Bałndynowicz A. -Probacja – wielopasmowa teoria resocjalizacji z udziałem społeczenstwa(1).pdf - misiek1990pp

Probacja – wielopasmowa teoria resocjalizacji...

TEORETYCZNE PODSTAWY PROBACJI

Andrzej Bałandynowicz

Probacja – wielopasmowa teoria resocjalizacji

z udziałem społeczeństwa

1. Filozofia probacji – ogólna prezentacja zagadnienia

Przestępstwo jako przejaw zachowania dewiacyjnego dotykającego wol-

ne społeczeństwo uległo w trakcie długiej ewolucji licznym zmianom. Na-

ukowcy spekulują na temat natury, efektów i sposobu kontrolowania tego

antyspołecznego zachowania. Niekończąca się debata na temat środków,

jakie może przedsięwziąć społeczeństwo w celu zapobiegania antyspołecz-

nym zachowaniom, pozostaje nierozstrzygnięta. Jednakże ujawniła ona róż-

ne aspekty tego skomplikowanego zjawiska społecznego.

Ludzie nie czują się bezpieczni nie tylko z powodu bezsilności prawa,

lecz także w nie mniejszym stopniu z powodu przemocy ze strony innych

osób. W społeczeństwach prymitywnych wydawała się istnieć wewnątrz-

plemienna solidarność. Solidarność ta ulegała zakłóceniom w przypadku,

gdy jakikolwiek członek społeczności używał przemocy w stosunku do inne-

go jej członka. Istniejące dowody wskazują na to, że odpowiedź społeczno-

ści w celu powstrzymania tego dewiacyjnego zachowania była natychmia-

stowa. Wraz ze wzrostem coraz bardziej złożonych grup społecznych od-

krywano nowe sposoby zapobiegania atakom gwałtów. Historia pełna jest

przykładów nieludzkiego i brutalnego sposobu traktowania tych, którzy po-

gwałcili fundamentalne formy współżycia społecznego.

Istnieje duży zasób literatury pozwalający poznać idee związane z prze-

stępczością oraz metody stosowane w celu jej powstrzymania. Cała istnieją-

ca literatura podpisuje się pod stwierdzeniem, że karanie przestępców było

Probacja 1, 2009

A. Bałandynowicz

szczególną mieszaniną zemsty, fizycznego powstrzymywania oraz krępo-

wania, a także reformowania.

Najwcześniejsze formy kar nakładane przez zorganizowane społeczeń-

stwo na przestępców miały za zadanie eliminację przestępcy oraz jego po-

wstrzymanie, aby więcej nie zagrażał społeczeństwu. Uciekano się głównie

do metod wygnania i transportacji.

W dobie racjonalizmu w późnym XVIII i wczesnym XIX wieku struktura

wyroków uległa zmianie. Niewielka liczba przestępstw wymagała kar ciele-

snych, podczas gdy większość przestępców posyłano do wiezienia. To

przejście od barbarzyńskich metod karania do prewencyjnych (więzienie)

zapoczątkowane zostało przez Beccaria i Benthama. W XIX wieku zapo-

czątkowano programy mające na celu resocjalizację przestępców w więzie-

niach w oparciu o autonomię i godność skazanego oraz z zachowaniem

praw osób uwięzionych.

Wraz z postępem nauki i technologii oraz rozwojem industrializacji po-

wstało wiele czynników powodujących dezorganizację społeczeństwa, przy-

czyniając się tym samym do wzrostu przestępczości. Przeważnie były to

drobne przestępstwa, zaś więzienia przepełnione były drobnymi przestęp-

cami, których wyroki były zbyt krótkie, by rozpocząć działalność resocjaliza-

cyjną. Ich krótki pobyt w więzieniach stanowił raczej problem dla zarządzają-

cych więzieniami, gdyż klasyfikacja była znacznie utrudniona oraz powsta-

wały nowe grupy przestępców, np. recydywistów.

W późnym okresie XIX wieku nowe kierunki w dziedzinie resocjalizacji

zmieniły pojęcia przestępczości i kryminologii. Przestępstwa i wykroczenia

popełniane przez osoby uznano za oznakę porażki i dezorganizacji społe-

czeństwa oraz samego sprawcy. Pozbawienie przestępców kontaktu z insty-

tucjami społecznymi, które mogły być pomocne w doprowadzeniu ich na

właściwą drogę, uznano za szczególny przejaw takiej porażki, a zatem spo-

sób resocjalizacji postrzegano jako ofertę więzi przestępcy ze społeczeń-

stwem, integracji społecznej, odbudowę więzi rodzinnych, zdobywanie wy-

kształcenia i zatrudnienia, zabezpieczenie na dłuższy okres, znalezienie

miejsca pracy dla przestępcy w wolnym społeczeństwie. Działanie takie po-

winno obejmować nie tylko zmianę przestępcy, na którym ogniskowały się

dotychczas wszelkie wysiłki, ale również zmianę całego społeczeństwa

i jego instytucji.

Nadając kształt praktyczny przedstawionej filozofii traktowania przestęp-

ców, główny nacisk kładzie się obecnie na jak największe wykorzystanie

resocjalizacji wspierającej w otwartym społeczeństwie. Dzieje się tak dlate-

go, że instytucje opiekuńcze praktycznie nie mają dostępu do programów

resocjalizacyjnych, profesjonalnej obsługi i publicznego wsparcia. Dlatego

program resocjalizacyjny w oparciu o społeczeństwo stanowi alternatywę dla

programów instytucjonalnych.

Probacja 1, 2009

Probacja – wielopasmowa teoria resocjalizacji...

Nie ma prostej definicji resocjalizacji w oparciu o społeczeństwo. Jest to

raczej filozoficzne podejście do ludzkiego traktowania sprawców prze-

stępstw, stosunkowo nowe podejście w zakresie organizacji działań.

Resocjalizację w oparciu o społeczeństwo definiowano jako całość dzia-

łań opiekuńczych, wychowawczych i terapeutycznych, które zachodzą

w społeczeństwie. Definicja ta wydaje się jednak zbyt wąska. Operowanie

jedynie programem resocjalizacji w społeczeństwie bez jego znaczącego

udziału sprawia, że program ten jest raczej na społeczeństwo zorientowany

niż o nie oparty. Resocjalizacja w oparciu o społeczeństwo obejmuje każde

działanie mające na celu pomoc sprawcy przestępstwa w powrocie na drogę

prawa. Definicja ta nie identyfikuje jednak kryteriów i założeń pozwalających

rozróżnić programy resocjalizacyjne oparte o społeczeństwo od innego typu

programów. Jest zatem równie wąska i równie statyczna jak poprzednia.

Mówiąc szerzej, program resocjalizacji w oparciu o społeczeństwo jest

tym, co wpływa na więzi między sprawcą a społecznością lokalną, tj. praw-

dziwym zaangażowaniem przestępcy w powiązania lokalne, które wytwarza-

ją dobra i usługi wymagane przez tą społeczność. Obejmują one edukację,

zatrudnienie, rekreację, działania socjalne i praktyki religijne.

Uznawanie danego programu do kategorii programu resocjalizacyjnego

w oparciu o społeczeństwo tylko dlatego, że zakłada minimalną kontrolę lub

dozór, jest błędne. Niewątpliwie, niektóre programy zakładają minimum kon-

troli czy dozoru (np. biura dla młodzieży, kliniki dla alkoholików lub narkoma-

nów), lecz niektóre instytucje resocjalizujące mają równie mało restrykcyjne

programy (urlopy, przepustki do pracy). Dlatego stopień kontroli i dozoru nie

powala na odpowiednie rozróżnienie między programami resocjalizacyjnymi

w oparciu o społeczeństwo oraz działaniami instytucjonalnymi.

Aby umieścić program w kategorii resocjalizacji opartej na społeczeń-

stwie, ważne wydaje się stwierdzenie o istotnych więziach ze społecznością

lokalną. Istota tych więzi zależna jest od częstotliwości, czasu ich trwania

oraz jakości stosunków wśród pracowników, podopiecznych i społeczeń-

stwa. Wszystkie te zmienne stanowią podstawę dywersyfikacji między pro-

gramem opartym o społeczeństwo i innymi strategiami.

Podsumowując, najbardziej sensowna i wyczerpująca wydaje się defini-

cja Centrum Sprawiedliwości Karnej Harwardzkiej Szkoły Prawa: „Im więcej

klientów uczestniczących w legalnych działaniach wspierających obejmuje

dany program, tym bardziej opiera się on o społeczeństwo” 1 .

Programy te obejmują szereg pozawięziennych oddziaływań, takich jak

udzielanie przepustek do pracy, urlopów, halfway houses (domy pracy),

zwolnienia warunkowe i probacja.

1 N. M o r r i s, M. T o n r y, Between prison and probation: Intermediate punishments in a ra-

tional sentering system, Oxford University Press, New York 1990, s. 125.

Probacja 1, 2009

A. Bałandynowicz

Jednym z najwcześniejszych środków zwalniania więźniów przed zakoń-

czeniem wyroku były przepustki do pracy. Mają one swój początek w Rzymie

w okresie masowych robót publicznych, do których angażowano więźniów.

Nie mieli oni jednak widoków na uwolnienie – ich praca była jedynie inną

formą niewolnictwa.

W 1913 r. w Wisconsin zezwolono drobnym przestępcom na kontynu-

owanie pracy podczas odbywania kary więzienia. W odniesieniu do innych

przestępców zasadę tę zaczęto stosować w innych stanach, aż do uchwale-

nia Aktu Federalnego o Resocjalizacji Więźniów, który ustanowił przepustki

do pracy, urlopy i centra resocjalizacji społecznej dla więźniów federalnych.

Przepustka do pracy nie jest substytutem zwolnienia warunkowego, ale

daje kuratorom możliwość efektywnego nadzoru przestępcy. Nie jest ona

również w żadnym sensie alternatywą dla kary więzienia. Służy raczej

sprawdzeniu przestępców oraz ich umiejętności zawodowych, jak również

możliwości kontrolowania swojego zachowania w społeczeństwie. Sprawca

musi się meldować w instytucji mimo faktu, że większą część czasu spędza

poza nią. Jest to zatem częściowa alternatywa, a nie całkowite uwięzienie.

Inną formę niepełnego uwięzienia stanowią urlopy. Przez wiele lat były

one wykorzystywane w sposób nieformalny. Śmierć członka rodziny lub ja-

kakolwiek inna sytuacja kryzysowa stanowiły główne powody zwracania się

o udzielenie urlopu. Obecnie środek ten jest używany do różnych celów,

włącznie z wizytami w domu podczas wakacji i świąt lub też przed zwolnie-

niem tak, aby powrót na wolność był procesem stopniowym. Zaletą tego

programu jest też edukacja. Główną korzyścią płynącą z urlopów jest

zmniejszenie napięcia seksualnego u skazanych umieszczonych w instytu-

cjach zamkniętych.

Powszechnie wiadomo, że nagłe zwolnienie więźnia po długim okresie

kary powoduje u niego szok kulturowy. Jest on zatem niezdolny do resocjali-

zacji. Aby uniknąć takiej kryzysowej sytuacji, przestępcę wprowadza się do

społeczeństwa stopniowo. Proces ten nosi nazwę stopniowego zwalniania.

Ułatwia on zniesienie szoku kulturowego, którego doświadcza zinstytucjona-

lizowany przestępca. Program ten nie stanowi alternatywy dla uwięzienia

i może pomóc w eliminacji destrukcyjnych oraz wytwarzających uległość

efektów uwięzienia.

Halfway house jest tworem długich badań nad znalezieniem alternatywy

dla uwięzienia. Jest to miejsce, gdzie przestępca może czerpać korzyści

z pracy lub nauki na wolności, rezydując jednocześnie w społeczności. Po-

czątkowo halfway houses były rezydencjami dla bezdomnych zwalnianych

z więzienia. Potem używano ich do różnych celów. W ostatnich latach służy-

ły jako miejsca budowania więzi społecznych lub centra opiekujące się prze-

stępcami przed ich uwolnieniem.

Probacja 1, 2009

Probacja – wielopasmowa teoria resocjalizacji...

Centra mające za zadanie prowadzić oraz opiekować się przestępcą

przed jego zwolnieniem powstały w głównych metropoliach USA w 1961 r.

Przestępcy byli odsyłani tam na kilka miesięcy przed zwolnieniem. Personel

tych instytucji dobierano na podstawie kierunku resocjalizacji oraz zdolności

doradczych. Przestępca może pracować i uczęszczać do szkoły w społecz-

ności bez dozoru lub uczestniczyć w zajęciach prowadzonych przez halfway

houses .

Słowo „parole” pochodzi z francuskiego i oznacza „daję słowo”. Definicja

słownikowa to „słowo honoru”. Po raz pierwszy w kontekście programu reso-

cjalizacyjnego słowo to użyte zostało w 1847 r. przez Samuela G. Howe’a.

Dopiero w 1972 r. Narodowa Rada ds. Resocjalizacji i Zwolnień Warun-

kowych Administracji w Nowym Orleanie uchwaliła, że definicja zwolnienia

warunkowego powinna zawierać dwa elementy: 1) decyzję stosownych

władz określającą, jaka część kary może zostać odbyta poza więzieniem

oraz 2) status – odbycie kary pozostałego wyroku w społeczeństwie zgodnie

z zasadami i regułami określonymi przez Ławę ds. Zwolnień Warunkowych

oraz Radę ds. Zwolnień Warunkowych.

Zwolnienie warunkowe jest procedurą, zgodnie z którą osoba uważana

za spełniającą warunki zwolnienia warunkowego może zostać zwolniona

w stosowanym czasie przez Radę ds. Zwolnień Warunkowych przed odby-

ciem całego wyroku. Resztę kary może odsłużyć w społeczeństwie pod do-

zorem kuratora. Jeżeli osoba ta nie wywiąże się z warunków zwolnienia,

może wrócić do więzienia.

Rozwój koncepcji zwolnień warunkowych można przypisać różnym środ-

kom, takim jak: transportacja więźniów, angielski lub irlandzki nakaz opusz-

czenia kraju, oraz pracom reformatorów amerykańskich w XIX w. Niezależ-

nie u podstaw zwolnienia warunkowego doszukać się można trzech głów-

nych przesłanek: tj. darowanie części kary, podpisanie przez skazanego

kontraktu i nadzór sądowo-kuratorski.

Probacja jako środek resocjalizacji w oparciu o społeczeństwo bazuje na

teorii, że najlepszym sposobem osiągnięcia celu, jakim jest resocjalizacja,

jest organizowanie sankcji kryminalnych w społeczeństwie w przypadkach,

gdy jest to uzasadnione funkcjami kary. Zakłada się, że dana osoba nauczy

się z powodzeniem żyć w społeczeństwie, a nie w sztucznym i oderwanym

środowisku, jakim jest instytucja więzienna. Probacja jako środek resocjali-

zacji w oparciu o społeczeństwo, w połączeniu z sensownym zaangażowa-

niem społecznym, zapewnia wymagane oddziaływanie społeczne, ekono-

miczne oraz osobowościowe.

Korzyści płynące z probacji są ogromne. Doprowadziły one Sanforda Ba-

tesa, znanego amerykańskiego eksperta prawa karnego, do stwierdzenia, że

„probacja może być uważana za inwestycję w ludzkość. Zachęca zamiast

Probacja 1, 2009

Bałndynowicz A. -Probacja – wielopasmowa teoria resocjalizacji z udziałem społeczenstwa(1).pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: