wych fizyczne.doc

SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA DZIEWCZĄT

Z KLAS IV – VI

Z ROZSZERZONYM PROGRAMEM

WYCHOWANIA FIZYCZNEGO

Z  UWZGLĘDNIENIM POSTAWY CIAŁA

mgr BEATA BĄK

Spis treści

1. Wstęp ............................................................................................................. 2

1. 1.  Aspekty sprawności fizycznej ...................................................................................... 2

1. 2. Postawa ciała i jej wady ................................................................................................ 3

2. Metodologia badań ....................................................................................... 5

2.1. Cele pracy ....................................................................................................................... 5

2. 2. Badana grupa ................................................................................................................. 5

2. 3. Metody i techniki badawcze .......................................................................................... 5

2. 4  Metody opracowania materiału ..................................................................................... 8

3. Wyniki badań ................................................................................................ 9

4. Dyskusja ....................................................................................................... 12

5. Wnioski ........................................................................................................ 13

Piśmiennictwo ................................................................................................. 14

Aneks ................................................................................................................ 15

1. Wykaz tabel ..................................................................................................15

1. Wstęp

1.1. Aspekty sprawności fizycznej.

Sprawność fizyczna jest właściwością bardzo złożoną. Zależy od płci, wieku, stanu zdrowia, uzdolnień i umiejętności ruchowych, budowy ciała, sprawności aparatu ruchu, wydolności narządów, poziomu rozwoju zdolności motorycznych, trybu życia, siły woli, motywacji, stanu psychicznego, pogody, temperatury, pory roku, itp. Od jej poziomu w dużym stopniu zależy biologiczna wartość społeczeństwa, wydajność pracy, wiara we własne siły, itp. (Drabik 1992).

Różne są definicje sprawności fizycznej. Sprawność fizyczna to sposób, postawa  przeciwstawiająca się stresom, zmęczeniu, to coś więcej niż stan nie bycia chorym lub bycia w formie. Jest to stan rozciągający się w skali od pełni życia do śmierci. „Jest to zdolność do spełnienia codziennych obowiązków chętnie, bez nadmiernego zmęczenia i z wystarczającym zasobem energii dla czynnego spędzania wolnego czasu oraz dla sprostania nieprzewidzianym zdarzeniom wymagającym wysiłku fizycznego”1. Człowiek sprawny fizycznie, to człowiek silny, szybki, zręczny, odporny na zmęczenie, zwinny i zaradny w czynnościach ruchowych, niezależnie od budowy swego ciała i od potencjalnych jego rozwojowych możliwości (Drabik 1992). Według Grabowskiego (1997) „Sprawność fizyczną charakteryzuje gotowość organizmu do realizacji zadań ruchowych, uwarunkowaną rozwojem siły mięśniowej, szybkości ruchów i wydolności wysiłkowej oraz ogólnym stanem zdrowia”2. Zdaniem Franksa (1994) sprawność fizyczna opiera się na dobrym zdrowiu i uwzględnia cele indywidualnego fizycznego działania. Osoba sprawna posiada w szczególności: wytrzymałość krążeniowo-oddechową, bystrość umysłu, pozytywne relacje z innymi ludźmi, pożądany poziom siły, gibkości, zdrowy dolny odcinek kręgosłupa.

Sprawnym fizycznie nazywamy zwykle każdego, kto w różnych sytuacjach życiowych potrafi podjąć i rozwiązać różnorakie zadania ruchowe bez szkody dla organizmu (Drabik1992).

Sprawność fizyczna wiąże się ściśle z dobrym zdrowiem. Pojęcie to dotyczy nie tylko funkcji aparatu ruchu, ale i biologicznego działania całego organizmu. Niezależnie od koncepcji teoretycznej przyjmuje się, że poza zasobem opanowanych ćwiczeń ruchowych na sprawność fizyczną składa się poziom wydolności wszystkich narządów i układów zdolności motoryczne a nawet aktywny styl życia. Sprawność fizyczna człowieka wiąże się niewątpliwie z jego postawą ciała. Wadliwa postawa nie ułatwia wykonywania zadań ruchowych wymagających zdolności motorycznych i umiejętności

1.2.Postawa ciała i jej wady

Różnorodność czynników wpływających na kształtowanie się postawy sprawia, że staje się ona cecha indywidualną, charakteryzującą poszczególnych ludzi. Postawa ciała dotyczy położenia  poszczególnych odcinków tułowia oraz nóg w pozycji stojącej. Jest ona jednym ze wskaźników prawidłowego rozwoju oraz statycznej i dynamicznej sprawności ciała.

Postawa ciała prawidłowa to harmonijny układ poszczególnych odcinków ciała względem siebie oraz w odniesieniu do osi mechanicznej ciała, utrzymywanej w minimalnym napięciu układów mięśniowego i nerwowego (Ambros 1962). To taki kształt ciała wynikający z budowy i nawykowego usytuowania poszczególnych jego części, który sprzyja podstawowym funkcjom organizmu (Zeyland-Malawka 1992). To taka postawa, która występuje dostatecznie często, aby można ją było uznać za charakterystyczną dla danej populacji (Kasperczyk 1992).

Postawę prawidłową charakteryzuje (Kasperczyk 1996):

a) proste ustawienie głowy,

b) fizjologiczne wygięcia kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej oraz prosty kręgosłup w płaszczyźnie czołowej;

c) dobrze wysklepiona klatka piersiowa; przednia ściana klatki piersiowej jest częścią ciała najdalej wysunięta ku przodowi,

d) dobrze podparta miednica na głowach kości udowych,

e) proste kończyny dolne i prawidłowo wysklepione stopy.

Przeciwna postawie prawidłowej postawa nieprawidłowa to według Nowotnego i wsp. (1992), wszelkie nieprawidłowości sposobu trzymania się w pozycji stojącej, manifestujące się odmiennym od normalnego układem ciała.

Odchylenia od prawidłowej postawy ciała charakteryzujące się już zmianami ukształtowania kręgosłupa nazywamy wadami postawy. Wady postawy to zmiany wyprostnej, swobodnej pozycji ciała, które zdecydowanie różnią się od ukształtowań typowych dla danej płci, wieku, budowy konstytucjonalnej i rasy. Wady postawy są

wynikiem zmian patologicznych (Tylman 1972).

Rodzaje wad postawy

A. W płaszczyźnie strzałkowej, posługując się typologią Wilesa, wyodrębniamy  cztery rodzaje wad kręgosłupa. Można tego dokonać na podstawie kształtu krzywizn kręgosłupa, kąta pochylenia miednicy i ruchomości kręgosłupa. Wyżej wymieniony autor wyszczególnił:

a)      plecy wklęsło-wypukle,

b)     plecy kołyskowe,

c)      plecy płaskie,

d)     plecy okrągłe.

B. Boczne skrzywienie kręgosłupa (skolioza) to odchylenie osi anatomicznej całego kręgosłupa lub jego odcinka w płaszczyźnie czołowej, które pociąga za sobą wtórne zmiany w układzie narządu ruchu, klatce piersiowej i narządach wewnętrznych (Tylman 1972). W zależności od stopnia odchylenia  wyróżnia się skoliozę I, II, III, IV stopnia. Wada z cechami asymetrii w płaszczyźnie strzałkowej, w której skrzywienie boczne nie przekracza 10 stopni i nie wykazuje cech rotacji i torsji kręgów nosi nazwę postawy skoliotycznej.

C.   Zaburzeniom może ulec również budowa klatki piersiowej. Do patologicznych wad klatki piersiowej zaliczamy dwie jej postacie:

a)      klatkę piersiową lejkowatą,

b)     klatkę piersiową kurzą.

D.   Zniekształcenia kończyn dolnych także pogarszają w znacznym stopniu statykę ciała i zmieniają postawę. Są one wadami wrodzonymi lub powstają w wyniku asymetrii w budowie wyżej położonych odcinków ciała, przeciążeń pracą statyczną lub są wynikiem pourazowym lub pochorobowym.

Wyróżniamy następujące deformacje kończyn dolnych:

-kolana koślawe,

-kolana szpotawe,

-stopa płaska,

-stopa płasko-koślawa,

-stopa wydrążona.

2. Metodologia badań

2. 1. Cele pracy

·        Celem poznawczym pracy jest przedstawienie poziomu sprawności fizycznej dziewcząt z klas IV,V i VI z rozszerzonym programem wychowania fizycznego w Szkole Podstawowej nr 8 w Słupsku oraz porównanie tejże ze sprawnością fizyczną dziewcząt w Polsce (zbadanej przez R. Przewędę w 1999 roku)

·        Zdiagnozowanie sprawności  fizycznej  dziewcząt z klas IV, V i VI z rozszerzonym programem wychowania fizycznego z uwzględnieniem postawy ciała.

2.2.          Charakterystyka badanej grupy

W celowo wybranej szkole w Słupsku (SP-8) zbadano 41 dziewcząt z klas IV, V i VI z rozszerzonym programem wychowania fizycznego. Wszystkie dziewczęta zostały poddane testowi sprawności fizycznej oraz badaniom postawy ciała.

2.3.          Metody i techniki badawcze

Przy przeprowadzaniu eksploracji posługiwano się odpowiednio dobranymi metodami (obserwacja i pomiar) i technikami badawczymi.

A.    Do zbadania sprawności fizycznej zastosowano Międzynarodowy Test Sprawności Fizycznej. Użycie tych samych narzędzi badawczych (testów) miało umożliwić porównanie wyników uzyskanych w słupskiej Szkole Podstawowej nr 8 z populacją ogólnopolską.

Badania sprawności fizycznej dzieci o zasięgu ogólnopolskim przeprowadził R. Przewęda w 1999 roku.

Międzynarodowy Test Sprawności Fizycznej zawiera  8 prób:

1. Bieg na dystansie 50m;     

2. Skok w dal z miejsca;

3. Bieg na dystansie 600m - dziewczęta z klasy IV;

    bieg na dystansie 800m - dziewczęta klas V i VI;

4. Ściskanie dynamometru;

5. Zwis na ramionach ugiętych;

6. Bieg wahadłowy na dystansie 4 x 10m;

7. Siady z leżenia tyłem w czasie 30s;

8. Skłon tułowia w dół.

    Test przeprowadzono w ciągu dwóch dni. Pierwszego dnia – próby 1- 3,  w drugim dniu próby 4 - 8.

Opis prób:

1. Bieg na dystansie 50m. Sprzęt i pomoce: stoper, chorągiewki oznaczające miejsce startu i mety. Sposób wykonania: na komendę „na miejsca”  badany ustawia się przed linią startu w pozycji wykrocznej (start wysoki), na sygnał wybiega starając się pokonać dystans w jak najkrótszym czasie. Liczy się czas „lepszy” z dwóch biegów mierzonych z dokładnością do 1/10s.

2. Skok w dal z miejsca. Sprzęt i pomoce: taśma miernicza, cienki materac do lądowania. Sposób wykonania: badany staje w małym rozkroku z ustawionymi równolegle stopami

przed wyznaczoną linią, następnie pochyla tułów, ugina nogi (nie więcej niż 90 stopni) z równoczesnym zamachem obu rąk w przód i odbijając się jednocześnie energicznie od podłoża skacze jak najdalej. Z trzech skoków mierzonych do najbliższego śladu pozostawionego przez piętę skaczącego ustalamy najdłuższy (w cm).

3.  Bieg na dystansie: 600 i 800m Sprzęt i pomoce: stoper i  chorągiewki. Sposób wykonania: na komendę „na miejsca”  badany ustawia się przed linią startu w pozycji wykrocznej (start wysoki ), na sygnał wybiega starając się pokonać dystans w jak najkrótszym czasie  (w razie konieczności część trasy może maszerować) Czas biegu mierzymy z dokładnością do 1s.

4.  Ściskanie dynamometru. Sprzęt i pomoce: sprawdzone dynamometry do 30kg. Sposób wykonania: badany stoi w małym rozkroku, dynamometr ściśle przylega do palców dłoni, ramię opuszczone wzdłuż tułowia tak, by ręka nie dotykała ciała; ścisk dynamometru krótki i z maksymalną siłą, drugie ramie opuszczone swobodnie. Z dwóch prób ręka silniejszą zapis wyniku lepszego dokładnością do 1kg.

5.   Zwis na ramionach ugiętych. Sprzęt i pomoce: drążek umieszczony poziomo i na takiej wysokości, by najwyższa z badanych mogła wykonać pełny zwis, krzesło, magnezja. Sposób wykonania: badany staje na krześle i chwyta drążek nachwytem tak, aby ramiona były ugięte w stawach łokciowych, a broda znajdowała się nad drążkiem nie dotykając go w trakcie próby. Mierzy się czas zwisu w sekundach od chwili usunięcia stóp z krzesła

6.  Bieg wahadłowy 4 x 10m .Sprzęt i pomoce: stoper, dwa klocki drewniane o wymiarach    5 x 5 x 5 cm, dwie linie odległe od siebie o 10m z zaznaczonymi na nich zewnętrznie półkolami o promieniu 50 cm. Sposób wykonania: ze startu wysokiego w półkolu przed linią I bieg do drugiego półkola na linii II, w którym są dwa klocki, zabranie jednego klocka, bieg z nim z powrotem do linii startu, położenie klocka w półkolu, bieg po drugi klocek, powrót i położenie klocka w półkolu przed linią I. Z dwóch prób wpisujemy lepszy wynik z dokładnością do 1/10.

7.  Siady z leżenia tyłem w czasie 30s. Sprzęt i pomoce: stoper, materac, partner. Sposób wykonania: w leżeniu na plecach nogi ugięte w stawach kolanowych pod katem 90 stopni, stopy rozstawione na szerokość około 30cm, ręce splecione palcami i ułożone na karku; partner w klęku między stopami leżącego przyciska je do materaca; leżący na sygnał wykonuje siad dotyka łokciami kolana i natychmiast powraca do leżenia na plecach tak, aby umożliwić splecionym palcom kontakt z podłożem i znowu wykonuje siad bez odpychania się łokciami od maty. Wpisujemy liczbę poprawnych siadów wykonanych w czasie 30s.

8.  Skłon tułowia w dół. Sprzęt i pomoce: ławka, linia z podziałką centymetrową umieszczona prostopadle do powierzchni ławki tak, aby podstawa na której stoi badany oznaczona była jako50cm, liczby malejące na podziałce winny znajdować się powyżej ławki. Sposób wykonania: badany staje na ławce tak, aby palce stóp były równo z krawędzią ławki, stopy złączone, nogi proste w stawach kolanowych; z tej pozycji badany wykonuje skłon w dół tak, aby dosięgnąć palcami jak najniżej przymocowanej linii poniżej krawędzi ławki – pozycję tę utrzymuje przez 2s. Zapisujemy najlepszy wynik z dwóch kolejnych skłonów ( w cm ).

Procedura ustalenia poziomu sprawności:

     Stosując tabele punktacyjne dla określonego wieku i płci po zamianie bezpośrednich wyników na punkty i dodaniu ich, otrzymujemy sumaryczną ocenę poziomu sprawności fizycznej. Tą sumaryczną ocenę porównujemy do norm klasyfikacyjnych i na tej podstawie ustalamy poziom sprawności (tab. 1).

Tabela 1. Normy klasyfikacyjne sprawności fizycznej według skali T

Źródło: Drabik J. (1992): Sprawność fizyczna i jej testowanie u młodzieży szkolnej. AWF Gdańsk.

B. Ocena postawy ciała polegała na wnikliwym oglądaniu i subiektywnej ocenie poszczególnych jej elementów uzupełnionej prostymi pomiarami. Przy ocenie postawy w płaszczyźnie strzałkowej posłużono się typologią Wilesa biorąc pod uwagę kształt krzywizn kręgosłupa, kąt pochylenia miednicy i ruchomość kręgosłupa. Do pomiaru użyto cyrkla Wilesa, przykładając jedną nóżkę do górnej krawędzi spojenia łonowego, a drugą do kolca biodrowego tylnego. Za normę uznaje się kąt w granicach 28 – 30 stopni. Ruchomość kręgosłupa oceniono na podstawie badania czynnościowego.   Obserwowano (z boku) zarys kształtu kręgosłupa podczas wykonywania skłonu tułowia w przód. Nieregularność łuku utworzonego przez linię wyrostków kolczastych kręgosłupa wskazuje na ograniczenie jego ruchomości Przy ocenie postawy ciała w pozostałych płaszczyznach zwrócono szczególną uwagę na dysproporcje i asymetrie w usytuowaniu poszczególnych elementów ciała.

Obserwację kręgosłupa w płaszczyźnie czołowej uzupełniono użyciem pionu, który  w przypadku skoliozy,  po opuszczeniu z c7, oddala się od szpary pośladkowej. Przy badaniu kończyn dolnych posłużono się  pionem, a także linijką, która pozwoliła zmierzyć wielkość rozstępu kolan przy złączonych stopach (szpotawość kolan) lub odległości pomiędzy kostkami przyśrodkowymi przy stykających się kolanach (koślawość kolan).Przy badaniu stóp posłużono się popularnym sposobem jakim jest plantografia. Po wykonaniu odbitek podeszwowej strony stopy, plantogramy zostały szczegółowo opracowane co pozwoliło określić wysklepienie stopy metodą Wejsfloga.                    

...