biuletyn IPN nr 10-11 (105-106) - X-XI 2009.pdf

(2273 KB) Pobierz

Biuletyn 10-11 2009.indd

NR 10–11 ( 105–106)

październik–listopad

2009

biuletyn

biuletyn

instytutu pamięci narodowej

Ruch

ludowy

przed,

w czasie

i po

wojnie

numer indeksu 374431

nakład 10000 egz.

cena 8 zł (w tym 0% VAT)

Dodatek: płyta DVD

ze spektaklem „O prawo głosu”

instytutu pamięci narodowej

293390286.051.png

293390286.062.png

293390286.073.png

293390286.084.png

293390286.001.png

oddZiaŁy ipn

adresy i teleFony

BIAŁYSTOK

ul. W arsz ta to wa 1 a, 1 5-637 Białystok

tel. (0-85) 664 57 03

GDAŃSK

ul. Witomińska 19, 81-311 Gdynia

tel. (0-58) 660 67 00

KATOWICE

ul. Kilińskiego 9, 40-061 Katowice

tel. (0-32) 609 98 40

KRAKÓW

ul. Reformacka 3, 31-012 Kraków

tel. (0-12) 421 11 00

LUBLIN

ul. Szewska 2, 20-086 Lublin

tel. (0-81) 536 34 01

ŁÓDŹ

ul. Orzeszkowej 31/35, 91-479 Łódź

tel. (0-42) 616 2 7 45

POZNAŃ

ul. Rolna 45a, 61 - 487 Poznań

t e l. (0-61) 835 69 00

RZESZÓW

ul. Słowackiego 18, 35-060 Rzeszów

tel. (0-17) 860 60 18

SZCZECIN

ul. K. Janickiego 30, 71-270 Szczecin

tel. (0-91) 484 98 00

WARSZAWA

ul. Chłodna 51, 00-867 Warszawa

tel. (0-22) 526 19 20

WROCŁAW

ul. Sołtysowicka 21a, 51-168 Wrocław

tel. (0-71) 326 76 00

BIULETYN INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

Kolegium: Jan Żaryn – przewodniczący,

Marek Gałęzowski, Łukasz Kamiński, Kazimierz Krajewski, Filip Musiał,

Barbara Polak, Leszek Próchniak, Jan M. Ruman, Andrzej Sujka, Norbert Wójtowicz

Redaguje zespół: Jan M. Ruman – redaktor naczelny (tel. 0-22 431-83-74), jan.ruman@ipn.gov.pl

Barbara Polak – zastępca redaktora naczelnego (tel. 0-22 431-83-75), barbara.polak@ipn.gov.pl

Andrzej Sujka – sekretarz redakcji (tel. 0-22 431-83-39), andrzej.sujka@ipn.gov.pl

Piotr Życieński – fotograf (tel. 0-22 431-83-95), piotr.zycienski@ipn.gov.pl

sekretariat – Maria Wiśniewska (tel. 0-22 431-83-47), maria.wisniewska@ipn.gov.pl

Archiwalne numery w internecie: www.ipn.gov.pl/biuletyn

Informacja o prenumeracie i zamawianiu numerów archiwalnych: www.ipn.gov.pl/biuletyn_prenumerata

Projekt graﬁ czny: Krzysztof Findziński; redakcja techniczna: Andrzej Broniak;

łamanie: Tomasz Ginter; korekta: Beata Stadryniak-Saracyn

Adres redakcji: ul. Hrubieszowska 6a, Warszawa

Adres do korespondencji: ul. Towarowa 28, 00-839 Warszawa

www.ipn.gov.pl

Druk: „2 K” s.c., ul. Płocka 35/43, 93-134 Łódź

293390286.002.png

293390286.003.png

293390286.004.png

293390286.005.png

293390286.006.png

293390286.007.png

293390286.008.png

293390286.009.png

293390286.010.png

293390286.011.png

293390286.012.png

293390286.013.png

293390286.014.png

293390286.015.png

293390286.016.png

293390286.017.png

293390286.018.png

293390286.019.png

293390286.020.png

293390286.021.png

293390286.022.png

293390286.023.png

293390286.024.png

293390286.025.png

293390286.026.png

293390286.027.png

293390286.028.png

293390286.029.png

293390286.030.png

293390286.031.png

293390286.032.png

293390286.033.png

293390286.034.png

293390286.035.png

293390286.036.png

293390286.037.png

293390286.038.png

293390286.039.png

293390286.040.png

293390286.041.png

293390286.042.png

293390286.043.png

293390286.044.png

293390286.045.png

293390286.046.png

293390286.047.png

293390286.048.png

293390286.049.png

293390286.050.png

293390286.052.png

293390286.053.png

293390286.054.png

293390286.055.png

293390286.056.png

293390286.057.png

293390286.058.png

293390286.059.png

293390286.060.png

293390286.061.png

293390286.063.png

293390286.064.png

293390286.065.png

293390286.066.png

293390286.067.png

293390286.068.png

293390286.069.png

293390286.070.png

293390286.071.png

293390286.072.png

293390286.074.png

293390286.075.png

293390286.076.png

293390286.077.png

293390286.078.png

293390286.079.png

293390286.080.png

293390286.081.png

293390286.082.png

293390286.083.png

293390286.085.png

BIULETYN

NR10–11(105–106)

PAŹDZIERNIK–LISTOPAD

2009

SPISTREŚCI

n ROZMOWY BIULETYNU

Rozprute sztandary

Z FranciszkiemGryciukiem,AntonimKurą,MateuszemSzpytmą

rozmawia Andrzej W. Kaczorowski ......................................................... 2

n KOMENTARZEHISTORYCZNE

Arkadiusz Kołodziejczyk – Ruch ludowy w II Rzeczpospolitej.......................... 12

Tomasz Skrzyński – RuchludowywczasieIIwojnyświatowej..................... 22

Marzena Grosicka – Walkaodemokrację.PolskieStronnictwoLudowe

w latach 1945–1947.................................................................................. 30

Franciszek Dąbrowski – Cobezpiekawiedziałaoucieczce

StanisławaMikołajczyka?....................................................................... 39

Grzegorz Łeszczyński – MorderstwowBudkachPetrykowskich

–zbrodnianierozliczona.......................................................................... 46

Bogusław Wójcik – „Niewalczymypięścią,aleideą”................................. 55

Mateusz Szpytma – Zjednoczone?Stronnictwo?Ludowe?............................ 71

Witold Bagieński – Naścieżkachzdrady........................................................... 80

Krzysztof Tarka – AdamGaś–agentnamedal................................................ 89

Grzegorz Łeszczyński – PielgrzymowaniezeZbroszyDużej

naspotkaniezJanemPawłemII........................................................... 97

Andrzej W. Kaczorowski – Ruchsolidarnościowynawsiwroku1980........ 103

Marcin Stefaniak – „Byliśmyprzyjaciółmi”.Jakszczecińska

bezpiekarozpracowywałaopozycjęprzedsierpniową................... 112

n SYLWETKI

Małgorzata Ptasińska-Wójcik – StefanKorboński„Nowak”,„Zieliński”.... 121

Michał Kalisz – Ludowiec,poseł,„sprawiedliwy”....................................... 125

Krzysztof A. Tochman – Jerzy Mara-Meÿer. Kurier do

DelegaturyRządu.................................................................................... 130

Agnieszka Chrzanowska – „Nałaskęniezasługuje”.ZygmuntMaciejec

–„nielegalnyczłonekPSL”.................................................................... 137

n RELACJEIWSPOMNIENIA

Józef Baran – KomitetSamoobronyChłopskiejZiemiRzeszowskiej..... 147

n WYDARZENIA .............................................................................................. 153

Na okładce: patrol BCh prowadzi jeńca, fot. Archiwum Zakładu Historii Ruchu Ludowego.

INSTYTuTuPAMIęCINARODOWEJ

293390286.086.png

ROZPRuTESZTANDARY

ZFRANCISZKIEMGRYCIuKIEM,ANTONIMKuRĄ

IMATEuSZEMSZPYTMĄ

ROZMAWIAANDRZEJW.KACZOROWSKI

A.W.K. – Koncepcja Polski „ludowej” była w zasadzie wspólna

ruchowi ludowemu i komunistom. Dlaczego wobec tego nie

doszło do porozumienia między PPR a PSL Stanisława Mikołaj-

czyka?

F. G . – Problem kształtu ustroju politycznego państwa polskiego znaj-

dował się od początku w zainteresowaniu ludowców, ale ich wizja Pol-

ski „ludowej” w sposób istotny różniła się od komunistycznej. Z jednej

strony, różnice programowe uniemożliwiały szerszą współpracę, z dru-

giej natomiast – radykalna lewica polska przejmowała hasła ruchu

ludowego. Tak było na przykład z powojenną reformą rolną, która

okazała się przede wszystkim działaniem propagandowym, mającym

na celu pozyskanie wsi dla programu radykalnych przekształceń spo-

łeczno-ustrojowych. Andrzej Witos (młodszy brat Wincentego), który

w PKWN kierował resortem rolnictwa, preferował urzędy ziemskie. A już w październiku

1944 r. powołani zostali – prawdopodobnie pod naciskiem Kremla – specjalni pełno-

mocnicy ds. reformy rolnej, którzy mieli ją przyspieszyć. Na obszarach tzw. Polski lubel-

skiej reformę rolną zakończono w zasadzie w grudniu 1944 r. Pod presją Józefa Stalina

i Wandy Wasilewskiej rozparcelowano wtedy 212 tys. ha ziemi pomiędzy 110 tys. rodzin;

nadziałami objęto gospodarstwa już istniejące, ale utworzono również 33 tys. nowych

gospodarstw. Komunistom zależało na tym, aby ziemię otrzymało jak najwięcej chłopów,

bo sądzili, że w ten sposób pozyskają ich dla nowej władzy. A to oznaczało powstanie no-

wych karłowatych gospodarstw. Ludowcy natomiast chcieli, aby ziemię rozdzielano z myślą

o rozwoju silnych, samodzielnych ekonomicznie gospodarstw rodzinnych. Wizja bogatej

wsi, którą propagował ruch ludowy, była obca klasykom marksizmu-leninizmu, dążącym

do skolektywizowania i upaństwowienia gospodarstw rolnych; reforma rolna była więc dla

komunistów jedynie etapem przejściowym, posunięciem czysto taktycznym. Wprawdzie już

w 1944 r. pojawiły się postulaty uspółdzielczenia wsi, ale sam Stalin hamował tego rodzaju

lewackie zapędy, wskazując na przywiązanie polskiego chłopa do ziemi i przypominając,

że w Związku Sowieckim przystąpiono do przebudowy wsi dopiero po dwunastu latach od

wybuchu rewolucji październikowej.

M.S. – „Ludowość” w wykonaniu komunistycznym była fałszywa, czysto

fasadowa. Po prostu Stalin postanowił, że komuniści mają przejąć wła-

dzę w Polsce, posługując się szyldami organizacji demokratycznych.

Prawdziwi ludowcy wiedzieli, że to, co proponuje PPR, to tylko propa-

ganda przeznaczona na pewien etap działań. Właśnie próbą przeję-

cia sztandarów ludowych było powołanie w lutym 1944 r. Stronnictwa

Ludowego „Wola Ludu”, a we wrześniu 1944 r. tzw. lubelskiego Stron-

293390286.087.png

293390286.088.png

nictwa Ludowego złożonego z osób niekoniecznie związanych ze Stronnictwem Ludowym

„Roch” bądź z nim skonliktowanych.

A.K. – Z dokumentów, a zwłaszcza wytycznych reformy rolnej, opra-

cowanych w lipcu 1944 r. przez Centralne Biuro Komunistów Polskich

w ZSRS oraz działaczy Związku Patriotów Polskich w ZSRS, niezbicie

wynika, że jej zasadniczym celem była w pierwszej kolejności „likwi-

dacja obszarnictwa jako klasy”, a dopiero w drugiej kolejności – jak

napisano – „nadzielenie chłopów ziemią”. Reforma rolna miała więc

charakter czysto polityczny, bo przecież nie zmieniła struktury gospo-

darstw chłopskich; w 1938 r. powierzchnia przeciętnego gospodarstwa

chłopskiego wynosiła 5 ha, a w 1950 r. – zaledwie 5,2 ha. Osiągnięto

natomiast cel polityczny: zlikwidowano ziemiaństwo.

Przebieg, tempo i rzeczywiste efekty reformy rolnej (także kolektywizacji) w wykonaniu ko-

munistów zawsze były zdeterminowane bieżącą polityką. Jeszcze w marcu 1945 r. Stalin

mówił, że kolektywizacja w Polsce jest niemożliwa. Władysław Gomułka w to uwierzył,

przyjmując, że przebudowa rolnictwa nastąpi za co najmniej piętnaście, dwadzieścia lat.

Gdy jednak sytuacja w Europie Środkowo-Wschodniej zmieniła się i gdy w lipcu 1947 r. .

odrzucono plan Marshalla (później powołano RWPG), to na posiedzeniu Kominformu

w Bukareszcie w 1948 r. podjęto uchwałę, że dla kolektywizacji w krajach demokracji

ludowej nie ma alternatywy. Dramatyczne wydarzenia na polskiej wsi zawsze miały inspi-

rację na Kremlu, a ambasador sowiecki w Polsce Wiktor Lebiediew w swoich raportach do

Moskwy w drugiej połowie 1948 r. mógł napisać, że „idea kolektywizacji rzucona w masy

przez Polską Partię Robotniczą [...] jest odtąd przetrawiana przez te masy”.

A.W.K. – Działalności PSL nie można jednak ograniczać tylko do reprezentowania

i obrony chłopskich interesów. Pełniąc rolę jedynej legalnej opozycji politycznej

wobec komunistów, stronnictwo po raz pierwszy, ale też jedyny w dziejach ruchu

ludowego, zyskało ogólnonarodowe poparcie.

A.K. – Uwidoczniło się to na I Kongresie PSL w styczniu 1946 r. W programie nawiązują-

cym do przedwojennej myśli agrarnej znalazła się bowiem szeroka oferta skierowana do

środowisk pozawiejskich, która mówiła o budowie nowoczesnego państwa.

M.S. – Można powiedzieć, że PSL miało ułatwione zadanie, ponieważ przyłączali się do

niego wszyscy, którzy aktywnie sprzeciwiali się nowej władzy. Inne „legalne” możliwości

właściwie nie istniały, bo pozostałe ugrupowania demokratyczne, jak np. Stronnictwo Pra-

cy, były bardzo słabe. Władze PSL umiejętnie otworzyły się na środowiska spoza tradycyjnej

bazy ruchu ludowego. Oprócz wsi i inteligencji przyciągnęły do siebie także robotników

i środowiska, które nigdy nie były związane z ludowcami. Ale też trzeba pamiętać, że w ca-

łej historii Polski żadna partia nie była tak bardzo niszczona jak powojenne PSL.

A.W.K. – Polskie Stronnictwo Ludowe – jedyna poważna siła walcząca o niepod-

ległość Polski i największe zagrożenie dla komunistów – było więc z góry skazane

na likwidację, bo przecież Gomułka powiedział: „Raz zdobytej władzy nie oddamy

nigdy”. Czy faktycznie nie było żadnej możliwości porozumienia.

293390286.089.png

293390286.090.png

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

biuletyn IPN nr 1 (12) - styczeń 2002.pdf (1199 KB)
biuletyn IPN nr 1 (24) - styczeń 2003.pdf (1385 KB)
biuletyn IPN nr 1-2 (108-109) - I-II 2010.pdf (6543 KB)
biuletyn IPN nr 1-2 (122-123) - I-II 2011.pdf (4576 KB)
biuletyn IPN nr 1-2 (48-49) - I-II 2005.pdf (1192 KB)

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin