Skoczny; Z filozoficznych zagadnień czasu- Uwagi na marginesie.pdf

(90 KB) Pobierz
252015287 UNPDF
ARTYKUŁY
ZAGADNIENIAFILOZOFICZNE
WNAUCE
XV/1993,s.55–58
Ks.WłodzimierzSKOCZNY
ZFILOZOFICZNYCHZAGADNIECZASU
Uwaginamarginesie
PracaR.Penrose’a TheEmperor’sNewMind 1 niejestjedyniepole-
mik¡zteori¡sztucznejinteligencji,aletak»eznakomitymwprowadzeniem
wskomplikowany±wiatwspółczesnejnauki.Analizaobecnegostanuwie-
dzynaukowejpozwalaautorowipodj¡¢równie»stare,ci¡glejeszczeotwarte
problemy,naktóremo»na,jegozdaniem,poda¢ju»dzisiajcho¢bytylko
przypuszczaln¡odpowied¹.Potrzebapodj¦ciatychpyta«nanowowynika
st¡d,»estanowi¡oneprawdziwewyzwaniedlanaszegorozumienia±wiata
inassamych.Klasycznymprzykłademtakichproblemówjestodwieczny
problem„strzałkiczasu”.
Dlaautora TheEmperor’sNewMind ,podobniejakdlawieluinnych,za-
gadnienietostanowijedn¡zci¡glenierozstrzygni¦tychzagadek.Ju»wroku
1979opisuj¡ccele,którewyznaczyłswejpracy,Penrosestwierdzał,»ezmie-
rzaonadoodpowiedzina„jedn¡zdługowiecznychtajemnicfizyki,jak¡
jestpochodzeniestrzałkiczasu”.Oceniaj¡cwtedysweosi¡gni¦ciadaleki
byłodentuzjazmu:„niektórzyczytelnicymog¡czu¢si¦zawiedzeni.Za-
miastukaza¢jak¡±interesuj¡c¡drog¦,dzi¦kiktórejWszech±wiatoparty
nasymetrycznychwzgl¦demczasuprawachmo»eprzejawia¢wielkoskalow¡
asymetri¦czasow¡,japoprostustwierdziłem,»epewneprawanies¡wrze-
czywisto±cisymetrycznewzgl¦demczasu,icogorsza,»eteasymetryczne
prawajeszczenies¡znane” 2 .
Podziesi¦ciulatach,któremin¦łyodtamtejwypowiedzi,odpowied¹
napostawionyproblemjestzasadniczotakasama,cho¢samozagadnienie
UWAGA:Tekstzostałzrekonstruowanyprzypomocy±rodkówautomatycznych;mo»-
liwes¡wi¦cpewnebł¦dy,którychsygnalizacjajestmilewidziana(obi@opoka.org).Tekst
elektronicznyposiadaodr¦bn¡numeracj¦stron.
1 R.Penrose, TheEmperor’sNewMind:ConcerningComputers,Minds,andLawsof
Physics ,Oxford1989.
2 R.Penrose, Singularityandtime–asymmetry ,w:HawkingS.W.(red.), General
Relativity ,Cambridge1979,581.
252015287.001.png
2 Ks.WłodzimierzSKOCZNY
przedstawionenaostatnichstronachjegonajnowszejksi¡»kijestomówione
bardziejszczegółowo.
Wrozdzialezatytułowanym Kosmologiaistrzałkaczasu Penrosewycho-
dziodopisanianiezgodno±ciistniej¡cejmi¦dzynasz¡±wiadomo±ci¡czasu
ijegoprzemijaniaatym,cofizykamówinamoodwracalno±ciczasuwyra-
»anejwwieluprawachfizyki,pocz¡wszyodrówna«Newtona,a»porówna-
nieSchr¨odingera.Ju»samfaktistnieniatakiejniezgodno±ciodkrywaprzed
nami„co±gł¦bokiegowsamejfizyce,co,jaksi¦wydaje,musile»e¢upod-
stawnaszej±wiadomejpercepcji”i„okazujesi¦,»etam,gdzieoperujefi-
zyka,musionazawiera¢istotnyskładnikczasowo–asymetryczny” 3 .Nako-
lejnychstronachksi¡»kiPenroseomawiawyj¡tekwobowi¡zuj¡cejwfizyce
powszechnejodwracalno±ciczasu,amianowicietermodynamik¦.Onajednak
tak»emaswojekwestienierozstrzygni¦te.Wzrastaj¡caentropiaweWszech-
±wieciedomagasi¦wyja±nieniajejniskiejwarto±ciwewczesnymetapieewo-
lucjikosmosu.Dotykamytugranicnaszegorozumieniafizykiiwostatecz-
no±ciodpowied¹napytanieopochodzeniedrugiegoprawatermodynamiki,
musi,wedługPenrose’a,czeka¢nakwantow¡teori¦czasuiprzestrzeni,tzn.
nateori¦kwantowejgrawitacji.
Oczekiwanienat¦teori¦nieoznaczajednakbezczynno±ci.Penroseopi-
sujeswewłasneposzukiwania,acho¢niemo»najeszczemówi¢ozako«cze-
niuichsukcesem,towyłaniaj¡si¦znichpewneinteresuj¡cecechyprzyszłej
teorii.Nale»¡donichm.in.nielokalnyopisgeometriiczasoprzestrzennej
iasymetriaczasu.
Problemempozostaje,jaktaczasowaasymetriamasi¦donaszej±wiado-
mo±ci,„jedynegofenomenu,jakiznamy,wedługktóregoczas«upływa»” 4 .
WedługPenrose’a„tutajtak»ejestco±iluzorycznegoiczasnaszejpercepcji
taknaprawd¦niepłyniewlinearny,ukierunkowanysposób,wjakimyto
odbieramy.Czasoweuporz¡dkowanie,którezdajemysi¦odbiera¢,jest,jak
twierdz¦,czym±conakładamynanaszepercepcje,abyuczyni¢jesensow-
nymiwrelacjidojednorodnegopost¦puczasuwfizycznejrzeczywisto±ci” 5 .
Takwi¦c„±wiadomo±¢jest,wswejistocie,«ogl¡daniemkoniecznejprawdy»
i[...]mo»eprzedstawia¢pewienrodzajaktualnegokontaktuzplato«skim
±wiatemidealnychmatematycznychpoj¦¢[...]Plato«ski±wiatjestza±po-
3 R.Penrose, TheEmperor’s... ,635.
4 Tam»e,349.
5 Tam»e,574.
 
ZFILOZOFICZNYCHZAGADNIECZASU... 3
zbawionyczasu” 6 .Tazdolno±¢umysłujestreprezentowanaprzezniealgo-
rytmiczn¡,tzn.nieprzewidywaln¡natur¦ludzkiegomy±lenia.
Wnioski,którepłyn¡zpowy»szychrozwa»a«,sprowadzaj¡si¦wza-
sadziedostwierdzenia,»ewewspółczesnymrozpatrywaniuproblematyki
pochodzeniastrzałkiczasupewn¡przeszkod¡pozostaj¡zdroworozs¡dkowe
przyzwyczajenia,którenieuwzgl¦dniaj¡całegobogactwaprezentowanego
zagadnienia.Wydajesi¦,»eproblematykatawymagajednakuwzgl¦dnienia
nietylkonajnowszychosi¡gni¦¢nauki,aleifilozoficznychuj¦¢czasu,bez
którychznówtylkojednawizjauzyskailuzoryczn¡przewag¦.
Powy»szestanowiskoPenrose’aopartejestnaplato«skimuj¦ciuczasu,
wktórymmamyjasnypodziałnaczasibezczasowo±¢.Tafilozoficznakon-
cepcjaczasuzpewno±ci¡odpowiadamatematyceczymuzyce.Wdyscy-
plinachtychmo»emy,wzasadzie,uchwyci¢całydowódmatematycznylub
„zobaczy¢”melodi¦wjednymmomencie.Koncepcjatawydajesi¦jednak
raczejw¡tpliwymmodelemdlabiologicznejczypsychologicznejkoncepcji
czasu.Whistoriifilozofiiprzyrodymamyjeszczedwaopozycyjnestanowiska
wpodej±ciudoproblematykiczasu,któremog¡by¢ł¡czoneznazwiskami
ArchimedesaiArystotelesa 7 .
PraceArchimedesazdaj¡si¦by¢prototypemdlawszystkichtychfilozo-
fówfizyki,którzypragn¡„wyeliminowa¢”czas,tzn.tych,którzyuwa»aj¡,
»eczasniejestistotn¡cech¡le»¡c¡upodstawrzeczy.Archimedesjestbo-
wiemtwórc¡statykiihydrostatyki.Wswymtraktacie Orównowadzeplanet
przedstawiłonkoncepcj¦geometryzacji,któratakbardzofascynowałaEin-
steinaiinnychfizykówa»donaszychczasów.Wedługtejkoncepcjifizyk¦
mo»nazredukowa¢dogeometrii,wktórejczasnieodgrywa»adnejroli.
Podej±cietookazałosi¦bardzoowocnewXVIIstuleciu,kiedytomate-
matycyifizycynietyleignorowaliczasowyaspektrzeczywisto±ci,ileraczej
staralisi¦goprzedstawia¢wterminachprzestrzennych.
Odmiennepodej±cieodnajdziemyuArystotelesa.Dlaniegoczasjest
nast¦pstwemtego,»eczłowiekposiadadusz¦.Todzi¦kirozumnejduszy
jeste±mywstaniemierzy¢ruch,atenzkoleijestwyznacznikiemczasu.
w.Augustyn,którynawi¡zywałrównie»dotejtradycjimy±lowejwpodej-
±ciudozagadnieniaczasuwskazałnabrakiuj¦ciaStagiryty,którywswych
definicjachruchwyra»ałprzypomocyczasu,aczasprzypomocyruchu.
Augustynoddzielaczasodruchu,wszczególno±ciza±odchodziodarysto-
telesowskiejrelacjimi¦dzyczasemaruchemciałniebieskich.GdyJozue
6 Tam»e,574–575.
7 Tam»e,577.
 
4 Ks.WłodzimierzSKOCZNY
rozkazałSło«cuzatrzyma¢si¦naniebie,toczasmimotopłyn¡ł.Gdzie
wi¦cmierz¦czas?—„Towtobie,mójumy±le,mierz¦czas”.
Kolejnymproblememb¦dzie,jaksi¦todokonuje?Tu±w.Augustyn,za-
miast,jakczyniłtoArystoteles,odwoływaniasi¦doruchu,rozwa»ałczysto
czasowezjawiska,takiejakczytanieczysłuchaniegłosu.Zanimrozpocznie
si¦d¹wi¦k,niemo»emymierzy¢czasu,niemo»emytak»eczyni¢tegopotym,
jakd¹wi¦kprzebrzmiał,boniemagoju»wi¦cej.Pozostajenamtylkochwila
tera¹niejsza.T¦jednakmo»emywykorzysta¢jakomiar¦czasutylkowtedy,
gdyprzestaniemyj¡traktowa¢jakoco±momentalnego,pozbawionegotrwa-
nia.Takwi¦cka»dachwilaczasu,nawetnajmniejsza,zawierawsobieco±
zprzeszło±ciico±zprzyszło±ci.Wniosekztychrozwa»a«jesttaki,»ewe-
dług±w.Augustynamo»emymierzy¢czastylkowtedy,gdyzachowujemy
wumy±lewra»eniapozostawionetamprzezspotkaniezrzeczami.
Wzgl¦demaugusty«skiejwizjiczasutak»ewysuni¦tozastrze»enia.Nie
wyja±niłaonabowiemjakumysłmo»eby¢takdobrymchronometremze-
wn¦trznychzdarze«.Dałotopocz¡tekzainteresowaniawewn¦trznymcza-
semiprowadziło,poprzezpogl¡dyempirystówbrytyjskich,douj¦ciaczasu
jakokategoriirozumuuKanta.
Totylkozarystychró»nychdrógfilozoficznejmy±li,którymimo»na
obejmowa¢zagadnienieczasuijego„upływu”.Takwi¦cnawetewentualne
powstaniekwantowejgrawitacjiniezmieni,jaksi¦wydaje,zagadkowego
charakteruproblemuczasuwła±niedlatego,»ezale»yonodfilozoficznej
wizji±wiata.
Ks.WłodzimierzSkoczny

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin