Jeziorkowska. Metody aktyw..pdf

Danuta Jeziorkowska

Szkoła Podstawowa nr 58

w Warszawie

ul. Mieszka I nr 7

METODY AKTYWIZUJĄCE

W NAUCZANIU PRZYRODY

Wstęp

Zaproponowana przez projektantów reformy szkolnej zmiana koncepcji kształcenia

ogólnego zmierza przede wszystkim do tego, aby wiedza była widziana jako wartość

w tym wymiarze, w jakim ona rzeczywiście jest wartością.

„Istotą zmiany, którą zamierza się wprowadzić w zreformowanej szkole jest przyjęcie

założenia, że przedmiotem troski szkoły jest człowiek w procesie rozwoju; natomiast

wiedzy temu człowiekowi trzeba dać tyle, ile może on

z pożytkiem dla swego rozwoju przyjąć” (Sławiński, 1994, s. 15)

Postulat, aby uczniowi dać tyle wiedzy, ile może on z pożytkiem dla swego rozwoju

przyjąć, jest niewątpliwie słuszny.

Z drugiej jednak strony pewien zasób wiedzy z danego przedmiotu przyrodniczego

musi przyswoić sobie każdy uczeń, chociażby po to, aby zrozumieć jego istotę. W klasie

szóstej przyrodnicze treści kształcenia są właśnie takie, że to, co w nich najtrudniejsze,

powinni rozumieć i umieć wszyscy uczniowie. Bez opanowania umiejętności określenia

położenia geograficznego i czytania diagramów klimatycznych, bez poznania ruchów

Ziemi i zrozumienia wynikających z nich konsekwencji, bez poznania

współzależności zachodzących między poszczególnymi składnikami środowiska

przyrodniczego, przyswajanie wiedzy geograficznej w gimnazjum będzie bardzo

utrudnione.

Najrozsądniejszym wyjściem wydaje się korzystanie i z dotychczasowego dorobku

dydaktyki ogólnej i z możliwych do zaakceptowania propozycji projektantów reformy

szkolnej. Dlatego też w kl. VI nie rezygnuje się całkowicie z metod tradycyjnych.

Szczególną uwagę zwracamy na to, aby uczniowie poznali znaczenie wielu terminów.

Nie chodzi w tym wypadku o to, aby wkuwali na pamięć definicje, ale o to, aby rozumieli

treść i umieli ich użyć w odpowiednim kontekście. Trzeba również pamięciowo przyswoić

wiele nazw geograficznych, gdyż bez tego porozumiewanie się „językiem geograficznym”

jest niemożliwe.

Treści nauczania przyrody w kl. VI, sprzyjają rozwijaniu myślenia uczniów,

co proponują zwolennicy koncepcji poznawczych. Poznając różne krajobrazy Ziemi,

uczniowie przeprowadzają także operacje myślowe, jak analiza, synteza, abstrahowanie

i uogólnianie. Wszędzie tam, gdzie to możliwe, dokonywane jest problemowe ujęcie

całych lekcji lub jej fragmentów.

W nauczaniu przyrody na poziomie klasy szóstej znajdują również zastosowanie

koncepcje koneksjonistyczne, oparte na warunkowym odruchu klasycznym,

zaproponowane przez J. Pawłowa, a rozwinięte przez wielu psychodydaktyków

m. in. przez J. B. Watsona, E. L. Thorndike’a B. Skinnera. Określenie położenia

geograficznego, obliczanie różnicy czasu słonecznego i strefowego, obliczanie wysokości

Słońca nad horyzontem, wymagają przeprowadzenia przez uczniów różnorodnych

ćwiczeń.

Za podstawową koncepcję, nadrzędną w stosunku do wymienionych, uznaje się

aktywizm, jednocześnie spełniający wymagania sformułowane przez twórców podstaw

programowych. Przyjmując za podstawę działań dydaktycznych w ten sposób

zintegrowane koncepcje, sprawą najistotniejszą stało się zaktywizowanie samych uczniów.

Można tego dokonać w następujący sposób:

„1. Aby człowiek był aktywny, muszą nim kierować jakieś motywy. W szóstej klasi nie będą

to takie motywy, jakie kierują postępowaniem ludzi dorosłych. Dla 11-12 - latków mogą

nimi być: zainteresowania, chęć uzyskania dobrej oceny, obawa przed karą, pozytywny

stosunek do nauczyciela itp. Starajmy się więc zainteresować wychowanków ciekawą

tematyką lekcyjną, dobrym poziomem prowadzenia lekcji

i maksymalnym unikaniem bodźców awersyjnych, różnicując wymagania stawiane

uczniom (...), w maksymalny sposób stosujemy prawo efektu.

2. Aby uzyskać pożądane wyniki w procesie kształcenia, musimy być świadomi celów

ogólnych, pośrednich i operacyjnych, a także wyników końcowych, które chcemy

uzyskać na lekcjach i na zajęciach pozalekcyjnych. Powinniśmy ponadto

skonkretyzować wymagania stawiane uczniom, odnoszące się do zakresu wiedzy

(wiadomości i umiejętności), który ma być przez nich opanowany, zarówno w toku

danych lekcji, jak też w ciągu nauki całorocznej.

3. Aby uczniowie byli aktywni, musimy tak konstruować lekcje, by jak najwięcej czasu

zajmowała na nich samodzielna praca wychowanków - zarówno indywidualna jak

i grupowa. Tak więc wszędzie tam, gdzie to możliwe i pozwala na to stopień trudności

materiału, niech uczniowie samodzielnie czytają podręczniki i inną literaturę

geograficzną, samodzielnie wykonują zadania, prowadzą obserwacje itd.” (Mordawski,

1995, s. 13).

Warunkiem skuteczności nauczania przyrody, moim zdaniem, jest doskonalenie

metodyki pracy nauczyciela. Ogromną rolę odgrywa dostosowanie czynnościowych metod

w nauczaniu tego przedmiotu. Najwyższy jest taki typ aktywizacji, który pobudza

do myślenia i samodzielnego rozwiązywania problemów. Jednym ze sposobów jest

włączenie do procesów nauczania przyrody takich metod aktywizujących jak: gry i

zabawy dydaktyczne, symulacja, metaplan, aktywny opis, dyskusja konferencyjna.

Podczas lekcji nauczyciel powinien stosować metody aktywizujące, aby angażować

cały zespół klasowy. Panuje wtedy atmosfera intelektualnego podniecenia. Nawet słabi

uczniowie mobilizują swe siły, aby dorównać zdolniejszym. Każde zwycięstwo

nad trudnościami, nie tylko wzmacnia zaufanie we własne siły, ale przysparza wiele

radości i optymizmu. Daje motywację do dalszej pracy.

„Stosowanie metod aktywizujących rozbudza zainteresowania, daje możliwości każdemu

uczniowi uczestniczenia w procesie dydaktycznym, ułatwia przyswajanie wiedzy, wspiera

osiąganie sukcesu każdego ucznia” (Wojtowicz 1999, s. 5).

Aktywizujące metody dają się zastosować na każdym etapie kształcenia, od etapu

nauczania zintegrowanego do klas maturalnych włącznie, wymagają jednak od nauczyciela

przemyśleń, głębokiej wiedzy na temat ich stosowania oraz wcześniejszego gromadzenia

środków dydaktycznych i materiałów technicznych (np. do pracy w grupach).

Z własnej praktyki pedagogicznej wnoszę, że zastosowanie metod aktywizujących

przy realizacji programu „Krajobrazy Ziemi” podnosi efektywność nauczania i jest

skutecznym elementem procesu zdobywania przez uczniów wiedzy i umiejętności.

1 Psychologiczne uzasadnienie uczenia się za pomocą metod aktywizujących

W nauczaniu przyrody na poziomie klasy szóstej głównym celem jest osiągnięcie:

z jednej strony „myślenia przyrodniczego” z drugiej zaś, przyczynianie się do ogólnych

zdolności poznawczych i logicznego myślenia. W osiąganiu powyższego celu sprzyja

koncepcja aktywizmu, reprezentowana w Polsce przez wielu psychologów i dydaktyków,

m.in. przez T. Tomaszewskiego (teorie czynności - 1970), K. Lecha (system łączenia teorii

z praktyką - 1960,1964) i W. Okonia (system łączenia wiedzy z jej funkcją - 1987).

Ta psychologiczna interpretacja kształcenia, stawiająca na pierwszy plan aktywność

wychowanków, wychodzi z założenia, że proces formowania się osobowości człowieka

opiera się na wzajemnym związku poznania z działaniem i działania z poznaniem.

W rezultacie proces kształcenia staje się ciągiem przenikających się czynności

poznawczych i praktycznych, które przyjmują formę zadań bądź to zleconych przez

nauczyciela, bądź też wykonywanych z własnej inicjatywy uczniów.

Zdaniem K. Obuchowskiego (1975) osobowość mogą zmienić jedynie oddziaływanie

wychowawcze i działania podjęte pod wpływem programów opartych na wiedzy,

a nie sama wiedza i nie same postulaty wychowawcze.

Zgodnie z koncepcją aktywizmu zmiany zachodzące w uczniach pod wpływem

kształcenia zależą przede wszystkim od aktywności samych wychowanków. Optymalnym

efektem tych zmian jest nabywanie wiedzy o rzeczywistości oraz umiejętności

oddziaływania na nią.

„Istotą działalności człowieka jest przekształcenie rzeczywistości, a konkretniej -

przekształcenie sytuacji w inną (...). Pewne (...) sytuacje (...) życiowe (sytuacje trudne...)

są źródłem aktywności umysłowej. Aktywność ta może prowadzić do wytworzenia mniej

lub bardziej wyraźnego, wewnętrznego wzorca sytuacji nowej, pomyślniejszej.

Ów wewnętrzny wzorzec (...plan) staje się dla człowieka „zadaniem” do zrealizowania.

Z chwilą wytworzenia się zadania aktywności człowiek nabiera charakteru

ukierunkowanego i organizuje odpowiednio.” (Tomaszewski, 1970, s. 15-16).

J. Mordawski (1989) pisze, że stawiane przez nauczyciela zadania do wykonania

przekształcają „aktywność” bezkierunkową i chaotyczną w „czynność” ukierunkowaną

i zorganizowaną. Stan rzeczy antycypowany w zadaniu i realizowany zgodnie z zadaniem

nazywamy „wynikiem” czynności.

Jak wynika z teoretycznych sformułowań współtwórców aktywizmu, podstawowym

czynnikiem efektywności kształcenia jest aktywność samych uczniów, wyrażająca się

w samodzielnym dochodzeniu przez nich do wiedzy, w toku rozwiązywania

(wykonywania) zadań, a nie przyjmowania tej wiedzy w formie gotowej od nauczyciela.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: