ROZDZIAŁ 5:
ZASADY GOSPODAROWANIA FINANSAMI PUBLICZNYMI
1. ZASADA JEDNOROCZNOŚCI
Oznaczą ujecie dochodów i wydatków w budżecie państwa i budżetach samorządowych na okres jednego roku. Rok budżetowy nie musi się pokrywać z rokiem kalendarzowym- może np. trwać od 1 kwietnia danego roku, do 31 marca następnego roku.
2. ZASADA JEDNOŚCI FORMALNEJ
Oznacza postulat budowania zbiorczego planu finansowego całego sektora finansów publicznych. Jej realizacja wyraża faktyczną ingerencję redystrybucyjną państwa oraz daje możliwość całościowej oceny gospodarowania środkami publicznymi. Znaczenie tej zasady jest tym większe, im większy jest stopień decentralizacji funduszy publicznych, i im większa jest liczba podmiotów nimi dysponujących.
3. ZASADA JEDNOŚCI MATERIALNEJ
Głosi zakaz wiązania określonych dochodów publicznych z konkretnymi zadaniami. Ma ona zastosowanie w odniesieniu do budżetu centralnego oraz budżetów samorządowych. Fundusze celowe gromadzą środki publiczne i wydatkują je na określone zadania. Nieprzestrzeganie tej zasady stwarza zawsze większe niebezpieczeństwo nieefektywnego wykorzystywania środków publicznych. Może także prowadzić do niedofinansowania jednych zadań przy jednoczesnym nadmiarze środków kierowanych na inne cele.
Zawarta w ustawie zasada jedności materialnej zakłada, że środki publiczne pochodzące z poszczególnych tytułów nie mogą być przeznaczone na finansowanie imiennie wymienionych wydatków, chyba że odrębna ustawa stanowi inaczej. Z działania tej zasady wyłączone są wydatki finansowane z kredytów udzielanych przez międzynarodowe instytucje finansowe oraz środki ze źródeł zagranicznych, które nie podlegają zwrotowi. Ograniczenie wynikające z omawianej zasady nie obejmuje również jednostek finansów publicznych, które prowadzą działalność gospodarczą.
4. ZASADA ZUPEŁNOŚCI
Wymaga ujęcia w budżetach i planach finansowych wszystkich dochodów i wydatków publicznych.
5. ZASADA REALNOŚCI
Powiązania z zasadą zupełności i nakazuje maksymalną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków. Praktyczna jej realizacja rodzi jednak liczne trudności.
6. ZASADA OPERATYWNOŚCI
Wymaga opracowania budżetów w układzie podmiotowym. Zgodnie z nią należy wskazać konkretne podmioty odpowiedzialne za gromadzenie dochodów i realizację wydatków. Realizacja tej zasady następuje w praktyce poprzez prezentację budżetu państwa w podziale na części, na przykład : Ministerstwo Skarbu Państwa, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów.
Zasadę operatywności realizuje się w budżecie państwa poprzez jego podział na części, budżet więc składa się z części odpowiadających organom władzy państwowej, kontroli, ochrony prawa,sądów,trybunałów oraz administracji rządowej.
7. ZASADA SZCZEGÓLOWOŚCI
Oznacza, że:
- należy dokładnie określić źródła dochodów i przeznaczenie wydatków publicznych;
- środki publiczne powinny być wydatkowane w określonym czasie;
- wydatki powinny być ponoszone do wysokości ustalonej w budżecie.
Realizacja zasady szczegółowości następuje w praktyce poprzez klasyfikację dochodów i wydatków według:
-działów i rozdziałów, określających rodzaj działalności, na przykład : dział administracja państwowa, szkolnictwo wyższe, opieka społeczna itd.
- paragrafów, określających rodzaj dochodu, przychodu lub wydatku.
Ustawodawca realizuje zasadę szczegółowości poprzez zobowiązanie do klasyfikowania wszystkich dochodów i wydatków publicznych oraz przychodów jednostek organizacyjnych i osób prawnych sektora finansów publicznych pochodzących z działalności i innych źródeł, według działów, rozdziałów i paragrafów.
8. ZASADA JAWNOŚCI
Nakazuje konieczność prezentowania dochodów i wydatków publicznych społeczeństwa, a w szczególności jego organom przedstawicielskim i ciałom społecznym. Jej realizacją zabezpiecza się głównie poprzez określony ustawowo tryb opracowywania budżetów i innych planów finansowych oraz przedkładania sprawozdań z ich realizacji.
9. ZASADA PRZEJRZYSTOŚCI
10. ZASADA REALNOŚCI
11. ZASADA UPRZEDNIOŚCI
12. ZASADA GOSPODARNOŚCI
13. ZASADA OPERATYWNOŚCI
14. ZASADA POLITYCZNOŚCI
W POWOŁYWANEJ USTAWIE ZAKŁADA SIĘ, ŻE REALIZACJA ZASAD JAWNOŚCI I PRZEJRZYSTOŚCI NASTĘPUJE PRZEZ:
1. Jawność sejmowej debaty budżetowej i debat budżetowych jednostek samorządu terytorialnego.
2. Jawność sejmowej debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa i debat nad wykonaniem sprawozdań budżetowych jednostek samorządu terytorialnego.
3. Podanie do publicznej wiadomości:
- kwot dotacji udzielanych z budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego;
- zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych, w szczególności obejmujących dochody i wydatki, przychody i rozchody, zobowiązania i należności, gwarancje i poręczenia
- kwoty deficytu lub nadwyżki budżetu państwa;
- kwoty długu Skarbu Państwa;
- wykazu udzielonych przez Skarb Państwa poręczeń i gwarancji łącznie z wyszczególnieniem podmiotów, które je otrzymują;
-wykazu osób prawnych i fizycznych, którym umorzono znaczące kwoty zaległości podatkowych, wraz ze wskazaniem wysokości umorzonych kwot i przyczyn tego umorzenia;
-corocznych sprawozdań, dotyczących finansów i działalności jednostek finansów publicznych;
-zakresu zadań i usług, wykonywanych lub świadczonych przez jednostki sektora finansów publ oraz wysokość środków publicznych przekazywanych na ich realizację;
-zasad i warunków świadczenia usług dla podmiotów uprawnionych;
-zasad odpłatności za świadczone usługi.
4. Zapewnienie radnym dostępu do: dowodów księgowych i dokumentów inwentaryzacyjnych i informacji o wynikach kontroli finansowej.
5. Udostępnienie przez Narodowy Fundusz Zdrowia informacji o przychodach i kosztach oraz świadczeniodawcach z którymi Fundusz zawarł umowę, o zakresie przedmiotowym tych umów oraz sposobie ustalenia ceny za zamówione świadczenia.
6. Ogłaszanie przez Ministra Finansów w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „monitor polski” następujących informacji: kwoty państwowego długu publicznego i jego relacji do produktu krajowego brutto, wysokości długu Skarbu Państwa i jego relacji do produktu krajowego brutto, relacji łącznej kwoty państwowego długu publicznego powiększonej o kwotę przewidywanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa do produktu krajowego brutto, kwoty niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez podmioty sektora finansów publicznych, kwoty niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa.
Z zasady jawności wyłącza się środki publiczne, których pochodzenie lub przeznaczenie zostało ustawowo uznane za tajemnicę państwową lub wynika to z umów międzynarodowych.
POZOSTAŁE ZASADY WG USTAWY O FINANSACH PUBLICZNYCH
1. Prawo do korzystania ze środków publicznych przysługuje wszystkim podmiotom pod warunkiem, że nie ograniczają tej możliwości inne ustawy.
2. Zawarte w budżetach jednostek sektora finansów publicznych:
-dochody- stanowią prognozy ich wielkości,
-wydatki i rozchody stanowią natomiast nieprzekraczalny limit.
3. W planach finansowych jednostek sektora finansów publicznych:
-przychody-są wielkościami prognozowymi,
-wydatki- mogą ulec zmianie pod następującymi warunkami: uzyskania wyższych przychodów, niezwiększenia dotacji z budżetu, niezmniejszenia wielkości planowanych wpłat do budżetu albo zysków, utrzymania planowanego stanu środków na dzień 31 grudnia.
4. Zamieszczenie w budżecie państwa oraz w budżetach jednostek samorządu terytorialnego dochodów z określonych źródeł i wydatków na wskazane cele nie stanowi podstawy roszczeń bądź zobowiązań państwa, z wyłączeniem subwencji dla samorządu.
5. Wydatki publiczne mogą być ponoszone na cele i w wysokościach ustalonych w ustawie budżetowej, uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego i w planach finansowych jednostek sektora finansów publicznych.
6. Wydatki te powinny być wykonywane: w sposób celowy i oszczędny tak, aby uzyskać najlepszy efekt z dokonanych nakładów, w sposób zabezpieczający terminową realizację zadań, n zasadach określonych w ustawie o zamówieniach publicznych,w przypadku jeśli dotyczą zakupów i usług.
7. Ministerstwo Finansów w porozumieniu z dysponentami części budżetowych oraz jednostek samorządu terytorialnego opracowują harmonogramy realizacji dochodów i wydatków.
8. jednostki sektora finansów publicznych mogą zaciągać zobowiązania do wysokości wynikającej z planów wydatków pomniejszonego o środki na wynagrodzenia i uposażenia oraz obligatoryjne wpłaty płatnika.
ROZDZIAŁ 9:
FORMY ORGANIZACYJNOPRAWNE JEDNOSTEK SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH.
PODMIOTY SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH:
1. Jednostki budżetowe
2. Zakłady budżetowe
3. Gospodarstwa pomocnicze
4. Środki specjalne
5. Publiczne fundusze celowe.
JEDNOSTKA BUDŻETOWA:
Najbardziej typowa forma organizacyjna dla państwowych i samorządowych instytucji sektora publicznego. Jednostki tworzy się w takich dziedzinach, w których wydatki są niewspółmierne do realizowanych dochodów, a zadania swe wykonują w zdecydowanej większości na zasadach niekomercyjnych. Jednostki organizacyjne działające na tych zasadach pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Taką metodę rozliczania z budżetem określa się jako budżetowanie brutto.
Państwowe jednostki budżetowe są tworzone, łączone i likwidowane przez dysponentów części budżetowych, a więc ministrów, kierowników urzędów centralnych i wojewodów. Samorządowe natomiast powoływane mogą być wyłącznie przez organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego. Jednostki budżetowe nie posiadają osobowości prawnej. Formę jednostek budżetowych przyjmują przede wszystkim:
· Urzędy naczelnych organów państwowych, takich jak Kancelaria Prezydenta RP, Sejm, Senat;
· Wszystkie urzędy administracji rządowej i samorządowej.
· Urzędy kontroli przestrzegania prawa (Najwyższa Izba Kontroli);
· Sądy, prokuratury i trybunały;
· Areszty i więzienia;
· Szkoły podst, gimnazja, szkoły średnie i policealne;
· Placówki opiekuńczo-wychowawcze, poradnie pedagogiczne;
· Domy pomocy społecznej;
· Parki narodowe;
· Jednostki szkoleniowe i doradcze.
W gminach w formie jednostek budżetowych działają głównie:
· Urzędy gmin (miast)
· Zespoły ekonomiczno-administracyjne szkół;
· Gminne ośrodki pomocy społecznej;
· Części przedszkoli.
Jednostki budżetowe powiatów to:
· Starostwa,
· Szkoły zawodowe, zespoły szkół i licea;
· Zarządy dróg.
Plany jednostek budżetowych obejmuje:
· Wydatki na inwestycje własne;
· Dotacje oraz świadczenia wypłacane innym podmiotom.
GOSPODARKA POZABUDŻETOWA
Pozostałe, poza jednostkami budżetowymi i publicznymi funduszami celowymi, formy organizacyjno prawne sektora finansów publicznych. Należą do niej:
· Zakładu budżetowe- samodzielne jednostki organizacyjne;
· Gospodarstwa pomocnicze- wyodrębnione organizacyjnie części jednostki budżetowej;
· Środki specjalne- wyodrębnione rachunki środków pieniężnych w celu prowadzenia określonego rodzaju działalności jednostki budżetowej.
Celem wprowadzenia gospodarki pozabudżetowej była poprawa efektywności gospodarowania finansami publicznymi
ISTOTA GOSPODARKI POZABUDŻETOWEJ
Jednostki gospodarki pozabudżetowej rządzą się podobnymi zasadami jak podstawowy budżet, ale dysponują własnymi dochodami, które służą finansowaniu przypisanych zadań. Istotą gospodarki pozabudżetowej jest samowystarczalność . Pokrywają one swoje wydatki z własnych dochodów, a rozliczenie z budżetem następuje poprzez wpłatę części uzyskanej nadwyżki środków obrotowych lub zysku. Ich wystarczalność finansowa nie oznacza jednak, że nie mogą one otrzymać, w ściśle określonych przypadkach, dotacji z budżetu. Celem
ZAKŁADY BUDŻETOWE
Są to jednostki, które nie posiadają osobowości prawnej, ale korzystają z samodzielności organizacyjnej oraz ograniczonej samodzielności finansowej. Państwowe zakłady budżetowe są tworzone, łączone i likwidowane na mocy decyzji ministrów i kierowników urzędów centralnych lub wojewodów. Samorządowe zakłady budżetowe natomiast są powoływane wyłącznie przez organy stanowiące samorządu terytorialnego. Państwowe zakłady budżetowe tworzy się w takich dziedzinach, jak na przykład:
· Ośrodki szkolenia i dokształcania kadr urzędów administracji państwowej;
· Ośrodki wczasowe i wczasowo-szkoleniowe;
· Zakłady działające przy Ministerstwie Obrony Narodowej;
· Ośrodki sportu i rekreacji;
· Domy pracy twórczej.
Gminne zakłady budżetowe:
· Przedsiębiorstwa gospodarki komunalnej, takie jak na przykład zakłady oczyszczania miasta, zakłady wodociągowe miasta.
· Ośrodki sportowo-wypoczynkowe;
· Przedszkola.
·
GOSPODARSTWA POMOCNICZE
Tworzone i likwidowane Są na takich samych zasadach, jak zakłady budżetowe. Różnią się od nich jednak tym, że zakład budżetowy jest jednostką samodzielną, natomiast gospodarstwo pomocnicze funkcjonuje jako wyodrębniona część jednostki budżetowej. Gospodarstwo pomocnicze, podobnie jak zakład budżetowy, może natomiast finansować swe wydatki z własnych dochodów oraz korzystać z dotacji budżetowych.
FORMY GOSPODARSTW POMOCNICZYCH
· Zakładu obsługi ministerstw i centralnych urzędów administracji państwowej;
· Hotele pomocnicze;
· Ośrodki wypoczynkowe i wypoczynkowo-szkoleniowe;
· Zakłady usługowo-szkoleniowe przy urzędach skarbowych;
· Warsztaty szkolne;
· Gospodarstwa pomocnicze przy parkach narodowych.
PLAN FINANSOWY GOSPODARKI FINANSOWEJ ZAWIERA
· Przychody własne;
· Wydatki na wynagrodzenia i składniki naliczane od wynagrodzeń;
· Wydatki inwestycyjne;
· Rozliczenia z budżetem, tzn. wpłata do budżetu;
· Dotacje z budżetu.
ŚRODKI SPECJALNE
Mają wyłącznie postać wyodrębnionego rachunku środków pieniężnych,w celu prowadzenia określonego przez jednostkę budżetową rodzaju jej działalności.
DOCHODY ŚRODKÓW SPECJALNYCH
· Opłata za czynności egzekucyjne komorników sądowych urzędów sądowych,urzędów skarbowych;
· Wpływy należności budżetowych w wyniku działalności izb, urzędów skarbowych i urzędów celnych;
· Wpływy określone na podstawie Odrębnych ustaw oraz uchwał organów stanowiących jednostki samorządu terytorialnego,
· Pieniężne spadki, zapisy, darowizny na rzecz jednostki budżetowej;
· Odszkodowania i wpłaty za utracone lub uszkodzone mienie oddane w zarząd lub użytkowanie jednostce budżetowej;
· Wpłaty z tytułu sprzedaży zapasów mobilizacyjnych.
PLAN FINANSOWY ŚRODKÓW SPECJALNYCH ZAWIERA
· Wynagrodzenia i składki naliczane od wynagrodzeń;
· Wydatki inwestycyjne.
PUBLICZNE FUNDUSZE CELOWE
Stanowią „małe” budżety z własnymi dochodami i wydatkami, których zadaniem jest finansowanie tylko określonych zadań. Stąd też nazywa się je często para budżetowymi.
Fundusze celowe różnią się tym od zakładów budżetowych, że ich dochody w głównej mierze pochodzą ze świadczeń o charakterze publicznoprawnym, a nie ze sprzedaży produkcji i usług. Mogą one realizować zadania wyodrębnione z budżetu: państwa (wtedy są państwowymi funduszami celowymi), jednostek samorządu (wtedy stanowią gminne, powiatowe lub wojewódzkie fundusze celowe).
Podstawą gospodarki funduszy celowych są roczne plany finansowe. W ich ramach wydatki mogą być dokonywane do wysokości posiadanych przychodów bieżących oraz dotacji z budżetu państwa lub budżetu jednostek samorządu terytorialnego.
RODZAJE PAŃSTWOWYCH FUNDUSZY CELOWYCH W POLSCE
2004 rok
1. Fundusz ubezpieczeń społecznych;
2. Fundusz emerytalno-rentowy
3. Fundusz prewencji i rehabilitacji
4. Fundusz administracyjny
5. Fundusz pracy
6. Fundusz gwarantowanych świadczeń pracowniczych;
7. Państwowy fundusz kombatantów
...
ZARZADZANIE-WSB