Magdalena Nawrot

Elżbieta Kopij 

Elżbieta Suska

Anna Woroniuk

Agnieszka Kuczyńska

Klasyfikacja rodzajów, metod, technik i form

terapii zajęciowej*

* Referat opracowany przez nauczycieli Zespołu Przedmiotowo-Metodycznego Terapii Zajęciowej w Medycznym Studium Zawodowym w Sztumie i wygłoszony na seminarium metodycznym w Szkole Policealnej Pracowników Służb Społecznych w Gdańsku- Brzeźnie w dniu 6 kwietnia 2005 r.

Wprowadzenie

              Medyczne Studium Zawodowe w Sztumie przygotowuje przyszłych terapeutów zajęciowych do prowadzenia działań terapeutycznych różnymi  rodzajami, metodami i technikami terapii zajęciowej w procesie leczenia oraz rehabilitacji chorych.             

Podejmując się klasyfikacji oddziaływań terapeutycznych stosowanych przez terapeutów zajęciowych, skupiliśmy uwagę na zaszeregowaniu wszelkich czynności, które realizuje terapeuta w stosunku do człowieka chorego.

Podczas zajęć praktycznych słuchacze Wydziału Terapii Zajęciowej, w oparciu,  m.in. o diagnozę lekarską, istniejące deficyty oraz potrzeby pacjenta, zdobywają umiejętność planowania, prowadzenia i dokumentowania różnorodnych metod i technik terapii zajęciowej.

Słuchacze, planując swoje zajęcia terapeutyczne, uczą się formułować cele terapeutyczne, dostosowane do indywidualnych potrzeb i możliwości pacjenta. Dokonują klasyfikacji podejmowanych czynności, ponieważ konstruują konspekt zajęć, w którym to określają również rodzaj, metodę, technikę oraz formę organizacji zajęć w terapii zajęciowej.

Wówczas to, powstała pewna trudność metodologiczna, ponieważ w literaturze, którą przeanalizowaliśmy, nie ma jednego poglądu na ten temat.

Naszym zdaniem, niektóre techniki można zaliczyć do kilku rodzajów terapii, zależnie od celu, jaki sobie postawimy i efektu końcowego naszej pracy.

              Podam taki oto przykład:

              Ceramikę, tzn. lepienie, np. garnków przez pacjenta, który podczas tej pracy wykonuje ruchy lecznicze, przekształcając materiał w określony produkt lub przedmiot, zaliczymy do ergoterapii, a jeśli będzie to tworzenie artystycznej ceramiki z wyrażoną ekspresją i przywoływaniem piękna oraz ze zorganizowaniem wystawy, to zaklasyfikujemy tę czynność do arteterapii, powołując się na rzemiosło artystyczne, czyli tzw. sztuki użytkowe.

              Takich przykładów może być wiele.

              Chcę podkreślić, że klasyfikację, którą zaprezentuję Państwu, stworzyli nauczyciele teoretycznej i praktycznej nauki zawodu terapii zajęciowej dla potrzeb praktyki tego zawodu.      

Reasumując, celem dla którego podjęliśmy się opracowania klasyfikacji rodzajów, metod i technik terapii zajęciowej jest podniesienie jakości kształcenia w zawodzie terapeuty zajęciowego i właściwe używanie określonych pojęć w codziennej praktyce przez młodzież kształcącą się w zawodzie, jak również wyrobienie umiejętności prawidłowego tworzenia dokumentacji terapeuty zajęciowego, m.in. planów i programów terapeutycznych dla poszczególnych pacjentów.

Chciałabym Państwa zainteresować tym tematem, a jednocześnie propozycją klasyfikacji terapii zajęciowej, ponieważ ubogie są źródła literatury polskiej, które precyzują to zagadnienie.  

              Temat jest problematyczny o tyle, że terapia zajęciowa to szereg oddziaływań mających swe podłoże w innych dziedzinach nauki, sztuki i kultury, a każda z dziedzin ma własną klasyfikację, swoje typy i podtypy oraz modele oddziaływań.

              Na podstawie zebranej literatury przedmiotu i doświadczenia zawodowego nauczycieli, wyróżniliśmy kilka zasadniczych definicji używanych w terapii zajęciowej, m.in. pojęcie formy, rodzaju, metody czy techniki terapii zajęciowej. 

Terapeuta zajęciowy pracując z pacjentem bądź podopiecznym kształtuje w nim pewne postawy i za pomocą określonych czynności wyucza go nowych umiejętności. To właśnie ogół tych, jakże zróżnicowanych czynności i ich zaszeregowanie jest tematem tego referatu. Dlatego, aby przedstawić Państwu klasyfikację terapii zajęciowej, wyszliśmy od definicji stosowanych w nauczaniu.

Rozwinięcie

              Na początek, chciałabym przypomnieć Państwu, czym jest terapia zajęciowa?  Kazimiera Milanowska podaje taką oto definicję terapii zajęciowej:

              Terapia zajęciowa – leczenie pracą, ergoterapia – wykorzystuje różne formy pracy i rekreacji jako jedne ze środków leczniczych mających na celu przyspieszenie powrotu utraconych funkcji i sprawności, a w przypadkach zmian nieodwracalnych wyrobienie funkcji zastępczych. Terapia zajęciowa jest jedną z form leczenia usprawniającego.

(Milanowska K., 2003)

              Definicja terapii zajęciowej w takim sformułowaniu stanowi postrzeganie terapii pod kątem procesu rehabilitacji.

              Przechodząc do klasyfikacji terapii zajęciowej, jako jedną z definicji przedstawię pojęcie „formy kształcenia” w nauczaniu w ujęciu podręcznikowym, następnie omówię w jakim sensie to wyrażenie stosujemy w terapii zajęciowej.

              Forma kształcenia – organizacyjna strona procesu kształcenia, określająca warunki jego przebiegu i rodzaje aktywności uczniów.

              Wiąże się ona ściśle z założonymi przez nauczyciela celami kształcenia oraz kryteriami doboru uczniów.

Autorzy literatury przedmiotu wyróżniają następujące formy pracy w procesie kształcenia:

·         grupowa - polegająca na wykonywaniu zadań przez kilka osób. Grupy mogą liczyć 2-6 osób, mogą być tworzone celowo lub powstawać samorzutnie;

·         zbiorowa - wszyscy uczestnicy wykonują jednocześnie tę samą pracę, chociaż pracują we właściwym dla nich tempie;

·         indywidualna – pacjent wykonuje zadania specjalnie dla niego przeznaczone, (przygotowane).

(Leksykon Pedagogika, 2000, str. 68; Wierzchowska –Konera B., 2000, str. 245)

              Przyjęliśmy, że w terapii zajęciowej pojęcie formy rozumiane jest jako sposób organizacji zajęć terapeutycznych w procesie leczniczym, który uwzględnia kryterium ilości osób, biorących udział w zorganizowanych działaniach terapeuty.

              Określenia „forma” będziemy zatem używać tylko w odniesieniu do organizacyjnej strony czynności terapeuty.

(Źródło: opracowanie własne)

              Na podstawie wyżej wymienionej definicji i wychodząc naprzeciw potrzebom przyszłych terapeutów zajęciowych ograniczyliśmy się do dwóch następujących form organizacji zajęć  terapii zajęciowej:

Formy organizacji zajęć

terapii zajęciowej

grupowa                         indywidualna

Ø       grupowa - polegająca na wykonywaniu różnych bądź tych samych zadań przez kilka osób; grupy mogą być tworzone celowo lub powstawać samorzutnie;

Ø       indywidualna – pacjent wykonuje zadania specjalnie dla niego przeznaczone /przygotowane, dobrane tak aby korygowały jego zaburzone sfery w sposób indywidualny.

(Źródło: opracowanie własne)

              Systematyzując terapię zajęciową dokonaliśmy podziału jej oddziaływań na gruncie trzech elementów, jakimi są: rodzaj, metoda i technika.

              Przedstawia to poniższy schemat:

Klasyfikacja terapii zajęciowej

Rodzaje

Metody

    Techniki

              Nadrzędnym i najbardziej ogólnym elementem tego podziału jest „rodzaj terapii zajęciowej”. Każdemu rodzajowi podporządkowane zostały metody pracy a metodom – techniki.

              Rodzaj – gatunek czegoś, odmiana, typ, jakość.

              Pojęcie rodzaju określane jest również jako kategoria, klasa czegoś, wyróżniane ze względu na charakterystyczne cechy.

(Słownik współczesnego języka polskiego, 2001, str. 245 ).

              Proponując podział terapii zajęciowej według rodzajów, wyróżniliśmy trzy typy oddziaływań, a mianowicie: ergoterapię, socjoterapię i arteterapię.

Obrazuje to schemat.

Rodzaje terapii zajęciowej

I     Ergoterapia – terapia pracą, terapia poprzez zajęcia manualne

II    Socjoterapia – terapia zaburzeń zachowania i zaburzeń 

                                    emocjonalnych w toku spotkań grupowych, 

                                     towarzyskich

III   Arteterapia – terapia sztuką, kontakt bierny lub czynny ze

                                   sztuką i kulturą

(Źródło: opracowanie własne)

              Węższym pojęciem i podporządkowanym rodzajowi jest metoda.

Metoda

Ø       w znaczeniu ogólnym — sposób postępowania, świadomy i powtarzalny;

Ø       w węższym znaczeniu — zespół celowych czynności i środków, w szczególności prowadzących do wykonania określonego zadania lub rozwiązania danego problemu.

              Metoda to również:

„systematycznie stosowany sposób postępowania, prowadzący do założonego wyniku. Na dany sposób składają się czynności myślowe i praktyczne, odpowiednio dobrane i realizowane w ustalonej kolejności”.

(Wierzchowska –Konera B., 2000, str. 92)

              Na podstawie powyższych definicji „metody” skonstruowaliśmy własną, mającą odniesienie do terapii zajęciowej.

              Metoda terapii zajęciowej – pojęcie węższe od rodzaju terapii – sposób postępowania świadomy i powtarzalny, prowadzący do osiągnięcia zamierzonego wyniku leczniczego / terapeutycznego. Składają się na nią czynności myślowe i praktyczne, odpowiednio dobrane i realizowane w ustalonej kolejności.

(Źródło: opracowanie własne)

              Określone metody terapii zajęciowej zawierają się w konkretnym rodzaju terapii.

              Przedstawiają to następujące trzy schematy.

7

Medyczne Studium Zawodowe w Sztumie

I.  ERGOTERAPIA -  RODZAJ TERAPII ZAJĘCIOWEJ

                                         Metody ergoterapii