System monetarny Polski.doc

Okres

Charakterystyka systemu monetarnego

I-II w. n.e.

Liczne srebrne monety rzymskie w obiegu

poł. IX w.-X w.

W obiegu gł. monety arabskie – srebrne dirhemy z Azji Śr. i Bl. Wschodu

poł. X w.-XI w.

Przewaga w obiegu srebrnych monet (denarów) niemieckich, niewielkie emisje denarów przez książąt polskich (waga – zwykle 1-2 g)

XII-XIII w.

W obiegu denary różnych emisji (niemieckie, polskie różnych książąt, prywat­ne), od pocz. XIII w. zwykle w postaci brakteatów, o zawartości srebra waha­jącej się od ok. 1 g do 0,1 g; częste przymusowe wymiany pieniądza na gorszy

pocz. XIV w.

Pojawienie się groszy praskich (ok. 3,4 g); w obiegu liczne kwartniki śląskie (ok. 1,7 g Ag), emisje denarów Łokietka: 1 grzywna (196,48 g) = 48 groszy po 12 denarów (denary o zaw. srebra malejącej z 0,30 g w 1315 do 0,11 g w 1330 r.)

1334-98

W obiegu głównie denary, a nadto grosze (gł. praskie), kwartniki (półgrosze), ćwierćgrosze, obole (1/2 denara). 1 gr = 16 denarów (ok. 1380, nominalnie), w denarze zaw. srebra zmniejszona do ok. 0,13 g

XV w.

W obiegu znaczna ilość półgroszy (o zawartości srebra ok. 0,3 g) oraz denarów (ustalenie się relacji 1 grosz = 18 denarów); nieco dukatów i in. monet

XVI w.

Talary, dukaty, liczne półgroszki, trojaki (3 gr), szóstaki (6 gr). Pojawienie się pojęcia „złoty polski” jako synonimu „30 gr” (wg ceny dukata z 1496). Oddzielne monety koronne i litewskie. W 1 poł. wieku zalew gorszych monet ze Świdnicy

1 poł. XVII w.

W obiegu talary, półtalary, orty (1/4 talara), dukaty (gł. gdańskie); stałe pogar­szanie stopy menniczej i wynikający stąd coraz większy brak drobnych monet

1650-67

Katastrofalne pogorszenie pieniądza: od 1659 masowo bite miedziane szelągi (1/3 gr), tzw. boratynki (pakowane w woreczki po 900 szt.=10 zł), 1663 tzw. tynfy – nominalnie 1 złp = 30 gr, lecz o faktycznej zawartości srebra jak 13 gr

kon. XVII w-poł. XVIII w.

W obiegu boratynki, tynfy (polskie oraz fałszowane w Prusach), trojaki, szóstaki, orty, rzadko moneta pełnowartościowa (talary, dukaty)

2 poł. XVIII w.

Talary Augusta III, od 1766 (reforma monetarna Stanisława Augusta) – talary, złotówki, grosze, szelągi. Przyjęcie w Europie Śr. tzw. stopy konwencyjnej ułatwiającej przeliczenia ( 1 krajcar = 2 gr, 1 złoty reński (gulden) = 4 złp itd.). 1794 (powstanie kościuszkowskie) pierwsze pieniądze papierowe

1810-15

Monety Księstwa Warszawskiego: dukaty, talary (16,5 g srebra = 6 złp), monety srebrne 2 zip, 1 złp, 1/3 złp (10 gr), 5 gr oraz miedziane 3 gr i 1 gr

1816-31

Monety Królestwa Polskiego (analogicznie do Ks. Warsz.), związek z systemem rosyjskim wg relacji 1 złp = 15 kopiejek (1 kopiejka = 2 grosze)

do 1918

Pieniądze państw zaborczych

1917-24

Marka polska, pocz. równa niemieckiej (1 mk = ok. 2-2,5 rubla), nast. duża in­flacja wskutek dodruku pieniądza; 8 I 1924 najniższy kurs: 1 $ = 10,25 mln mkp

1924-39

Złoty = 100 groszy. Wprowadzony 1924 wg relacji 1 złp = 1 frank szwajcarski = 9/31 g złota = 1 800 000 mkp. (kurs względem dolara – patrz nast. str.)

1939-45

Pieniądze okupantów – marki niem., ruble, w Generalnej Guberni także złotówki (tzw. młynarki)

po 1945

1 zł = 100 gr. 1950 deklaracja władz, że 1 zł = 0,222168 g złota (do 1990 brak wymienialności). 28 IX 1950 wymiana pieniędzy (1:100 lub 3:100), w latach 80. rosnąca inflacja, 1989 hiperinflacja, stopniowo opanowana. 1990 ograniczo­na wymienialność, od 1 I 1995 denominacja (1 : 10000) i powrót monet

Moneta

Zygmunt I

Stary

1530

Stefan

Batory

1580

Zygmunt III

Waza

1623

Jan

Kazimierz

1650

August II

Mocny

1717

Stanisław

August

1766

Dukat

Talar

Póltalar

Ort

Złoty (tynf)

Szóstak (6 gr)

Trojak (3 gr)

Dwojak (2 gr)

Półtorak

Grosz

Półgrosz

Szeląg

Ternar

Denar

3,46/3,57

—

—

—

—

4,63/12,36b

2,32/6,18b

—

—

0,77/2,06a

0,64/1,03

0,24/1,24

0,11/0,57

0,034/0,37b

3,46/3,53

24,33/28,83

12,16/14,42

—

—

3,9/4,1

1.99/2,35

—

—

...