Anders Gustavsson „ Integracja, stygmatyzacja i autonomia- jasne i ciemne strony subkultury integracji”
1.Podstawowe problemy życia w zintegrowanych społeczeństwach:
W ciągu ostatnich 20-30 latach realizowano reformy w zakresie integracji i normalizacji , by zmienić warunki życia osób upośledzonych. W Szwecji osoby upośledzone umysłowo w dzisiejszych czasach chodzą normalnych przedszkoli i szkół. Gdy dorastają mieszkają w mieszkaniach lub domach grupowych. Ludzie upośledzeni maja dostęp do społecznego środowiska. Osoby U napotykają się na wiele trudności w zintegrowanym społeczeństwie. Robert B. Edgerton przeprowadził badanie w tej dziedzinie na osobach z lekkim upośledzeniem , którzy wyszli ze szpitala ponad 30 lat temu i pokazuje podstawowe trudności życia na wolności. Mówi również o tym , że poznał historie 10 kobiet i mężczyzn UU. Najbardziej uderzającym doświadczeniem tych ludzi był problem zaczepek, społecznego wykluczenia, oraz niechęć nawiązania z nimi kontaktu przez osoby nieupośledzone. Fakt , że urodzili się w zintegrowanym społeczeństwie nie oznaczał, że udało im się uniknąć skutków stygmatyzacji. Wyrażali mimo to przeświadczenie, że maja pełne prawa mimo U być akceptowani w społeczeństwie. Drogę do tego przekonania uformowała oficjalna polityka w zakresie normalizacji i integracji. Osoby upośledzone należą do pewnej subkultury wspierającej te koncepcje, wartości integracji i normalizacji. Subkultura ta jest inspirowana i podtrzymywana przez aktualna politykę społeczną. Działanie jej polega głownie na udzielaniu pomocy poszczególnym osobom w ich walce ze stygmatyzacją .
(Stygmatyzacja, etykietowanie, naznaczanie jest to proces nadawania określeń w kategoriach zachowania jednostkom, grupom społecznym czy kategoriom społecznym w wyniku czego przyjmują one nadane im cechy i zaczynają działać zgodnie z przypisanymi im etykietami.)
2.Jak rozumieć przekonanie badanych osób o tym, ze mają prawo do akceptacji:
Autor przytacza historię kobiety, która marzyła o pracy w ośrodku dziennej opieki nad dziećmi . W trakcie nauki miała odbyć praktykę w takim ośrodku . Miała pracować w kuchni i z dziećmi jednak dyrektor przeniósł ją do pracy w ogrodzie. Kobieta się sprzeciwiła. Skutek był taki , że straciła pracę na której jej zależało. Ważniejsze dla niej okazało się dochodzenie swoich praw do traktowania jej z szacunkiem.
3.Bardzo szczególna rodzina:
Historia 23- letniego Svena i jego siostry – 28-letniej Berit. Ich rodzice mieli trudności w nauce wobec czego mieli duże doświadczenie w radzeniu sobie z tym problemem. W szkole zawodowej , do której uczęszczał Sven był obiektem wielu zaczepek ze strony innych kolegów. Bolało go brak akceptacji ze strony nauczyciela , który wyraźnie unikał podjęcia jakichkolwiek działań. Po czym Sven unikał szkoły, opowiedział o tym rodzicom , których interwencja w szkole poprawiła delikatnie sytuacje syna. Dla Svena najważniejsze było to , że jego ojciec , który zasugerował mu podjęcie nauki w tej szkole , miał w młodości podobne problemy i szkoły nie ukończył . Wyraźnie widać ,że to podobieństwo doświadczeń i fakt , że ojciec mimo wszystko radzi sobie w życiu, dają Svenowi satysfakcję. Dzieci w tej rodzinie miały silne poczucia wspólnoty doświadczeń z rodzicami. Ojciec należał do klasy dla dzieci specjalnej troski, koledzy często wyśmiewali się z kłopotów matki. Widzimy wówczas, że rodzina która bazuje na tych samych problemach może dodawać sobie bardzo dużo siły. Sven chciał zdać egzamin na prawo jazdy , jednak bał się kwestii teoretycznej, jednak matka wsparła go gdyż sama miała z tym problem i musiała podchodzić do tego wiele razy. Znaczenie tej wspólnoty rodziców pomaga innym uporać się z trudami życia codziennego. Rodzice reprezentowali niezachwiana wiarę w możliwości dzieci i to , że maja pełne prawo do akceptacji.
4.Społeczność osób z podobnymi upośledzeniami:
Sven wziął udział w kursach przygotowawczych do egzaminu do prawa jazdy, poznał kolegę ze specjalnej szkoły . podtrzymywali się wzajemnie . Podstawą jest dzielenie podobna perspektywa dzielenia wspólnego doświadczenia : jak to jest być osobą z lekka niepełnosprawnością.
Następny przykład dotyczy dziewczyny o imieniu Pia , która przez 9 lat chodziła do niewielkiej klasy oferującą specjalną pomoc w normalnej szkole . gdy zaczęła naukę w szkole zawodowej została przeniesiona do szkoły dla dzieci UU. Zamieszkała w Internacie i tam poznała Kallego- chłopiec od początku chodził do szkoły specjalnej mimo , że sugerowano mu przeniesienie do szkoły normalnej. Pia i Kalle mieli takie same reprezentacje swojego UU. Oboje zaprzeczali że są UU, ale zgodnie twierdzili, ze szkoły specjalne jak i miejsca pracy dostosowane do możliwości osób , które są np. „powolne” tak jak oni, są potrzebne.
5.Socjalizacja rodziców a subkultura integracji:
Skąd się bierze u dzieci z innych rodzin przekonanie o prawie do akceptacji? Początkowo autor myślał, że powstaje na skutek wsparcia, jakiego dzieci doświadczają ze strony rówieśników. Dzieci te otrzymywały również silne wsparcie ze strony rodziców.
Autorowi prawidłową interpretację tego zjawiska umożliwiły dwie wskazówki. Pierwsza: odkrył ścisły związek pomiędzy wyrażanym przekonaniem a współczesnymi ideologiami integracji i normalizacji. Autor zapytał jednego z uczestników badań jak się czuł gdy rozpoczął samodzielne życie. Odpowiedział: Udało mi się wyjść do społeczeństwa, mam mieszkanie, byłem w domu grupowym...W Szwecji często się mówi, że celem reformy jest integrowanie ludzi polegające na ich wychodzeniu do społeczeństwa.
Idea integracji i prawa do akceptacji pomimo upośledzenia wiąże się ściśle z podstawową ideą szwedzkiej polityki społecznej , jaka jest równość. Zgodnie z retoryka państwa opiekuńczego , idea ta jest często przywoływana , gdy jest mowa o potrzebie „wsparcia słabszych grup” w celu zapewnienia im równych szans w życiu. Widać z opisu przez Pie i Kallego, że idea równości realizowana przez prawo do specjalnego wsparcia w szkołach i pracy była zakotwiczona w obrazie własnym badanych jako osób z lekkim upośledzeniem umysłowym. Występują koherencję pomiędzy , po pierwsze perspektywą ujawnianą przez badane osoby, ich kolegów i rodziców, po drugie ideologiami integracji i normalizacji i po trzecie polityką państwa opiekuńczego.
Pii nigdy nie miała problemów w nauce, nie była upośledzona a mimo to charakteryzowała ja podobna perspektywa jak rodziców Svena i Berit. Matka Pii i rodzice innych dzieci z lekkim UU aby nauczyć się żyć z nowym rodzajem rodzicielstwa, przyjęli szczególną perspektywę. Nowa rola zmusiła ich również do wprowadzenia sposobu radzenia sobie z upośledzeniem dziecka i związanym z nim zagrożeniem szans życiowych. Badani rodzice przyjęli koncepcje i wartości wyrażane w ideologiach integracji i normalizacji w sposób zbliżony do tego, jak czynili rodzice Svena i Berit, gdy uczyli się żyć ze swoim własnym upośledzeniem. Zaskoczyło autora to jak matka Pii mówiła o niej porównując ją do zdrowych dzieci. Z jednej strony zaprzeczała istnienie jakichkolwiek różnic z drugiej występowała w obronie jej praw do specjalnego wsparcia. Uważa, że słabsi ludzie mają prawo do wsparcie, które zapewni im równość. Przywiązanie do reprezentacji „ słaby, ale równy” można też uznać za przyjęcie przez matkę strategii unikania stygmatu UU, bez rezygnacji ze wsparcia, którego dziewczynka potrzebowała.
6.Subkultura słabszych:
Najważniejszym elementem koherencji pomiędzy wartościami rodziny , kolegów oraz innych rodziców dzieci z lekkim UU było to, że jest to nie tylko kwestia osobistej adaptacji ale także utworzenia wspólnej perspektywy. Rodzice dzieci UU , ich dzieci, profesjonaliści tworzą we współczesnym społeczeństwie pewną subkulturę. Subkultura ta może być traktowana w pewnym sensie jako społeczna obrona przed stygmatyzacją. Wydaje się jednak, że jej funkcjonowanie nie różni się od funkcjonowania innych subkultur. Podtrzymywanie wspólnych perspektyw, koncepcji, wartości w celu potwierdzenia i wspierania tożsamości i interesów swych członków , stanowi istotę każdej subkultury. W tym sensie można stwierdzić , że reformy w zakresie integracji i normalizacji odniosły powodzenie. (Rys. 2)
7.Mało miejsca dla autonomii.
Bycie integrowanym czy włączonym do głównego nurtu postępowania oznacza także bycie przedmiotem planów i działań podejmowanych przez innych ludzi, co rodzi ryzyko , że ktoś inny przejmie za nas wszelką odpowiedzialność i będzie o wszystkim decydować. Badani chętnie dostosowują się do planów i rozwiązań podsuwanych im przez innych ludzi , znajdujących im pracę , mieszkanie, czy rozwiązujący ich codziennie problemy, mimo że przy innych okazjach te same młode osoby potrafią zajadle walczyć o swoje prawa do akceptacji i uchodzenia za kogoś zwyczajnego. Przekonanie badanych, że mają prawo do akceptacji pomimo upośledzenia , nie dotyczyło ich prawa do osobistej autonomii. Zatem przynależność do subkultury integracji ma swoje blaski i cienie. Z jednej strony daje wspomagającą grupę odniesienia i podsuwa sposoby radzenia sobie z podstawowymi problemami życia w zintegrowanym społeczeństwie , z drugiej jednak zmniejsza wpływ integrowanych osób na ich własne życie.
8.Krytyka reform opiekuńczych.
Badania wykazały, że szwedzkie opiekuńcze reformy społeczne często zawierają w sobie czynnik paternalistyczny w tym sensie, że architekci reform przyjmują w pewnym stopniu odpowiedzialność za rozwój społeczeństwa i życia jego członków. Yvonne Hirdman opisuje jak w imię walki z ubóstwem oraz dążenia do zapewnienia wszystkim równej wartości i odpowiednich warunków życia, w tak zwanym Domu Ludowym doszło do podporządkowania mieszkańców, w szczególności kobiet. Cele programu były sformułowane osobiście przez inżynierów społecznych. Generalnie wydaje się , że programy opiekuńcze prowadzą do powstania paradoksu polegającego na tym, że cel jakim jest poprawa warunków życia często pozbawia ludzi ich autonomii i możliwości wpływania na te warunki. Pozwala to zrozumieć, w jaki sposób reformy w zakresie integracji i normalizacji zmniejszają autonomię objętych nimi osób.
9. „ Einspringende” i „vorausspringende fursorge”
Niemiecki filozof Martin Heidegger analizuje liczne rodzaje opieki (Fursorge) wśród zasadniczo pozytywnych opisuje dwa akrajne typy , które pomagają nam dostrzec, dlaczego opieka nad osobami upośledzonymi wywiera wpływ na ich autonomię. Heidegger przeprowadza różnice między einspringende Fursorge a vorausspringende Fursorge. Pierwszy typ charakteryzuje się tym, że osoba sprawująca opiekę przejmuje odpowiedzialność za osobę upośledzoną i działa w jej imieniu. Drugi typ nie polega na przejmowaniu odpowiedzialności ani na działaniu w niczyim imieniu. Tutaj opieka wyskakuje do przodu, dzieląc się z podopiecznymi swoim doświadczeniem lub w inny sposób przyczyniając się do tego , by ten podopieczny sam zatroszczył się o swoje życie.
Sam charakter upośledzenia zdaje się w pewnym stopniu wpływać ba to, że opieka przybiera formę działania w imieniu osoby upośledzonej , a to rodzi problem przejmowania odpowiedzialności i kontroli związany z einspringende Fursorge. W subkulturze zbudowanej na idei wsparcia dla osób z upośledzeniem lub pewnymi słabościami, prawdopodobnie jest również, że stosunki opiekuńcze będą przebiegały zgodnie z zasadą einspringende Fursorge.
W konkurencji można zatem stwierdzić , że inspiracja płynąca z reform opiekuńczych i centralna pozycja reprezentacji społecznego wsparcia dla osoby słabej , powolnej lub upośledzonej w subkulturze integracji, mogą z dużym prawdopodobieństwem stwarzać takie relacje społeczne, w których rodzice i profesjonaliści przejmują kontrolę nad życiem osoby UU, zmniejszając w ten sposób ich osobista autonomię.
10. Głębsze rozumienie stygmatyzacji.
Zagrożenie autonomii osób z UU stwarza specyficzną formę stygmatu. Charles Taylor – kanadyjski filozof, rozwinął teorię Goffmana , analizując to co nazwał polityką uznawania. Taylor nie nawiązuje bezpośrednio do rozważań nad stygmatyzacją, lecz do problemu wzrastania żądań wysuwanych przez różne grupy znajdujące się w niekorzystnej sytuacji tj.: mniejszości etniczne, kobiety, ludzie UU, czyli grupy domagające się uznawania ich praw do autentyczności. Politykę uznawania można traktować nie tylko jako sposób na zwiększenie życiowych szans, walkę o byt. Taylor przypomina i ważnej przemianie , jaka dokonała się w zachodnich społeczeństwach w XVIII wieku, polegającej na wzrastającym uznawaniu jednostki i jej dążenia do osobistej autentyczności. Twierdzi, że można wręcz mówić o utworzeniu nowego podstawowego społecznego ideału- ideału autentyczności. Taylor pisze, że dziś ideał autentyczności jest bardzo ważnym punktem odniesienia przy tworzeniu ludzkiej tożsamości zwłaszcza tam , gdzie chodzi o ocenę wartości człowieka i szacunku dla samego siebie . Gdzie zagrożona jest ludzka autentyczność , tam zagrożona jest wartość społeczna człowieka i jego szacunek dla siebie samego. Wprowadzony został nowy istotny element jakim jest samospełnienie czy samorealizacja.
Subkultura integracji jest zatem źródłem paradoksu, także w odniesieniu do stygmatyzacji, ponieważ zmniejszając skutki jednego stygmatu zwiększa jednocześnie wpływy innego.
mpwjs