mgr-am-caban.pdf

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Wydział Humanistyczny

Instytut Kulturoznawstwa

Agnieszka Mirosława Caban

Osiedlanie Cyganów/Romów po 1952 roku

na Lubelszczyźnie

Praca magisterska

napisana pod kierunkiem

dr Andrzeja Trzcińskiego

w Zakładzie Kultury i Historii śydów

Lublin 2008

Spis treści

Wykaz stosowanych skrótów ..................................................................................................6

Wstęp .........................................................................................................................................7

Stan badań ................................................................................................................................9

1. Cyganie/Romowie w Europie i w Polsce ...........................................................................12

1.1. Charakterystyka grupy ..................................................................................................12

1.2.Wędrówka z Indii do Europy..........................................................................................15

1.3. Cyganie/Romowie w Rzeczypospolitej.........................................................................22

2. Przejście Cyganów/Romów z wędrownego na osiadły tryb Ŝycia i konsekwencje

osiedlania ..................................................................................................................................28

3. Osiedlanie ludności cygańskiej na Lubelszczyźnie (na przykładzie Lublina )...............39

3.1.1 Wprowadzenie.............................................................................................................39

3.1.2 Okres przed wprowadzeniem uchwały z maja 1952 roku...........................................40

3.1.3 Okres od 1955 do 1977 roku........................................................................................40

4. Mit cygańskiego wędrowania – obecne postrzeganie etosu wędrówki. ..........................55

Zakończenie .............................................................................................................................62

Materiały, na których oparto opracowanie……………………………………………..... 64

Słownik………………………………………………………………………………….…… 69

Aneksy (materiał zamieszczony w pliku pt. Aneks1 i Aneks2)

Ilustracje (materiał zamieszczony w drugim pliku pt. Ilustracje)

Wykaz stosowanych skrótów

APL – Archiwum Państwowe w Lublinie

KA – karno-administracyjny ( tryb, orzecznictwo, odpowiedzialność )

MSW – Ministerstwo Spraw Wewnętrznych

PRL – Polska Rzeczpospolita Ludowa

PWRN – Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej

PMRN – Prezydium Miejskiej Rady Narodowej

PPRN – Prezydium Powiatowej Rady Narodowej

MO – Milicja Obywatelska

USW – Urząd Spraw Wewnętrznych

UW – Urząd Wojewódzki

WUSW – Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych

Wstęp

Tytuł mojej pracy wskazuje na opis procesu osiedlania wędrownych

Cyganów/Romów 1 po 1952 roku na Lubelszczyźnie. Jak się okazuje jest to temat nie do

końca zbadany, nie powstało do tej pory Ŝadne odrębne opracowanie dotyczące tego zjawiska.

W związku z tym moja rozprawa w duŜej mierze jest pracą badawczą. Jest to temat bardzo

waŜny, biorąc pod uwagę nie tylko historię społeczności romskiej, ale równieŜ nowy fakt

społeczno-kulturowy, który zaistniał wraz z osiedleniem się na stałe róŜnych grup cygańskich

na terenie Lubelszczyzny. Zagadnienie to jest warte zbadania pod kaŜdym względem:

historycznym, socjologicznym, kulturowym, in. Znikoma liczba opracowań dotyczących

Romów w naszym kraju oraz spłycanie tak waŜnego tematu jak problemy mniejszości

romskiej w Polsce powodują, iŜ bardzo istotne aspekty kultury i historii tego narodu pozostają

pominięte. Moje zainteresowania, które od kilku lat oscylują przede wszystkim wokół kultury

Romów, zwróciły moją uwagę równieŜ na ten waŜny wątek, jakim było uniemoŜliwienie

Cyganom prowadzenia dalszych wędrówek, będących ich naturalnym sposobem Ŝycia od

stuleci. Znane przez wieki obrazy leśnych obozowisk oraz taborów przejeŜdŜających polskimi

drogami miały wraz z nastaniem komunizmu w odejść w przeszłość. Po około czterdziestu

latach od zakończenia wędrownego trybu Ŝycia nadal jest to niezmiennie waŜny aspekt,

dotyczący równieŜ współczesnej kultury romskiej. Powstają liczne teksty piosenek

nawiązujące do dawnych, taborowych czasów, w mediach pokazuje się dość często

stereotypowy obraz Roma-wędrowca, imprezy kulturalne odbywające się w róŜnych miastach

w Polsce ściśle nawiązują do minionego stylu Ŝycia. Taniec i śpiew przy ognisku,

inscenizowane przejazdy taboru, wystawy prezentujące Ŝycie koczowników – to wszystko jest

nieodłącznym elementem wielu z tych wydarzeń. Być moŜe tajemniczość i niepowtarzalność

tamtych czasów oraz sentyment za czymś, czego juŜ nie ma, powoduje częste powracanie do

tego okresu. Jak się okazuje, to równieŜ mała wiedza na temat Romów utwierdza te zaszłości

i produkuje wciąŜ nowe wyobraŜenia czegoś co w zasadzie juŜ nie istnieje.

Z powyŜszych względów uwaŜam, Ŝe próba zbadania okoliczności procesu

definitywnego osiedlania Romów jest czymś obowiązkowym, a moŜliwość oceny tego okresu

1 Współcześnie bardziej prawidłowym jest uŜywanie określenia Romowie, natomiast w odniesieniu do

przeszłości, w nawiązaniu do historii Romów często uŜywa się określenia Cyganie. Nazwa Romowie nie odnosi

się jednak do wszystkich osób pochodzenia cygańskiego. Wyjątkiem są: Manusze, Kale, Sinti, (co wyjaśniam w

pierwszym rozdziale pracy).

po kilkudziesięciu latach pozwala na wyciągnięcie wielu wniosków dotyczących sposobu

przeprowadzenia akcji osiedleńczej przez władze Polski Ludowej i wpływu tych zmian na

Ŝycie społeczności romskiej.

Rozprawa składa się z czterech rozdziałów poprzedzonych stanem badań. Pierwszy

rozdział mojej pracy poświęcam przybliŜeniu faktów z historii Romów w Europie od chwili

pojawienia się tej grupy na kontynencie, a następnie w Polsce, gdzie opisuję ponad

pięćsetletni okres pobytu Cyganów w naszym kraju. W tym rozdziale przedstawiam ogólną

charakterystykę grup cygańskich, omawiając podział grup według krajów zamieszkania oraz

podział na poszczególne szczepy. Opisuję zwyczaje wewnątrzplemienne, prawa oraz rodzaje

władzy sprawującej zwierzchność nad grupą. Posiłkuję się przede wszystkim współczesną

literaturą cyganologiczną.

Okres osiedlania charakteryzuję w drugim rozdziale mojej pracy, opierając się na

literaturze cyganologicznej oraz na relacjach świadków – przedstawicieli społeczności

romskiej, którzy przeŜyli okres osiedlania. Wywiady w środowisku romskim zrealizowałam

w kilku miastach w Polsce, m.in. Lublinie, Radomiu, Krakowie, Tarnowie i Dębicy.

W rozdziale tym przedstawiam powody, dla których podjęto się osiedlenia Cyganów, typowy

przebieg akcji osiedleńczej oraz bardzo waŜne – w kontekście społecznym

i wewnątrzgrupowym – konsekwencje procesu osiedlania Romów w Polsce.

W rozdziale trzecim opisałam osiedlanie wędrownych Romów na Lubelszczyźnie, na

przykładzie miasta Lublina. Materiałem, na którym się opierałam przy pisaniu tego rozdziału

są w duŜej mierze dokumenty z Archiwum Państwowego w Lublinie. Znajdują się tam

materiały z lat 50. 60. i 70. XX wieku, dotyczące zakresu czynności władz, które miały

doprowadzić na Lubelszczyźnie do przejścia Cyganów/Romów z wędrownego na osiadły tryb

Ŝycia. Jest to kilkanaście teczek, sygnowanych nazwami: Opieka nad ludnością cygańską 2

(dotyczy lat 1955-1957), Pisma i sprawozdania jednostek organizacyjnych PWRN – Cyganie 3

(dotyczy lat 1964-1973), Osiedlanie ludności cygańskiej 4 (lata 1974-1977). Są to bardzo

obszerne akta, biorąc pod uwagę fakt, Ŝe Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej lub

Urząd Wojewódzki, mieszczące się w Lublinie zajmowało się na przestrzeni kilkunastu lat

sprawami dotyczącymi ludności cygańskiej z całego terenu województwa lubelskiego. W tej

części mojej pracy najwaŜniejszym obszarem badawczym pozostaje miasto Lublin.

Dodatkowe informacje dotyczące innych miast województwa podaję dla przykładowego

zobrazowania pewnych zjawisk związanych z osiedlaniem Romów oraz jeśli informacje te

podawane były w kontekście całego województwa, a dotyczyły równieŜ miasta Lublina.

W dokumentach podawane są najczęściej dane statystyczne. Warto nadmienić równieŜ, Ŝe

w wymienionych wyŜej aktach widnieje podział na Lublin miasto i Lublin powiat, jednak, jak

pisałam wcześniej, zasadniczym obszarem badawczym w tej części mojej pracy pozostaje

miasto Lublin. Materiały archiwalne potraktowałam wybiórczo. Ogromny zakres

dokumentów dotyczących osiedlania Romów nie byłby moŜliwy do przytoczenia bądź

opracowania w tym rozdziale. Przywołuję treść dokumentów, niektóre pomijam, szczególnie

jeśli odnoszą się do tych samych faktów. Prócz dokumentów archiwalnych w tym rozdziale

opieram się równieŜ na relacjach świadków.

Ostatni rozdział mojej pracy to próba opisu współczesnych wyobraŜeń na temat etosu

wędrówki cygańskiej, zarówno wśród Romów jak i w środowiskach niezwiązanych z tą

społecznością. Ograniczam się do przykładów zaczerpniętych z obszaru Polski.

APL, WUSW, Wydział Społeczno-Administracyjny, sygn. 256: Opieka nad ludnością cygańską .

3 APL, PWRN w Lublinie, WSW, sygn. 321-328 i 716: Pisma i sprawozdania jednostek organizacyjnych PWRN

– Cyganie.

4 APL, UW (Dział społeczno-polityczny), Inwentarz Akt Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie,

sygn. 122, 123, 107, 104: Osiedlanie ludności cygańskiej.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: