Pylka.doc

Dr Ewa Pyłka-Gutowska
Mazowieckie Samorządowe Centrum Doskonalenia Nauczycieli,
Wydział w Warszawie
ewa.pylka@mscdn.edu.pl

Kształcenie i doskonalenie nauczycieli w zakresie edukacji leśnej

Edukacja leśna jest częścią edukacji ekologicznej - wiedzy o środowisku przyrodniczym, podświadomym motywem zachowań, integralną częścią kultury osobistej i społecznej, sposobem patrzenia na świat i jego rozumienia. To droga, odkrywania ekologicznego porządku życia poprzez bogactwo i różnorodność doświadczeń. W edukacji leśnej istotna jest nie tylko wiedza na temat lasu, zbiorowisk leśnych, parków narodowych, ale także działania kształtujące myślenie w kontekście zrównoważonego rozwoju. Ważne jest także rozwijanie umiejętności oraz kształtowanie proekologicznych postaw (przekonań, motywacji, nawyków).

1. Działalność Mazowieckiego Samorządowego Centrum Doskonalenia Nauczycieli

Działalność MSCDN w zakresie kształcenia i doskonalenia nauczycieli jest determinowana przez różne elementy środowiska oświatowego, głównie przez priorytety Mazowieckiego Kuratora Oświaty, Ministra Edukacji Narodowej oraz Dyrektora MSCDN, Rokrocznie dyrektor MSCDN planując obszary oraz tematykę form doskonalenia nauczycieli Województwa Mazowieckiego kieruje się diagnozą przeprowadzana przez Zespół diagnozy MSCDN. Jednym z priorytetów jest edukacja ekologiczna. Wynika ona m.in. z przesłanek i treści zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego.

MSCDN wychodząc naprzeciw oczekiwaniom nauczycieli organizuje na ternie województwa mazowieckiego różnorodne formy doskonalenia m.in. konferencje, kursy kwalifikacyjne, kursy doskonalące, warsztaty metodyczne, seminaria. W 2007 roku było to 1918 szkoleń, które ukończyło 45 937 nauczycieli. W obszarze edukacji matematyczno – przyrodniczej było to 155 szkoleń, które ukończyło 3879 nauczycieli. Jako prężnie działająca instytucja oświatowa MSCDN jest zaangażowane w wiele projektów krajowych i międzynarodowych m.in. Grundtwig, Comenius, EFS i in. Jednym z obszarów działalności MSCDN jest edukacja ekologiczna, w której realizowane są działania na rzecz edukacji leśnej.

2. Miejsce edukacji leśnej w podstawie programowej kształcenia ogólnego[1]

W odniesieniu do podstawy programowej kształcenia ogólnego zagadnienia dotyczące edukacji leśnej znajdują się w treściach ścieżek edukacji ekologicznej oraz treściach przedmiotów takich jak przyroda, biologia i geografia. Nie są one jednak formułowane w bezpośredni sposób (patrz załącznik 4). To sprawia, że edukacja leśna może, ale nie musi pojawiać się w kształceniu, choć z pewnością większość nauczycieli odnosi się do niej jako niezwykle atrakcyjnego zagadnienia w kontekście zdobywania umiejętności oraz możliwości kształtowania postaw proekologicznych wśród uczniów. Obecność środowisk leśnych w otoczeniu wielu szkół sprawia, że zdecydowana większość nauczycieli na danym etapie edukacyjnym choć raz realizowała treści edukacji leśnej korzystając z zasobów tego cennego „laboratorium natury” jakim jest las. Może się jednak zdarzyć, że część nauczycieli, szczególnie z ośrodków wielkomiejskich, nie będzie zajmowała się edukacją leśną - a uczeń przechodzący przez poszczególne etapy edukacyjne jej nie doświadczy. Niezależnie od zapisów podstawy programowej i krytycznego nastawienia części nauczycieli do realizacji edukacji ekologicznej w bezpośrednim otoczeniu lasu, MSCDN w swojej ofercie proponuje zróżnicowane formy doskonalenia nauczycieli w tym zakresie.

3. Kształcenie i doskonalenie nauczycieli w zakresie edukacji leśnej

Działalność MSCDN w obszarze realizacji edukacji leśnej można podzielić na dwa oddziaływania:

- bezpośrednie, kiedy organizowane formy doskonalenia nauczycieli bezpośrednio (obligatoryjnie) dotyczą edukacji leśnej,

- pośrednie, kiedy organizowane formy doskonalenia nauczycieli w sposób pośredni (fakultatywny) nawiązują do edukacji leśnej, podczas realizowania zagadnień z edukacji ekologicznej.

Adresatami szkoleń są nauczyciele przedszkoli, szkół podstawowych (kształcenia zintegrowanego oraz uczący przyrody), gimnazjalnych, pogimnazjalnych (nauczyciele biologii i geografii) oraz inni realizujący edukację ekologiczną. Także, choć rzadziej, są to nauczyciele szkół zawodowych.

3.1 Cele kształcenia i doskonalenia nauczycieli realizowane w zakresie edukacji leśnej

Celem organizowanych form w zakresie edukacji leśnej jest:

§  doskonalenie umiejętności wykorzystania zasobów przyrodniczych środowiska lokalnego (np. parku narodowego, parku krajobrazowego, lasu) w pracy dydaktycznej i wychowawczej nauczycieli;

§  aktualizacja wiedzy dotyczącej znaczenia lasów, flory i fauny leśnej, zagrożeń;

§  poszerzenie wiedzy zakresu zrównoważonego rozwoju;

§  doskonalenie znajomości podstawowych gatunków środowisk leśnych;

§  popularyzacja skutecznych metod pracy w edukacji ekologicznej(leśnej) obserwacji, pomiarów, sposobu rejestrowania wyników, planowania pomiarów, obserwacji;

§  doskonalenie umiejętności planowania zajęć z uczniami w środowisku leśnym;

§  doskonalenie metod i form pracy związanych z prowadzeniem zajęć w terenie (np. lesie);

§  rozwijanie umiejętności przydatnych w pracy zawodowej w zakresie prowadzenie obserwacji i pomiarów w lesie;

§  wykorzystanie w procesie edukacji ekologicznej technik i metod aktywizujących;

§  ukazywanie znaczenia różnorodności biologicznej lasu oraz potrzeby jego ochrony;

§  uświadamianie jak istotna rolę w budowaniu wśród uczniów postaw proekologicznych obecnych i przyszłych pokoleń odgrywa edukacja leśna.

3.2 Metody stosowane w kształceniu i doskonaleniu nauczycieli
w zakresie edukacji leśnej

Nowoczesna edukacja powinna opierać się na czterech filarach nauczania i wychowania:

Uczyć się, aby wiedzieć (wiedza)
Uczyć się, aby działać (umiejętności)
Uczyć się, aby być (system wartości i postaw)
Uczyć się, aby żyć wspólnie z innymi

Aby wdrożyć nauczycieli do takiego myślenia i działania, szczególny nacisk podczas realizacji edukacji leśnej położony jest na doskonalenie wśród nauczycieli takich umiejętności, które pozwolą aktywizować pracę uczniów, a więc są to:

v     odpowiednio dobrane i zaplanowane obserwacje, pomiary i doświadczenia

v     właściwie dobrane techniki aktywizujące

v     organizacja pracy w zespołach

Zwraca się więc uwagę nauczycieli:

Podczas zajęć terenowych w lesie na metody praktyczne m.in. dot. obserwacji i pomiarów w środowisku leśnym oraz rozpoznawania typowych gatunków roślin i zwierząt oraz metody waloryzacyjne ukierunkowane na przeżywanie;

Podczas zajęć w salach dydaktycznych na wykorzystanie Internetu, stron WWW oraz metod aktywizujących takich jak np. metaplan, burza mózgów, drzewko decyzyjne, SWOT, debata ZA i PRZECIW, praca z materiałami źródłowymi, gry dydaktyczne, projekty i in.

Tabela 1. Propozycja tematów realizowanych metodami aktywizującymi w edukacji ekologicznej, w tym leśnej