Systemy społeczne - Niklas Luhmann.doc

Zakład Wydawniczy »NOMOS«

mi

TEORIE

■

Systemy społeczne

■              m

Zarys ogólnej teorii

Tłumaczył Michał Kaczmarczyk

Zakład Wydawniczy »NOMOS«

Uli

TEORIE

SOCJOLOGICZNE

I

Tytuł oryginału: Soziale Systeme. Grundrifi einer allgemeinen Theorie

© Copyright by Suhrkamp Verlag, Frankfurt am Main 1984

© Copyright for the Polish translation by Zakład Wydawniczy »NOMOS« 2007

Podręcznik akademicki dotowany przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego

Komitet redakcyjny serii Współczesne teorie socjologiczne-. Janusz Mucha - przewodniczący Michał Kaczmarczyk Aleksander Manterys Grażyna Skąpska

I

-

Redakcja naukowa tomu: Grażyna Skąpska

:

Redakcja i korekta: Jadwiga Nagły

II korekta: Magdalena Pawłowicz

Redakcja techniczna: Dariusz Piskulak

Projekt okładki serii Współczesne teorie socjologiczne: Paweł Bigos

ISBN 978-83-60490-45-7

Kraków 2007 Wydanie I

Zakład Wydawniczy »NOMOS« 31-208 Kraków, ul. Kluczborska 25/3u Tel./fax 012 626 19 21 e-mail: biuro@nomos.pl www.nomos.pl

Objętość: ark. wyd. 44,4, nakład: 1000 egz.

.z,

"

SPIS TREŚCI

Grażyna Skąpska: Niklas Luhmann i teoria systemów społecznych.

Wstęp do wydania polskiego                  VII

Michał Kaczmarczyk: Radykalny funkcjonalizm Niklasa Luhmanna

na tle współczesnej teorii społecznej              XIX

Przedmowa              3

Wprowadzenie. Zmiana paradygmatu w teorii systemów              9

Rozdział I       System i funkcja              19

Rozdział II      Sens              62

Rozdział III     Podwójna kontyngencja               101

Rozdział IV     Komunikacja i działanie              131

Rozdział V      System i środowisko              166

Rozdział VI     Interpenetracja              197

Rozdział VII   Indywidualność systemów psychicznych              238

Rozdział VIII Struktura i czas              259

Rozdział IX     Sprzeczność i konflikt              335

Rozdział X      Społeczeństwo i interakcja              378

Rozdział XI     Autoreferencja i racjonalność              407

Rozdział XII    Wnioski dla teorii poznania              444

Indeks              455

Grażyna Skąpska

NIKLAS LUHMANN I TEORIA SYSTEMÓW SPOŁECZNYCH

WSTĘP DO WYDANIA POLSKIEGO

Udostępnione obecnie Czytelnikowi polskiemu dzieło Niklasa Luhmanna „Syste­my społeczne" jest nie tylko jednym z najwybitniejszych i najbardziej znanych dzieł tego socjologa i prawnika, lecz także jedną z najbardziej wpływowych pozycji w zakre­sie socjologii systemów społecznych. Prezentacja tej książki w języku polskim umożli­wi pogłębioną dyskusję nad dorobkiem tego autora, kluczowej postaci w socjologii, niezwykle innowacyjnym i odkrywczym, chociaż kontrowersyjnym, autorem wielkiej liczby prac poświęconych teorii systemów. W Niemczech prace Niklasa Luhmanna nagrodzono nagrodą Heglowską, a jego imieniem nazwano liceum w miejscowości Oerlinghausen koło Bielefeld, gdzie mieszkał przez większą część życia. Czasopismo „Soziale Systeme", założone przez współpracowników Niklasa Luhmanna, ma służyć upowszechnianiu i rozwijaniu jego teorii.

Jedno z najważniejszych pytań, jakie stawiał sobie Niklas Luhmann, dotyczyło możliwości pogłębionej analizy kompleksowej rzeczywistości współczesnego świata oraz metody, jaka umożliwiłaby konwergencję pomiędzy poszczególnymi dyscyplina­mi naukowymi.

1. Autor i jego dzieło

Niklas Luhmann należy do „wielkich" socjologii światowej. Urodził się 8 grudnia 1927 roku w Lueneburgu, w Niemczech. W latach 1946-1949 studiował prawo we Frei-burgu, w 1949-1952 pracował w kancelarii adwokackiej, a w latach 1952-1962 był urzęd­nikiem w ministerstwie kultury Dolnej Saksonii. W okresie służby państwowej Luhmann rozwijał zainteresowania i wiedzę w zakresie filozofii - przede wszystkim filozofii feno-menologicznej Edmunda Husserla - oraz socjologii, głównie teorii systemowo-funkcjo-nalnej Talcotta Parsonsa. Te wczesne zainteresowania zasadniczo wpłynęły na późniejszą naukową twórczość Luhmanna. W latach 1958-1960 w czasopiśmie „Verwaltungsarchiv" ukazały się jego pierwsze publikacje poświęcone procesom podejmowania decyzji admi­nistracyjnych. Od roku 1960 do 1961 Niklas Luhmann studiował w Harvardzie pod kie­runkiem Talcotta Parsonsa, a po powrocie ze Stanów Zjednoczonych do Niemiec rozpo­czął działalność naukową jako pracownik badawczy w szkole administracji publicznej w Spayer. W tym czasie doktoryzował się i habilitował, pod kierunkiem Helmuta Schel-

VIII

Grażyna Skapska

Niklas Luhm

skyego, w Uniwersytecie w Moguncji. W latach 1966-1968 Luhmann kierował Katedrą Teorii Socjologicznej i Socjologii Prawa w filii Uniwersytetu w Moguncji w Dortmun-dzie, a w roku 1968 został pierwszym profesorem socjologii w nowo powstałym Uniwer­sytecie w Bielefeld. Na Uniwersytecie w Bielefeld pracował do przejścia na emeryturę w roku 1993. Niklas Luhmann zmarł w roku 1998.

Obok Juergena Habermasa, Niklas Luhmann należy do ścisłej czołówki niemiec­kich teoretyków społeczeństwa. Jego zainteresowania naukowe poświęcone były głów­nie ogólnej teorii socjologicznej, rozwijanej jako teoria systemu społecznego, oraz so­cjologii prawa. Obok tych dziedzin, setki- prac Niklasa Luhmanna dotyczyły nauki o administracji, socjologii politycznej, a także innych socjologicznych dyscyplin szcze­gółowych. W pracach tych Luhmann rozwinął teorię systemu społecznego w odniesie­niu do poszczególnych dziedzin socjologii. Bibliografia prac Niklasa Luhmanna jest nadzwyczaj obszerna: liczy ona ponad tysiąc prac - książek, artykułów, głosów w dys­kusji, komentarzy. Prace te tłumaczone były na kilkanaście języków1. Równie obszerna jest bibliografia prac poświęconych jego twórczości2.

Celem analiz Niklasa Luhmanna było stworzenie ogólnej teorii systemów społecz­nych, a zatem takiej teorii, która pozwoliłaby wyjaśnić wszystkie zjawiska społeczne, niezależnie od ich złożoności oraz skali. Przedmiotem tej teorii jest także sama teoria społeczeństwa. A zatem, ogólna teoria systemów społecznych jest też metateorią, w której skład wchodzą teorie cząstkowe: począwszy od teorii polityki, gospodarki czy prawa, po teorię sztuki czy miłości. Teoria taka ma stanowić, zgodnie z zamierzeniami jej autora, podstawę socjologii jako nauki oraz podstawę badań socjologicznych, „uni­wersalną teorię socjologiczną" (Luhmann w prezentowanej książce, s. 5).

Będąc teoretykiem systemu społecznego i reprezentantem tzw. neofunkcjonalizmu w teorii socjologicznej, jest obecnie Niklas Luhmann zaliczany do autorów, reprezen­tujących w socjologii nurt związany z postmodernizmem ale jednocześnie krytyczny wobec niego, starający się pozytywnie odpowiedzieć na wyzwania współczesnego świata. Jak się podkreśla, należy on do tych autorów, którzy twierdzą, iż współczesne, ponowoczesne społeczeństwo charakteryzuje się brakiem „wiążącej reprezentacji spo­łeczeństwa w społeczeństwie"3. Nie traktuje on jednak pesymistycznie tego stanu rze-

czy. Zamiaf „radzenia s opisu społe społeczeńst zjawisk i pr nością, wzi struktur ko zacją, gróźb zentowanej

2. Prekurs< w nauka

Niklas I teorią syste: w dużej mic się podkres Należy też i wana we we fenomenclc przede wsr. gicznych. U strony, a z i mann poci łeczneeo i k tateoretycn się. samood

Wswoii berowskiep

nie

1              W doprowadzonej do roku 1997 bibliografii prac Niklasa Luhmanna, znajduj...