jaki może znieść rodzina, zależy od stopnia jej rozwoju i typu
fiksacji jej członków. W sytuacji stresu nie tylko ponownie doświadcza starych konfliktów,
ale może powrócić do starych, sztywnych, dysfunkcjonalnych wzorców radzenia sobie.
Wymieniane są następujące właściwości zaburzonych rodzin: dyfuzja granic
interpersonalnych, niejasne identyfikacje, satysfakcje uzyskiwane z fantazji, a nie z realności,
trudności w radzeniu sobie z separacją i utratą, próby zachowania dawnych, często
fantazyjnych rodzajów związku, próby manipulowania innymi członkami rodziny w celu
zachowania sztywnej ich wizji.
Celem psychoanalitycznej terapii rodzinnej jest zmiana osobowości członków rodziny tak, by
byli zdolni do kontaktowania się ze sobą, jak ze zdrowymi osobami, na bazie aktualnych
realiów, a nie na podstawie wyobrażeń z przeszłości (uzyskanie niezależności, doprowadzenie
do autonomicznego rozwoju niezależnego od rodziny pochodzenia). Terapeuta
psychoanalityczny, niezależnie od tego czy pracuje z pojedynczą osobą, parą czy całą rodziną,
nastawiony jest na rekonstrukcję osobowości jednostki z uwzględnieniem historii jej
kształtowania.
W tej orientacji rozumienie problemów rodziny alkoholowej polegałoby na specyficznym
doborze partnerów na zasadzie komplementarnej względem nieuświadamianych i
niezaspokojonych potrzeb i tworzenie zaburzonego związku. Alkoholik jako osoba zależna, z
tendencją do odreagowywania swoich lęków, wchodzi w związek z osobą dominującą, która
ma również nierozwiązany problem zależności i usiłuje go ,,załatwić" poprzez wybór słabego
męża, którego zależność wzmacnia jej samoocenę (za A. Kłodeckim). Wynika z tego, że
,,żona alkoholika" jest przedstawiana jako patologiczna osobowość z konfliktami
zależnościowymi i zespołami potrzeb, które prowadzą do wyboru partnera uzależnionego lub
predysponowanego do uzależnień. Ich wzór relacji to wybór partnera nie mogącego zaspokoić
potrzeb zależnościowych, zdominowanie go przez przejęcie ról porzuconych przez niego z
powodu picia, następnie zaś agresja i obwinianie go za niezaspokajanie potrzeb. Gdy mąż, np.
z powodu picia nie daje sobie rady z ekonomicznymi obowiązkami wobec rodziny zmienia
się układ sił między partnerami: żona reaguje wrogością, mąż zaś wstydem, poczuciem winy,
ucieczką w picie. W razie zaprzestania picia mąż ,,zyskuje" na pozycji społecznej, zaś żona
nie może już grać osoby nieszczęśliwej, która musi podołać tylu obowiązkom. Leczenie
jednego z partnerów zwykle powoduje nasilenie u drugiego objawów w celu utrzymania
status quo w rodzinie.
TERAPIA RODZINNA BAZUJĄCA NA DOŚWIADCZANIU
Jej wiodącymi przedstawicielami są Whitaker, Satir i Kempler. Nie ma spójnej podstawy
teoretycznej. Jest zastosowaniem pewnej wizji człowieka jako istoty wolnej, doświadczającej
siebie i świata w indywidualny, niepowtarzalny sposób, zdolnej do kontaktowania się z
ludźmi przez przekazywanie uczuć. Nurt terapii rodzinnej bazującej na doświadczaniu
zajmuje się tym, w jaki sposób dysfunkcjonalne rodziny mogą przyczyniać się do blokowania
rozwoju potencjalnych możliwości jej członków i pomaganiem tym osobom w osiąganiu
rozwoju.
Kluczowym mechanizmem zaburzenia w rodzinach dysfunkcjonalnych jest zaprzeczanie
impulsom i tłumienie uczuć. Takie rodziny poszukują raczej bezpieczeństwa, a nie
satysfakcji. Działają w sposób automatyczny, nie dokonując świadomych wyborów.
Przyjmują niesprawdzone założenie, że konfrontacja emocjonalna może doprowadzić do
chaosu w rodzinie. Wywierają presję na swoich członków w kierunku zachowania lojalności i
sztywnej spójności, kosztem poczucia zgodności z indywidualnym sposobem doświadczania.
Panuje w nich atmosfera emocjonalnego dystansu, chłodu uczuciowego. Członkowie rodziny
są ze sobą z poczucia obowiązku lub z przyzwyczajenia. Nie tylko przestają się dzielić ze
sobą swoimi autentycznymi przeżyciami, ale nie potrafią także dobrze kontaktować się z
własnymi wewnętrznymi doświadczeniami. Dlatego w ich sposobie komunikowania się
można znaleźć wiele niespójności na poziomie werbalnym, jak również niespójności
komunikatów werbalnych z niewerbalnymi. Reguły, którymi kierują się rodziny zaburzone, są
zbyt sztywne lub niejawne.
Celem terapii rodzinnej w tym ujęciu jest rozwój każdej osoby, a nie przywracanie
stabilności. Rozwój ma się odbywać w kierunku uzyskiwania większej swobody wyboru,
większej wewnętrznej integracji, mniejszej zależności od innych. Cele wspierające to
poszerzanie możliwości wchodzenia w autentyczne relacje z członkami rodziny, wrażliwość
na potrzeby własne i innych. Ważnym mechanizmem zmiany jest odblokowanie oporu przed
doświadczaniem. Przedstawiciele tej szkoły uznają, że ludzie w istocie swojej są zdolni do
miłości, twórczości, produktywności, radości. Terapia bazująca na doświadczaniu w
największym stopniu, w porównaniu z innymi szkołami, uznaje odrębność, indywidualność, a
także pragnienia i cierpienia pojedynczej osoby.
BEHAWIORALNA TERAPIA RODZINNA
W koncepcjach behawioralnych zaburzenie lokalizowane jest na poziomie zachowań
jednostki, traktowanej jako istoty reagującej na bodźce o charakterze społecznym, ale
jednocześnie będącej źródłem bodźców dla drugiego człowieka. Behawioralna terapia
rodzinna to terapia pary małżeńskiej lub terapia diady: zaburzone dziecko rodzic.
Małżonkowie traktowani są jako dwie osoby, które stymulują się w równym stopniu,
wzajemnie dostarczają sobie nagród i kar. Wiodącymi przedstawicielami behawioralnej
terapii małżeńskiej są: Margolin, Jacobson, Weiss, Stuart.
W długotrwałych, bliskich związkach, takich jak małżeństwo, partnerzy stale, wzajemnie na
siebie wpływają, kontrolując siebie. Kontrola jest wzajemna i kołowa (teoria wymiany
społecznej Thibauta i Kelleya). Para może zarówno nagradzać siebie, jak i karać.
Małżonkowie dostarczają sobie dóbr wszelkiego rodzaju: seksualnych, emocjonalnych,
komunikacyjnych, materialnych. Pary usatysfakcjonowane funkcjonują według schematu
pozytywnej kontroli, a niezadowolone według schematu kontroli awersyjnej.
W początkowych fazach trwania małżeństwa zachowania małżonków mają największą
wartość wzmacniającą. Partnerzy zwykle oczekują, że stan taki będzie trwał niezależnie od
upływu czasu. Niezgodność między oczekiwaniami a realnością staje się pierwszym,
najbardziej powszechnym, powodem braku satysfakcji w małżeństwie. Mechanizmy
doprowadzające do zaburzeń pary małżeńskiej są następujące:
- Wraz z upływem czasu, zachowania, które były dawniej wzmacniające pozytywnie, utraciły
tę wartość. Partnerzy mogą nie szukać nowych zachowań, które okazałyby się wzmacniające
dla współmałżonka lecz pozostawać przy dawnych.
- Deficyty w zmianach zachowania. Przykłady nieumiejętności zmiany zachowania
najwyraźniej ujawniają się w sytuacjach konfliktowych. Małżonkowie nie potrafią jawnie
mówić o konfliktach, nie uczą się konstruktywnego ich rozwiązywania, nie zmieniają
własnych zachowań względem partnera. Dostarczają sobie nawzajem coraz mniej wzmocnień
pozytywnych, a tym samym związek staje się dla obu stron mniej atrakcyjny. Awersyjna
kontrola dominuje nad wzmocnieniami pozytywnymi. Najbardziej typowymi formami
awersyjnej kontroli są: kłótnia, płacz, groźby, odrzucenie.
- Kolejnym, istotnym powodem zaburzenia jest brak umiejętności adekwatnego
porozumiewania się, zwłaszcza rozmawiania o potencjalnych źródłach satysfakcji, wyrażania
emocji pozytywnych i negatywnych w formie możliwej do zaakceptowania przez
współmałżonka, zdolności dostarczania wsparcia i zrozumienia oraz szczegółowych
umiejętności związanych z rozwiązywaniem problemów.
Dokonując analizy funkcjonowania pary małżeńskiej należy także uwzględnić aktualne i
potencjalne źródła wzmocnień dla obojga małżonków poza małżeństwem, takie jak: kariera
zawodowa, konkurencyjny partner, grupa towarzyska. Alternatywy mogą być na tyle silne, że
przyczynią się do zerwania związku. Celem behawioralnej terapii rodzinnej jest więc
modyfikacja zachowań symptomatycznych (nauczenie zachowań alternatywnych, a nie tylko
proste wyeliminowanie). Po etapie diagnozy cel formułowany jest najczęściej w kategoriach
zmiany obserwowalnych zachowań. Terapia zmierza zwykle do zwiększenia pozytywnych,
wzajemnych wzmocnień. Małżonkowie uczą się także zmiany wzajemnego sposobu
postrzegania i modyfikacji nierealistycznych oczekiwań partnerów.
Zgodnie z tą koncepcją, w małżeństwach alkoholowych niektóre wyuczone, występujące w
nich, wzorce interakcji, podtrzymują nadmierne picie. Charakteryzuje je wzajemne unikanie
się partnerów oraz bardzo często awantury na tle picia. Stuart określa ten wzór jako
,,negatywne przypatrywanie się sobie". Oznacza to interakcje małżeńskie, w których jedno z
małżonków systematycznie wypunktowywuje (spojrzeniem, uśmiechem, docinkiem)
określone, negatywne zachowanie partnera, a jednocześnie całkowicie ignoruje zachowania
pozytywne. Prawa warunkowania instrumentalnego pozwalają przewidzieć, że
wypunktowywane zachowania alkoholowe są w ten sposób wzmacniane i stają się coraz
częstsze. Z drugiej strony zachowania pozytywne (odmawianie wypicia alkoholu, wejście w
towarzystwo niepijące, spędzanie czasu z dziećmi), jeżeli są ignorowane wygasają i stają się
coraz rzadsze.
KOMUNIKACYJNA TERAPIA RODZINNA
Szkoła komunikacyjna inspirowana jest ogólną teorią systemów, cybernetyką, teorią
informacji. Jej oryginalnym wkładem w wyjaśnianie patologii jest zwrócenie uwagi na
znaczenie komunikacji, zwłaszcza na jej formalne aspekty. Czołowymi przedstawicielami
szkoły są: Jackson, Rislin, Satir, Haley, Weakland, Watzlawik oraz Bateson (koncepcja
podwójnego wiązania). Rodzina traktowana jest jako system otwarty, zdolny do
utrzymywania homeostazy. Istotne jest to, co dzieje się pomiędzy członkami rodziny, a
szczególnie komunikacja między nimi. Podstawą do zrozumienia wydarzeń w rodzinie jest
analizowanie efektów porozumiewania się.
Aksjomaty komunikacji (założenia te mają podstawowe znaczenie dla zrozumienia
komunikacji zaburzonej i niezaburzonej):
- Ludzie pozostający ze sobą w kontakcie, nie mogą nie porozumiewać się. Patologiczne są
wszelkie próby unikania porozumiewania się.
- Każdy komunikat pełni funkcję sprawozdawczą (aspekt treściowy) i relacyjną (aspekt
ustosunkowania się). Bardzo duże znaczenie mają tu przekazy niewerbalne (czasem
decydujące o tym, jak zostanie odebrany komunikat). W zdrowych związkach aspekt
treściowy porozumiewania się przeważa nad aspektem ustosunkowania się.
- W rodzinach przekazy o relacjach zorganizowane są w postaci reguł. Reguły organizują
interakcję pomiędzy członkami rodziny i zabezpieczają jej homeostatyczną równowagę.
Mechanizm homeostazy jest też odpowiedzialny za opór przed zmianą.
- Istotą relacji pomiędzy dwiema osobami jest przypadkowa punktacja sekwencji wydarzeń.
Ludzie mają skłonność do traktowania własnego zachowania wyłącznie jako reakcji (skutek)
na zachowanie partnera (przyczyna), natomiast wzór porozumiewania się między ludźmi ma
charakter kołowy, a nie linearny, typu przyczyna skutek.
- Ludzie komunikują się między sobą werbalnie i niewerbalnie.
- Wszystkie interakcje mają charakter komplementarny lub symetryczny. Komplementarny to
taki, w którym osoba inicjuje akcję, wymaga, poucza, opiekuje się, kontroluje związek lub
pewne jego obszary, druga zaś ulega, podporządkowuje się, korzysta z opieki. Zachowania
jednego z partnerów uzupełniają zachowania drugiego.
W relacji symetrycznej partnerzy dążą do wzajemnego odzwierciedlania zachowań. Jest to
pozycja równości obu osób.
Relacje komplementarne i symetryczne mogą być niezaburzone i zaburzone.
Ogólnym celem rodzinnej terapii komunikacyjnej jest zmiana, podtrzymujących
symptomatyczne zachowanie, wzorów komunikacji w rodzinie. Gorad, jeden z
przedstawicieli tej szkoły, badając styl komunikacji pomiędzy osobą uzależnioną od alkoholu
a partnerką, zauważył, że przekazy stosowane przez nich mają charakter jednostronny (,,one-
up" lub informacja bezzwrotna). Alkoholik używa tego stylu, aby uzyskać kontrolę nad
sytuacją, jego partnerka zaś w celu kontroli i dominacji. Ponieważ style komunikacji w
rodzinie z problemem alkoholowym są wysoce rywalizacyjne małżeństwo nie funkcjonuje
dobrze zadaniowo w osiąganiu wspólnych celów. Ich wzór komunikacji uzupełnia się w
sztywny sposób i symetrycznie wypełnia.
STRUKTURALNA TERAPIA RODZINNA
Twórcą strukturalnej terapii rodzinnej jest Minuchin. Według niego, najważniejszym
zadaniem terapeuty jest doprowadzenie do takiej zmiany struktury rodziny, aby była ona
zdolna do samodzielnego radzenia sobie z problemami.
Struktura rodziny jest zespołem funkcjonalnych wymagań, które organizują sposób
zachodzenia interakcji pomiędzy członkami rodziny. Rodzinną strukturę podtrzymują

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin