Adam F. Kola - Nie-klasyczna komparatystyka. W stronę nowego paradygmatu.pdf - komparystyka literacka - isabela3

Nieklasyczna komparatystyka. W stronę nowego paradygmatu

«NonClassical Comparative Studies. Toward a New Paradigm»

by Adam F. Kola

Source:

Second Texts (Teksty Drugie), issue: 12 / 2008, pages: 5674, on www.ceeol.com .

Szkice

Kola Nie-klasyczna komparatystyka

Adam F. KOLA

na obce dziedziny literatury i kultury 1 . Dalej mówi o swoim w³asnym dowiad-

czeniu nauczyciela akademickiego, filologa-slawisty, dla którego proces poznawa-

nia obcej literatury, a tak¿e nauczanie studentów, jest nieustannym procesem po-

równywania z w³asn¹ kultur¹ macierzyst¹.

Dla slawistyki komparatystyka wydaje siê stanem naturalnym. Jeli slawista

oczywicie nie zawê¿a siê tylko do jednego jêzyka, jednej literatury czy kultury

(narodowej), to ju¿ z za³o¿enia jest komparatyst¹. Bogus³aw Baku³a w pracy Hi-

storia i komparatystyka. Szkice o literaturze i kulturze Europy rodkowo-Wschodniej XX

wieku proponuje projekt komparatystyki integralnej. Stwier-

dza, i¿ integralna nie znaczy odrêbna, ale raczej funkcjonuj¹ca na zasadzie dyfe-

rencjacji i skupienia 2 . Sam autor wskazuje na zale¿noæ tego terminu od koncep-

cji zaproponowanej przez Ivo Pospíila i innych badaczy w pracy Integrovaná anrová

typologie (Komparativní genologie). Projekt metodologie terminologie struktura

oboru studie oraz jej kompatybilnoæ wobec antyredukcjonistycz-

nego projektu komparatystyki zaproponowanej przez Edwarda

Kasperskiego.

Projekt Baku³y wpisuje siê w ca³¹ tradycjê polskiej (i nie tylko) slawistyki,

reprezentowanej przez takich badaczy jak chocia¿by Józef Magnuszewski czy Maria

Bobrownicka, którzy w swojej praktyce badawczej byli komparatystami. Na grun-

cie slawistyki tak rozumiana komparatystyka funkcjonuje od samego pocz¹tku

istnienia tej dyscypliny akademickiej, od prac Josefa Dobravskiego, Josefa Jung-

manna czy Josefa Pavla afa

Nie-klasyczna komparatystyka.

W stronê nowego paradygmatu

Kiedy znajdziecie siê na koñcu wersu,

porzuæcie g³upi nawyk wracania na pocz¹tek kolejnej linii.

idcie dalej, przekroczcie nareszcie granice.

Michal Ajvaz

íka i innych. Nale¿y tu wspomnieæ pracê Slavomira

eská kola literární komparatistiky 3 , w której autor omawia historiê

i wspó³czesnoæ czeskiej komparatystyki, rozpoczynaj¹c co prawda swój wywód

od Konstantego (Cyryla) i Metodego, jednak¿e w istocie od XVIII i XIX wieku,

m.in. od prac wymienionych wy¿ej badaczy. Równie¿ Halina Janaszek-Ivani

ková

w pracy O wspó³czesnej komparatystyce literackiej stwierdza, i¿ komparatystyka li-

teracka uprawiana jest [] od dawna jednak¿e kszta³tuje siê [] daleko póniej,

bo a¿ w wieku XIX 4 . Za ojca komparatystki polskiej uznaæ nale¿y Adama Mic-

kiewicza, który w latach 1840-1844 wyk³ada³ w Collège de France historiê i wspó³-

czesnoæ literatury s³owiañskiej czy literatur s³owiañskich 5 . Czêæ pracy Literární

Od metody do perspektywy w komparatystyce

Jednym z g³ównych problemów metodologicznych w komparatystyce jest spór

o to, czy badania porównawcze stanowi¹ metodê odrêbn¹, czy te¿ jest to jedynie

pewien rodzaj spojrzenia na wybrany temat lub nawet tylko wybór tematu, za

narzêdzie komparatysta czerpie z istniej¹cych ju¿ w jego dyscyplinie. Przychylam

siê do drugiego ze stanowisk, zgodnie z którym mówiæ mo¿emy tyko o perspek-

tywie komparatystycznej, nie za metodzie. Chodzi o perspekty-

wê nie za o metodê, gdy¿ nie uznajê komparatystyki za metodê sensu stricto .

Komparatystyka pozwala wyodrêbniæ przedmiot i tylko (a¿?) tyle. W tym sensie

i tylko w tym jest metod¹. Jednak¿e nie daje ¿adnych konkretnych narzêdzi do

badañ. Ka¿dorazowo komparatysta musi je odnajdywaæ w repertuarze ju¿ istnie-

j¹cych lub stosownie do potrzeb tworzyæ nowe narzêdzia.

Krzysztof Wroc³awski w dyskusji o metodzie (jednak!) porównawczej, która

odby³a siê w dniach 6-8 lutego 1997 roku w Radziejowicach, stwierdza: O kom-

paratystyce sk³onny jestem mówiæ raczej tylko jako o postawie badacza otwartej

Badania porównawcze. Dyskusja o metodzie. Radziejowice, 6-8 lutego 1997 r. ,

red. A. Nowicka-Je¿owa, wspó³pr. T. Je¿, wiat Literacki, Izabelin 1998, s. 105.

B. Baku³a Historia i komparatystyka. Szkice o literaturze i kulturze Europy rodkowo-

-Wschodniej XX wieku , Poznañskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka, Poznañ

2000, s. 21.

S. Wollman

eská kola literární komparatistiky. Tradice, problémy, p

ínos , Praha 1987.

ková O wspó³czesnej komparatystyce literackiej , PWN,Warszawa

1980, s. 14, por. tej¿e Misjonarze i konsumenci. Literatura i wartoci w krajach

s³owiañskich , Wydawnictwo l¹sk, Katowice 1987, s. 7-17, 52-60.

H. Janaszek-Ivani

ková O wspó³czesnej , s. 176-177.

Wollmana

H. Janaszek-Ivani

Szkice

Kola Nie-klasyczna komparatystyka

veda a slavistika Miloa Zelenki dotycz¹c¹ komparatystyki mo¿na potraktowaæ jako

dopowiedzenie historii najnowszej do pracy Wollmana 6 . Autor opisuje ró¿ne od-

miany komparatystyki postmodernistycznej, czerpi¹cej wzory z gender studies , kry-

tyki postkolonialnej czy dekonstrukcji. Za przyk³ad takiego podejcia niech po-

s³u¿y komparatystyka dekonstrukcjonistyczna 7 .

Bogus³aw Baku³a, dookrelaj¹c swój projekt stwierdza, ¿e

Przez kulturalistyczny paradygmat rozumiem sposób uprawiania humanistyki,

który daje pierwszeñstwo kulturze i to nie tylko w sensie sytuowania jej jako na-

czelnej kategorii w praktyce badawczej, a wiêc przedmiotu badañ (tutaj bardziej

adekwatne wydaje siê okrelenie kulturoznawcza), ale tak¿e prymarnoci kultu-

ry w ogóle. Kwestia ta zostanie omówiona w dalszej czêci pracy. W tym miejscu

nale¿y tylko wyjaniæ dwie sprawy, które wskazuj¹ na to, i¿ tak rozumiana slawi-

styka zapewne nie zginie tak szybko. Poszerzanie zainteresowañ badawczych, a tak-

¿e programów edukacji akademickiej o kwestie kulturoznawcze zdaje siê dobrze

rokowaæ na przysz³oæ. Zamiast dwubiegunowej slawistyki, w duchu filologicz-

nym, opartej na jêzykoznawstwie i literaturoznawstwie, nastêpuje poszerzenie jej

o trzeci element kulturoznawstwo. Co wiêcej, kulturoznawstwo staje

siê w takiej perspektywie kategori¹ naczeln¹. Jest to nieod³¹cznie zwi¹zane ze

zmianami, zachodz¹cymi w studiach polonistycznych w Polsce, które tak¿e zosta-

³y poszerzone o trzeci, kulturoznawczy element (ze szczegó³owym wskazaniem na

antropologiê kulturow¹, teatrologiê, filmoznawstwo oraz folklorystykê). Odzwier-

ciedla to przemiany, jakie zasz³y w humanistyce wiatowej, gdzie niezwykle siln¹

pozycjê wypracowa³y sobie studia kulturowe. Prezentowana tutaj slawi-

styka, uciekaj¹c od zamkniêtych szczelnie granic filologii, zmierza w stronê otwar-

tych na nowe tematy, ujêcia i perspektywy badawcze studiów kulturowych. Je¿eli

dodamy do tego, i¿ miast badania kultur narodowych, a wiêc klasycznych filologii

narodowych (na przyk³ad rosyjskiej, czeskiej czy bu³garskiej), zaczynaj¹ do hu-

manistyki wkraczaæ z geografii studia regionalne. Za przyk³ad niech

pos³u¿y ba³kanistyka, w ramach której bada siê i naucza zarówno ba³kañskich jê-

zyków i kultur: s³owiañskich (na przyk³ad bu³garskiej i serbskiej), jak i nies³o-

wiañskich (na przyk³ad albañskiej czy nowogreckiej). Granice narodowe przestaj¹

mieæ znaczenie, a perspektywa komparatystyczna staje siê koniecznoci¹. W ta-

kich ujêciach trac¹ te¿ znaczenie ostre granice dyscyplinarne. Zacieraj¹ siê one

w praktyce badawczej, wymagaj¹cej studiów interdyscyplinarnych. W ramach stu-

diów kulturowych, które same znajduj¹ siê blisko pokrewnej im antropologii kul-

turowej, prowadzi siê nie tylko stanowi¹c¹ podstawê niniejszej pracy anali-

zê dyskursu 11 , ale korzysta siê z narzêdzi wypracowanych w ramach

komparatystyka integralna zajmuje siê procesem powstawania, sytuowania, przemieszcza-

nia wartoci artystycznych i wiatopogl¹dowych powstaj¹cych w ramach równoprawnych

dyskursów narodowych, wyra¿anych przez ró¿nokszta³tne zjawiska kulturowe, dzie³a lite-

rackie, prace historyczne, publicystykê, eseistykê, a nawet kino oraz inne rodzaje sztuk. 8

Wydaje siê, i¿ poza pewnym poszerzeniem pola badawczego komparatystyki na

inne ni¿ literatura dziedziny kultury, nic siê nie zmieni³o w stosunku do tradycyj-

nej slawistyki, której co warte podkrelenia autor wró¿y mieræ. Obiekt nauko-

wy o nazwie «slawistyka», takim jakim go znamy z dotychczasowych dowiadczeñ,

odchodzi w przesz³oæ wraz z ideologi¹, która go stworzy³a 9 . Z tym ostatnim stwier-

dzeniem zgoda.Wychodz¹c od konstatacji Bogus³awa Baku³y, próbujê w niniejszych

rozwa¿aniach sytuowaæ komparatystykê na szerszym tle kulturoznawstwa.

Komparatystyka kulturoznawcza

w ramach studiów kulturowych

Jak siê wydaje, poszerzenie pola badawczego o inne rodzaje czy gatunki sztuki

jest niezwykle kusz¹ce, zgodne z kulturalistycznym paradygma-

t e m, który we wspó³czesnej filozofii kultury ogrywa wa¿n¹ rolê, wkracza tak¿e

do literaturoznawstwa 10 i slawistyki. Jest to perspektywa bliska autorowi tych s³ów.

M. Zelenka Literární veda a slavistika , Praha 2002, s. 34-58. Na temat najnowszych

przemian komparatystyki patrz tak¿e: A. Hejmej Interdyscyplinarnoæ i badania

komparatystyczne , Wielog³os. Pismo Wydzia³u Polonistyki UJ 2007 nr 1, s. 35-53.

Do tekstu Hejmeja, który zwiera bogat¹ literaturê przedmiotu, dotar³em po

napisaniu niniejszego szkicu. Oba teksty mo¿na traktowaæ jako wzajemnie siê

uzupe³niaj¹ce, dotycz¹ce podobnych zagadnieñ, proponuj¹ce jednak inne

spojrzenie na problem komparatystyki.

W. Rzoñca Witkacy Norwid. Projekt komparatystyki dekonstrukcjonistycznej ,

Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 1998.

pierwszy Piotr Rogulski (w: Badania porównawcze , s. 129-131). Proponowa³ nazwê

komparatystyki kulturoznawczej (intrakulturalnej, interkulturalnej,

multikulturalnej). Nie by³a to jednak propozycja kompletna, a jedynie próba

wskazania na zmiany, które w komparatystyce zachodz¹. Tak¿e Andrzej Hejmej

zwraca uwagê, i¿ komparatystyka kulturowa (kulturoznawcza) zaczyna byæ

paradygmatem znacz¹cym we wspó³czesnej humanistyce ( Interdyscyplinarnoæ ,

s. 47-50).

B. Baku³a Historia i komparatystyka , s. 22.

Tam¿e, s. 13.

Por. Kulturowa teoria literatury. G³ówne pojêcia i problemy , red. M.P. Markowski,

R. Nycz, Universitas, Kraków 2006. Równie¿ w dwóch tomach ze Zjazdu Polonistów

z Krakowa (22-25 wrzenia 2004 roku) pt. Polonistyka w przebudowie (red. M.

Czermiñska i in., Universitas, Kraków 2005) wyrany jest zwrot w kierunku

kulturoznawstwa i antropologii kulturowej. W Polsce, w odniesieniu do poszerzenia

pola badawczego komparatystyki o kulturê (te¿ cultural studies ) mówi³ bodaj¿e

E. Said Orientalizm , prze³. W. Kalinowski, wstêp Z. ¯ygulski jun., PIW,

Warszawa 1991; M. Todorova Imagining the Balkans , Oxford University Press,

New YorkOxford 1997; B. Jezernik Wild Europe. The Balkans in the Gaze of Western

Travellers , Saqi in association with the Bosnian Institute, London 2004.

Szkice

Kola Nie-klasyczna komparatystyka

literaturoznawstwa (na przyk³ad krytyki postkolonialnej 12 ), socjo-

logii, psychologii i etnologii. Tak rozumiany projekt mo¿na okreliæ mianem kom-

paratystyki kulturoznawczej.

Wci¹¿ jednak aktualny pozostaje problem instytucjonalnych

ograniczeñ, które na swojej drodze napotykaj¹ nie tylko w Polsce zarów-

no szeroko rozumiane badania interdyscyplinarne, studia kultu-

rowe, studia regionalne czy te¿ choæ w mniejszym stopniu komparatystyka.

Instytucjonalne tradycje i interesy bêd¹ stawiaæ opór przed tak radykalnymi

zmianami 13 . Szczególnie widoczne jest to w nastêpuj¹cych przypadkach: (1) pisa-

nia prac na stopnie naukowe oraz nadawania tytu³ów naukowych to wszystko

wci¹¿ siê opiera na klasycznych podzia³ach dyscyplinarnych; (2) finansowania

badañ naukowych; (3) instytucjonalnym podziale w ramach jednostek badawczych

itd. Dyscyplinuj¹ca moc instytucji o czym w przekonuj¹cy sposób pisa³ Michel

Foucault jest wci¹¿ ogromna. Pamiêtaæ trzeba, i¿ tak poszerzona slawistyka nie

bêdzie ju¿ t¹ sam¹ slawistyk¹. Równowaga systemu, jakim jest zinstytucjonalizo-

wana slawistyka, zostanie zachwiana. System, do którego wprowadzany jest nowy

element ulegnie przekszta³ceniu. Nie jest to proces bezbolesny, w zwi¹zku z czym

czêæ starych elementów o czym wspomina cytowany powy¿ej James Clifford

bêdzie stawia³o opór zmianom, niekiedy bierny, lecz bardzo czêsto czynny. Racjê

ma Richard Rorty, i¿ ludzie zazwyczaj nie chc¹ zmieniaæ swojego s³ownika, i¿

opisanie na nowo czêsto upokarza 14 . Andrzej Zybertowicz w kontekcie wpro-

wadzania konkurencyjnej hipotezy a wiêc sytuacji podobnej do tej szkicowanej

powy¿ej stwierdza, i¿ wymaga to swoistego Gestalt switch, tj. radykalnej prze-

budowy zastanego obrazu wiata i zwi¹zanych z nim praktyk spo³ecznych i to cza-

sem praktyk nie tylko metodologicznych, interpretacyjnych, legitymizuj¹cych

badania, ale nawet cile politycznych 15 . Wprowadzenie nowego elementu do gry

nie jest niewinn¹ zabaw¹, nie jest ³atwe i mo¿e siê nie udaæ. Powodzenie zale¿eæ

bêdzie od wielu czynników, których omówienie przekracza ramy niniejszej pracy 16 .

Antropologia krytyczna w krêgu humanistyki zaanga¿owanej

Korzystanie z dowiadczeñ studiów kulturowych, a tak¿e antropologii kultu-

rowej przejawia siê w niniejszym projekcie w jeszcze jeden sposób. Chodzi o pro-

gram antropologii krytycznej, który odwo³uje siê milcz¹co do f i -

lozofii krytycznej, przede wszystkim w jej wersji wypracowanej w ramach szko³y

frankfurckiej. Micha³ Buchowski w tekcie Antropologia jako próba ognia stwier-

dza: dla mnie antropologia jest «prób¹ ognia», w której trzeba mieæ «ostre i prze-

nikliwe spojrzenie» po³¹czone ze zmys³em krytycznym 17 . Program zaanga¿owa-

nia spo³ecznego, który proponuje Buchowski, wynika z przekonania o tym, wed³ug

jakich zasadach funkcjonuje nie tylko nasza kultura. Oddaæ trzeba w tym miej-

scu g³os antropologom, gdy¿ to ich wejrzenie w zasady funkcjonowania kultury

wydaje siê najpe³niejsze i najbardziej interesuj¹ce. Buchowski stwierdza, ¿e

kultura, to wiecznie zmieniaj¹ce siê pole negocjowania sensów, sankcjonuje nie tylko

zachowania, lecz poprzez nie przede wszystkim nierównoci spo³eczne, interesy poli-

tyczne i ekonomiczne poszczególnych grup, podzia³y na lepszych i gorszych, uprzywile-

jowanych i upoledzonych. Kultura nie jest tylko kwiatkiem do ko¿ucha, lecz tak¿e istot-

nym czynnikiem w ró¿nicowaniu ludzi, który podzia³y spo³eczne czyni naturalnymi

i akceptowanymi. 18

I dalej dodaje: zadanie antropologa pojmujê bardzo powa¿nie, jako ods³ania-

nie owych z pozoru naturalnych nierównoci, ich symbolicznego wymiaru, sposo-

bu wpisania w kulturê i funkcjonowania w ¿yciu codziennym 19 . Trzeba jednak

zaznaczyæ, i¿ nie chodzi tutaj o zaanga¿owanie stricte polityczne, rozumiane jako

dzia³alnoæ partyjna. Idzie raczej o zaanga¿owanie spo³eczne. Nie jest ono oczy-

wicie wolne od indywidualnych wyborów wiatopogl¹dowych. Zgodziæ siê przy

tym trzeba z Andrzejem Szahajem, który mówi, i¿ nasze mylenie z koniecznoci

jest zawsze stronnicze, a zatem ideologiczne czy szerzej polityczne 20 . Negatyw-

ne przyk³ady upolitycznienia nauki, które znamy z historii (uzale¿nienie od sys-

temów totalitarnych, takich jak nazizm czy komunizm), nie mog¹ wp³ywaæ na

nasz¹ ocenê koniecznoci zaanga¿owania humanistyki, o ile przestrzegamy za-

równo w ¿yciu codziennym, jak i akademickim regu³ konstytutywnych dla libe-

ralnej demokracji. Warto jednak pamiêtaæ o tym, i¿ w naukê wpisane s¹ instytu-

cjonalne zabezpieczenia przed upolitycznieniem, rozumianym jako partyjnictwo.

S¹ to: standardy akademickiej roboty, które winny byæ przestrzegane w ramach

funkcjonowania w danej wspólnocie interpretacyjnej; demokratyczne przynaj-

12 E.M. Thompson Trubadurzy imperium. Literatura rosyjska i kolonializm , prze³.

A. Sierszulska, Universitas, Kraków 2000. Równie¿ na ³amach Tekstów Drugich

publikowane s¹ teksty w duchu krytyki postkolonialnej, autorstwa m.in. Dariusza

Skórczewskiego.

13 J. Clifford Praktyki przestrzenne: badania terenowe, podró¿e i praktyki dyscyplinuj¹ce ,

prze³. S. Sikora, w: Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje ,

wyb., wstêp M. Kempny, E. Nowicka, PWN, Warszawa 2004, s. 177.

14 R. Rorty Przygodnoæ, ironia i solidarnoæ , prze³. W.J. Pop³awski, Spacja, Warszawa,

1996, s. 126.

17 M. Buchowski Antropologia jako próba ognia , Przegl¹d Bydgoski. Humanistyczne

Czasopismo Naukowe 2001 r. XI, s. 89.

18 Tam¿e, s. 88.

A. Zybertowicz Konstruktywizm jako orientacja metodologiczna w badaniach

spo³ecznych , ASK 1999 nr 8, s. 8.

Tam¿e, s. 88-89.

A.F. Kola Studia interdyscyplinarne a literaturoznawstwo polskie. Od zmian instytucjonalnych

do nowego projektu konstruowania indywidualnej to¿samoci , w: Granice dyscyplinarne

humanistyki , red. J. Kowalewski, W. Piasek, M. liwa, Olsztyn 2006, s. 179-196.

A. Szahaj Artyku³y i szkice z filozofii kultury, poznania i polityki , Wydaw. Uniwersytetu

Miko³aja Kopernika, Toruñ 2004, s. 178. Wiêcej na ten temat autor pisze w tekcie

Zwrot antypozytywistyczny dope³niony (maszynopis).

Szkice

Kola Nie-klasyczna komparatystyka

mniej w za³o¿eniu procedury weryfikacji prac badawczych oraz samych naukow-

ców. Zgodziæ siê trzeba z Micha³em Buchowskim czy Monik¹ Baer, i¿ zaanga¿o-

wanie spo³eczne nie wyklucza standardów naukowoci pracy

badawczej 21 . Tak rozumiany program winien byæ chyba bardziej ³¹czony z po-

zytywistyczn¹ Si³aczk¹ nili z marksistowskim ba³wochwalstwem rodowisk aka-

demickich okresu komunistycznego.

strukturalistyczne. Jest to wiêc z dzisiejszej perspektywy paradygmat nie nazbyt

nowy. Nowoæ polega jedynie na dynamicznoci, ci¹g³ym ruchu.

Ostatnia cecha, ró¿ni¹ca propozycjê Baku³y od klasycznej komparatystyki sla-

wistycznej, polega na jeszcze jednej, wyranie podkrelanej przez niego kwestii.

Autor Historii i komparatystki podkrela pluralizm metodologiczny

oraz nadrzêdnoæ celu w stosunku do rodków, które do niego prowadz¹. W od-

ró¿nieniu od tradycyjnego paradygmatu w humanistyce, który zak³ada³ czystoæ

metody, sztywne trzymanie siê regu³ danej szko³y, wypracowanego s³ownika i me-

tody badawczej, Baku³a proponuje postawê teleologiczn¹, nastawion¹ na cel, któ-

ry chcemy osi¹gn¹æ. Jak mówi Andrzej Szahaj, omawiaj¹c stanowisko Richarda

Rortyego:

Neopragmatyzm i pluralizm metodologiczny

Jest jeszcze jeden powód, by zwróciæ szczególn¹ uwagê na omawian¹ wczeniej

propozycjê Bogus³awa Baku³y. Stwierdza on, ¿e:

badacz k³adzie wówczas nacisk nie na konfrontacjê monoetnicznych bloków wyodrêb-

nionych zjawisk, ale raczej na przep³yw, ruch, dyskursywnoæ w³anie. Jest zaintereso-

wany tkwi¹c¹ w formach jêzykowych oraz niejêzykowych potencjalnoci¹ innoci, uka-

zuj¹c¹ etnos w perspektywie multikulturowej, wewnêtrznej i zewnêtrznej. St¹d p³ynie

koncepcja dyskursu narodowego jako strumienia bytów heterogenicznych, poprzez któ-

re mo¿na wyodrêbniæ i akcentowaæ odrêbnoæ na tle innoci. Tym ró¿ni siê komparaty-

styka integralna od filologii narodowej i historii literatury narodowej. Celem badania

komparatystycznego bêdzie zatem ustalenie i zbadanie rozlicznych relacji zachodz¹cych

miêdzy literaturami cechuj¹cymi siê odmiennoci¹ lingwistyczn¹, przy respektowaniu

za³o¿enia o integralnoci i niepodzielnoci samego zjawiska. 22

Ka¿da interpretacja jest osadzaniem tekstu w jakim kontekcie i przez to wytworzeniem

jego znaczenia, dokonanym dla okrelonego celu. [] Interpretacje, tak jak fakty, s¹ two-

rami intencjonalnymi wytwarzanymi jêzykowo dla okrelonych celów pragmatycznych. 24

Jak poka¿ê w dalszej czêci wstêpu, jest to stanowisko mi bliskie, które za An-

drzejem Szahajem okreliæ mo¿na mianem neopragmatycznego.

Pamiêtaæ przy tym trzeba o uwadze Marii D¹browskiej-Partyki, której rozwa-

¿ania w wielu miejscach bliskie s¹ co nie oznacza, i¿ identyczne prezentowane-

mu stanowisku (chodzi m.in. o aksjologiczne i etyczne uwik³anie badañ literatu-

roznawczych czy o kulturalistyczne nastawienie 25 ). Autorka ksi¹¿ki pt. wiadectwa

i mistyfikacje stwierdza:

Wyrany jest tutaj wp³yw wspó³czesnych kierunków w nauce o literaturze i kul-

turze: specyficzna nomenklatura [dyskurs(ywnoæ), przep³yw, innoæ], patrzenie

na wiat jako na ruch , przep³yw [Castells]. Mo¿na by by³o do³¹czyæ tak¿e metaforê

mg³awicy zaproponowan¹ przez Wojciecha Kalagê:

W badaniach literackich ka¿da propozycja nowego jêzyka opisu jest zarazem propozycj¹

zweryfikowania i ewentualnej korekty obowi¹zuj¹cych dot¹d systemów aksjologicznych.

Je¿eli taka wiadomoæ towarzyszy konkretnym decyzjom badawczym, to z wieloci mo¿-

liwych pytañ o literaturê i z mnogoci potencjalnych na nie odpowiedzi wy³ania siê opty-

malny projekt wspó³czesnego literaturoznawstwa jako nieustannego, owocnego dialogu

jêzyków i wartoci. 26

Tekst [w szerokim, przyjêtym przez (po)strukturalizm i semiotykê, tego s³owa znaczeniu

A.F.K.] nie jest ani statycznym i niezmiennym konglomeratem znaczeñ, ani tajemnic¹

do odszyfrowania, ani wi¹tyni¹ z ukrytym w niej Graalem-znaczeniem do odnalezienia;

tekst jest dynamicznym procesem: nieustannie zmieniaj¹c¹ siê i pozostaj¹c¹ nieustan-

nie w ruchu kondensacj¹ znacz¹cych relacji, holograficzn¹ mg³awic¹ w przestrzeni se-

miotycznej. 23

To w³anie na owym ruchu, na dynamicznoci ma polegaæ oryginalnoæ kon-

cepcji Baku³y, w stosunku do statycznej slawistyki dotychczas uprawianej. Jed-

nak¿e ostatnie stwierdzenie burzy po trosze ten obraz postmodernistycznej huma-

nistyki, gdy¿ badanie relacji zachodz¹cych miêdzy postulowa³y ju¿ ró¿ne szko³y

Kulturalizm od spo³eczno-regulacyjnej koncepcji kultury

do wspólnot interpretacyjnych

Dotychczasowe rozwa¿ania metodologiczne, dotycz¹ce komparatystyki, nie

wyczerpuj¹ jednak problemu. Stanowisko badawcze, prezentowane w niniejszej

pracy, okreliæ mo¿na co zosta³o ju¿ podkrelone jako kulturalistycz-

n e. Nim jednak pojêcie to zostanie wyjanione, nale¿y przedstawiæ, w jaki sposób

21 M. Baer Ku pluralistycznej wspólnotowoci , op.cit. 2005 nr 6 (27), s. 6-7; tej¿e

Niebezpieczne zwi¹zki. Szkic o antropologii i feminizmie , w: Granice dyscyplin-arne

humanistyki , red. J. Kowalewski, W. Piasek, M. liwa, Olsztyn 2006, s. 85-102.

24 A. Szahaj Ironia i mi³oæ. Neopragmatyzm Richarda Rortyego w kontekcie sporu

o postmodernizm , Leopoldinum, Wroc³aw 1996, s. 80.

M. D¹browska-Partyka Literatura jako metajêzyk kultury , referat wyg³oszony na

konferencji zorganizowanej z okazji 50-lecia slawistyki w Polskiej Akademii Nauk

w dniu 20 wrzenia 2004 roku.

B. Baku³a Historia i komparatystyka , s. 22.

W. Kalaga Granice tekstu mg³awice tekstu , Teksty Drugie 1998 nr 4, s. 31; por.

ten¿e Tradycja tekst interpretacja , Teksty Drugie 1998 nr 4, s. 91-103; ten¿e

Mg³awice dyskursu. Podmiot, tekst, interpretacja, Universitas, Kraków 2001,

Tej¿e wiadectwa i mistyfikacje. Przed i po Jugos³awii , Wydawnictwo UJ, Kraków

2003, s. 29.

Adam F. Kola - Nie-klasyczna komparatystyka. W stronę nowego paradygmatu.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: