Fizjologia(1).doc

u niewytrenowanych. Równocześnie u osób wytrenowanych obserwuje się skrócony czas powrotu częstości skurczów serca do stanu spoczynkowego. Nieraz częstość skurczów serca obniża się poniżej wartości spoczynkowej, co uznaje się za stan korzystny.

4.7.1. Próba Martineta

Jest to jedna z prostszych prób czynnościowych. Zaletą jej jest możliwość wykonania bez stosowania urządzeń technicznych. Stosowana jest zazwyczaj w badaniach masowych. Ze względu na małe obciążenie i nieznaczne powy­siłkowe zmiany hemodynamiczne ma ona mniejsze zastosowanie w sporcie wyczynowym.

Tętno po wykonaniu próby przy prawidłowej reakcji nie wzrasta więcej niż

0              20 do 30 ud./min, ciśnienie skurczowe wzrasta o 10 do 20 mmHg,
a rozkurczowe pozostaje bez zmian lub nieznacznie się zmienia (wzrasta lub
obniża). W warunkach prawidłowych tętno i ciśnienie powraca do normy
w ciągu 3 minut. Przedłużenie czasu powrotu do wartości spoczynkowych
zdarza się w niektórych stanach patologicznych, np.: w nadczynności tarczycy
oraz przy przetrenowaniu i w pewnych stanach emocjonalnych. Prawidłową
reakcję nazywamy normotoniczną.

Czasami można zaobserwować mniej korzystne reakcje układu krążenia: dystoniczną, hipertoniczną i asteniczną.

Reakcje dystoniczną charakteryzuje duży wzrost tętna i ciśnienia skur­czowego oraz znaczny spadek ciśnienia rozkurczowego (czasem ton zerowy).

Reakcję hipertoniczną charakteryzuje duży wzrost ciśnienia skurczowego

1              częstości tętna (powyżej podanego dla normy zakresu zmian).

Reakg ę asteniczną (hypotoniczną) charakteryzują nieznaczne zmiany ciśnie­nia tętniczego krwi przy dużym wzroście częstości tętna. Zadanie:

określić typ reakcji układu krążenia w przebiegu zastosowanej próby oraz czas powrotu tętna i ciśnienia tętniczego do wartości spoczynkowych. Postępowanie

Badana osoba z założonym mankietem sflgmomanometru leży przez 10 minut. Po upływie tego czasu mierzymy tętno i ciśnienie tętnicze skurczowe i rozkurczowe. Następnie badany wykonuje 40 głębokich przysiadów w ryt-

' W praktyce klinicznej or»z u dzieci stosuje się mniejszą liczbę, przysiadów.

226

mię jeden przysiad na sekundę i natychmiast wraca do pozycji leżącej. Od momentu przerwania wysiłku mierzy się czas, równocześnie badając co pół minuty ciśnienie tętnicze krwi i tętno aż do powrotu do wartości spoczyn­kowych.

Przedstawienie wyników:

przedstawić na wykresie zmiany tętna i ciśnienia tętniczego i zinterpretować

wyniki.

4.7.2. Próba Ruffiera

Próba ta jest jedną z najprostszych prób czynnościowych. Polega ona na ocenie wskaźnika obliczonego na podstawie częstości tętna po wykonaniu 30 przysiadów. Zaletą jej jest to, że może być przeprowadzona w każdych warunkach. Jednakże ocena czynności układu krążenia uzyskana za pomocą tej próby nie jest w pełni obiektywna. Zmiany częstości skurczów serca pod wpływem czynników emocjonalnych decydują w poważnym stopniu o wyniku próby, w której wysiłek (przysiady) jest niewymierny i krótki (obejmuje wstępną fazę adaptacji układu krążenia do wysiłku).

Próba Ruffiera stosowana jest szeroko w badaniach selekcyjnych przy naborze dzieci i młodzieży do określonej dyscypliny lub do klas sportowych. Wartości wskaźnika tej próby u dzieci są nieco wyższe niż przyjęte dla dorosłych ze względu na wyższe wartości tętna w spoczynku i w czasie wysiłków submaksymalnych u dzieci. Należy zwrócić uwagę na prawidłowe wykonanie przysiadów, tzn., aby zgięcie i prostowanie w stawie kolanowym odbywało się zawsze maksymalnie, a narzucone tempo przysiadów zostało-bezwzględnie utrzymane. Zadanie:

obliczyć wskaźnik Ruffiera. Postępowanie

Jako wysiłek testowy badana osoba wykonuje 30 przysiadów w ciągu 30 sekund. Pomiar częstości tętna odbywa się przez 15 sekund; uzyskany wynik przeliczamy na minutę. Pomiary częstości tętna przeprowadzamy w pozycji siedzącej w następującej kolejności: w spoczynku, bezpośrednio po zakoń­czeniu wysiłku testowego i po l minucie wypoczynku. Na podstawie uzyska­nych wyników pomiarów obliczamy wskaźnik Ruffiera wg wzoru:

227

              (P1+P2+P3)-200

IR = --------------------

                            10

gdzie:

p1 - minutowa częstość tętna w spoczynku,

p2 - minutowa częstość tętna bezpośrednio po próbie,

P3 - minutowa częstość tętna po l min wypoczynku.

Uzyskane wyniki punktowe interpretuje się w następujący sposób:

1)   ocena bardzo dobra   -   O.Opkt,

2)   ocena dobra              -   0,1 -   5,0 pkt,

3)   ocena średnia              -   5,1 - 10,0 pkt

4)   ocena słaba              - 10,1 - 15,0 pkt.
Przedstawienie wyników:

ocenić wydolność fizyczną na podstawie wskaźnika Rufliera.

4.7.3. Próba harwardzka (step-up-test)

Próba ta uzyskała olbrzymią popularność ze względu na łatwość prze­prowadzenia i znaczny stopień obciążenia wysiłkiem fizycznym. Przez wiele lat stosowano ją do oceny sportowców dla określenia efektywności stosowanych metod treningowych. Także Światowa Organizacji Zdrowia zalecają do oceny zdolności adaptacyjnych układu krążenia do wysiłku fizycznego. Próba może być wykonana w każdych warunkach i nie wymaga zastosowania aparatury.

W omawianym ćwiczeniu zostanie przedstawiona jedna z wielu modyfikacji próby4, w której badana osoba wykonuje wysiłek fizyczny 5-minutowy z wchodzeniem na stopień. Zadanie: obliczyć wskaźnik sprawności fizycznej.

Postępowanie

Nastawiamy metronom na 120 uderzeń na minutę. Badana osoba wchodzi i schodzi ze stopnia wysokości 51 cm (50,8 cm) dla mężczyzn i 46 dla kobiet w rytmie 30 wejść na minutę (na raz i dwa - wejście, na trzy i cztery - zejście). Czas trwania próby wynosi 5 minut. Po wykonaniu próby badany siada i mierzymy tętno w następujących przedziałach czasowych po zakończeniu wysiłku:

od l min do l min i 30 s, od 2 min do 2 min i 30 s, od 3 min do 3 min i 30 s.

Łącznie wykonujemy 3 pomiary częstości tętna, każdy trwający 30 s. Na podstawie częstości tętna w okresie wypoczynku oblicza się wskaźnik spraw­ności fizycznej (FI) wg wzoru:

czas pracy w s x 100

                            FI = ------------------------------------------------

2 x suma trzech pomiarów tętna

W oparciu o wskazania Międzynarodowej Federacji Medycyny Sportowej uzyskane wartości punktowe pozwalają na określenie wydolności fizycznej następująco:

' Próba harwardzka, opracowana przez Brouha i wsp. w 1943 r., jest jedną z najstarszych prób z lego też względu posiada najwięcej modyfikacji. Według oryginalnej wersji próby harwardzkiej osoba badana wykonuje 5-minutowy bieg na bieżni mechanicznej z prędkością 5.635 km/h następnie odpoczywa w pozycji siedzącej przez 5 minut i powtarza bieg na bieżni z prędkością 11,27 km/h przez 5 minut. Wyniki próby ocenia się na podstawie zmian części tętna mierzonego po pierwszej, drugiej i czwartej minucie od chwili zakończenia drugiego biegu, kiedy osoba badana odpoczywa w pozycji siedzącej. Za każdym razem tętno liczy się przez 30 sekund. Na podstawie otrzymanych wartości tętna oblicza się wskaźnik sprawności fizycznej (Fl).

228

Przedstawienie wyników:

podać wartości punktowe wskaźnika sprawności fizycznej i określić zdolności

adaptacyjne badanego.

4.8. Próba Cramptona

Na podstawie zachowania się częstości tętna i ciśnienia tętniczego skur­czowego, w różnych pozycjach ciała, (leżąca i stojąca), obliczamy wskaźnik Cramptona. Pozwala on śledzić oddziaływanie układu nerwowego autonomi-

229