do analizy retorycznej.doc

Określenie rodzaju mowy:

1.       sądowy- przeszłość; obalenie argumentów, potwierdzenie argumentów, ocena projektu prawa, wspólne miejsca; wypowiedzi perswazyjne dot. czasu przeszłego, które oskarżają lub bronią, dowodzą prawdy/nieprawdy.

2.       doradczy – przyszłość; wymyślone opowiadanie, krótkie przypomnienie danego tematu dla jakiegoś określonego celu, zwięzłe zdanie;  wypowiedzi perswazyjne dot. czasu przyszłego, doradzanie/odradzanie;

3.       pochwalny (inaczej demonstratywny, popisowy) – teraźniejszość, pochwala, nagana, porównanie, przedstawienie charakterów, często mowa popisowa, zwracająca uwagę słuchacza na styl; wypowiedzi perswazyjne dot. teraźniejszości, oceniające, ale też „demonstrujace”, także popisowy (mowy żartobliwe zawsze należą do tego rodzaju, ponieważ żartobliwość – jako cecha stylu ma bawić i zwracać uwagę na styl właśnie);

Określenie statusu, przedmiot sporu:

1.       status coniecturalis (domysł): czy popełnił? sprawdzian przez domysł;

2.       status finitionis (definicja): co popełnił? sprawdzian przez definicję;

3.       status qualitatis (wartościowanie): jakie były motywy? sprawdzian przez wartościowanie

4.       status translationis (wnioskowanie): czy jest to właściwy sąd do rozpatrzenia sprawy? sprawdzian przez analizę kompetencji;

Kwestia:

- ocena komplikacji sprawy:

1. kwestia prosta – dot. jednej rzeczy

2. kwestia złożona – sprzęgnięcie kilku rzeczy

3. kwestia porównawcza – dwu lub wieloczłonowa alternatywa;

- stopień wiarygodności sprawy:

1. rodzaj uczciwy = genus honestus; sprawa wydaje się godna zwalczania lub obrony i nie wymaga wstępu;

2. rodzaj wątpliwy = genus dubium; sprawa ma charakter mieszany, np. godna osoba, a nieuczciwa sprawa;

3. rodzaj zdumiewający = genus admirabilis vel turpe; przedmiot wywołuje zdziwienie, że można podjąć się np. jego obrony;

4. rodzaj niski = genus humilis; osoby, które oskarżamy lub których bronimy, są prostymi ludźmi, którzy, jak i przedmiot sprawy, nie wydają się godni uwagi;

5. rodzaj niezrozumiały = genus obscurum; przedmiot sprawy jest zawikłany i mało zrozumiały;

Funkcje retoryczne:

1.       referencyjna à docere; sprowadza się do przekazania odbiorcy treści informacji; wypowiedź powinna być rzeczowa, najwyższą wartość ma argumentacja oparta na Widzy prawdziwej;

2.       sugestywnaà movere; odnosi się do emocji odbiorcy; wypowiedź powinna poruszyć emocjonalnie adresata tak, by zmienił swój sposób wartościowania, przyjął argumenty i zaaprobował tezy przekonującego;

3.       estetyczna à delectare; wiąże się z odwołaniem do „uczuć” odbiorcy i zjednaniem go m.in. odpowiednią formą  w celu osiągnięcia sukcesu perswazji.

Etos mówcy to obraz mówcy, którego nośnikiem jest mowa; wrażenia własnej osoby, które przekazuje mówca za pomocą swoich słów; nie należy go mylić z autorytetem, który pochodzi spoza sprawy, może poprzedzać wypowiedź, czasem – być rezultatem skutecznej perswazji (autorytet może być rzeczywisty – uzależniony od zbiorowości, pozorowany – np. przez to, że gwarancją wiarygodności mówcy i jego zalet, sa jego słowa; a. może służyć kreowaniu etosu); etos jest konstruowany przez: wybór argumentów i ich słowny wyraz; gesty; ton głosu; strój; miejsce wygłaszania mowy;

-może być też konstruowany jako autorytet („ja jako”, powoływanie się na cudzy autorytet w celu tworzenia swego wizerunku);

Taktyki autoprezentacyjne:

-atrybucyjne – mają na celu przekazanie informacji, że człowiek ma pewne cechy;

-repudiacyjne – mają przekazać informację, że pewnych cech się nie posiada;

Językowe sposoby budowania etosu: mówienie o sobie, mówienie „do rzeczy”, z którego pośrednio wyłoni się wizerunek;

Etos „minimum”- człowiek, który mówi i chce być zrozumiany. stąd konieczna wspólnota pojęciowa;

Typowe zabiegi:

-retoryczny gest odrzucenia kostiumu jako kreowania etosu szczerości, mówienia tylko o faktach;

-identyfikacja z określonym systemem wartości;

-wykorzystanie języka audytorium jako sygnał podjęcia wysiłku zrozumienia go i wyraz szacunku do niego;

-utożsamienie się z audytorium za pomocą zaimków;

Warunkiem przekonania jest zdobycie zaufania słuchaczy przez okazanie: rozsądku, szlachetności, życzliwości;

Audytorium = publiczność= tych, których mówca chce przekonać; konieczna jest analiza audytorium.:

·         pod względem demograficznym: wiek (jaki?, jeśli zróżnicowany, jakie istnieją relacje między słuchaczami?), płeć (zw. z nią role społ. i stereotypy), wykształcenie (zasób wiedzy, umiejętność przyswajania nowych informacji), przynależność grupowa (organizacje, kościoły, subkultury), środowisko kulturowe (zwyczaje, wzorce zachowań);

·         pod względem psychologicznym: przekonania (sądy oparte na faktach i opiniach, jesli sa trwałe – wpływ mówcy znikomy), postawy (pozytywne lub negatywne reakcje na...), wartości (są fundamentem dla poprzednich; mówca musi określić, co może stanowić płaszczyznę wspólnych wartości);

Dyspozycja

Wydzielenie wstępu i zakończenia, stosowność poszczególnych części → porządek argumentacji zmienia audytorium: inne jest na początku, inne na końcu; można na ten problem patrzeć z 3 perspektyw:

1.       sytuacji argumentacyjnej (wpływ wcześniejszych stadiów dyskusji, już zaakceptowanych przesłanek, możliwości argumentacji otwierających się przed mówcą)

2.       stanu audytorium, zmiany jego nastawiania w trakcie mówienia;

3.       reakcji okazywanych przez audytorium;

propozycja = temat mowy; to, co mówca zamierza udowodnić;

porządek mowy (nie mylić z porządkiem argumentów)- mowa może być chaotyczna, niespójna, nieuporządkowana; jeśli jest uporządkowana – należy napisać, w jaki sposób, np. dzięki wcześniejszej enumeracji (i trzymaniu się jej), ułożeniu mowy na zasadzie antytez itp.

Porządek argumentacji:

-ordo naturalis- jedyny dostępny jako osadzony w rzeczywistości to porządek chronologiczny;

-ordo artificialis – świadome i mające na względzie utilitas odstępstwo: efekt estetyczny, wrażenie sztuczności;

układ argumentów:

-porządek wstępujący (od najsłabszych do najsilniejszych)

-porządek zstępujący (od najsilniejszego do najsłabszego argumentu)

-„szyk nestoriański” (użycie najsilniejszych argumentów na początku i na końcu)

-porządek liniowy (wyeliminowanie argumentów słabych i skupienie się tylko na mocnych)

-wykorzystanie podziału (antyteza)

-dylemat (konstrukcja za i przeciw)

-„pasożytniczy” (wykorzystuje strukturę czyjejś wypowiedzi)

-figuralny

sygnały tranzycji to np., jak już mówiłem, a teraz przejdę do...

refutacja- odparcie zarzutów – w jaki sposób? jakie argumenty?; trzeba pamiętać, że refutacja – jeśli wyst. w mowie pochwalnej musi być odparciem potencjalnych zarzutów (tzn. przy pochwale ktoś mówi, jakich argumentów mogliby użyć przeciwnicy i obala je);

funkcje wstępu:

1.       attendum parare – przyciągnąć uwagę słuchacza (np. prośba o uwagę, zapewnianie o krótkości mówienia, poparte jego oznakami, ukazanie, że sprawa jest bliska słuchaczom, sprawa nowa, niezwykła, wielka, ważna);

2.       docilem parare – uczynić słuchacza otwartym na zrozumienie sprawy (wyliczenie przedmiotów mowy, pouczenie, jasne sformułowanie sprawy);

3.       benevolentium parare – pozyskać życzliwość słuchacza (mówca – topika skromności, podjęcie się temetu ze względu na prośbę kogoś większego, mówienie bez przygotowania; do słuchacza – umiarkowana pochwała, sprawienie przyjemności estetycznej; dot. sprawy – szlachetna)

Amplifikacja: z łac. amplifico, -are, ozn.: rozszerzać, rozprzestrzeniać, podwyższać, wzmacniać, podnosić, wyróżniać. Jako element inwencji a. jest podporządkowana przekonywaniu, służy wzmacnianiu argumentów, zaś umieszczona w ramach dyspozycji staje się przede wszystkim środkiem rozbudowywania i wzbogacania mowy, wpływania na uczucia słuchaczy i ozdabiania wypowiedzi.

-a. horyzontalna – polega na dodawaniu, rozszerzaniu, wykorzystywaniu wielości;

-a. wertykalna – wyolbrzymienie polegające na wzmocnieniu, powadze, wzniosłości, odwołujące się do metaforycznego rozumienia terminu wielkości.

-a. elokucyjna – poziom słów

-a. inwencyjna – poziom myśli

·         Kwintylian – klasyfikacja metod osiągania amplifikacji--> genera aplificationis:

1.       incrementum – w inwencji: stopniowanie; w dyspozycji: gdy stosuje argumenty, przykłady, obrazy;

2.       comparatio – porównanie: najskuteczniejszy jest schemat zestawiający przypadki nierówne: od mniejszego do większego; najważniejszy dla osiągnięcia efektu powiększenia wydaje się wybór podstawy porównania;

3.       ratiocinatio – wnioskowanie, rozumowanie (określa aktywną postawę odbiorcy, który sam, dokonując odpowiedniej operacji myślowej, musi dojść do przedmiotu amplifikacji); jest amplifikacją nie wprost (np. chcąc chwalić Cezara, nalezy podkreślić potegę pokonanych przez niego Gallów);

4.       congeries – w inwencji (jako figura myśli): nagromadzenie synonimicznych slów i zdań; nie wymaga specjalnego wewnętrznego uporządkowania; - w dyspozycji (jako figura słów):nagromadzenie nie dotyczy powtarzanej myśli, ale zestawienia wielu rzeczy; jedną z najczęściej spotykanych c. jesr zestawienie 3 składników (np. veni, vidi, vici); często bywa uporządkowana wew. 

Zakończenie:

1.       dowiedzenie, że wykonano to, co zostało zapowiedziane;

2.       streszczenie, podkreślenie, wyolbrzymienie głównych punktów perswazji;

3.       powinno wywołać wzruszenie odbiorcy;

4.       powinno się wyróżniać; szczególna dbałość o ozdobność;

Inwencja

Rodzaje dowodów:

I. Nieartystyczne (do ich odkrycia nie potrzeba sztuki retorycznej):

1. zeznania świadków (testimonia)

2. wcześniejsze orzeczenia (preiudica): utwierdza się je przez autorytet orzekających i prawdopodobieństwo sprawy;

II. Artystyczne (odkrycie ich następuje tylko przez zastosowanie sztuki retorycznej):

1.       wynikające z charakteru mówcy (etos) – dowody „etyczne”

2.       wynikające z nastawienia słuchacza (patos) – dowody „patetyczne”

3.       wynikające z samej mowy ze względu na rzeczywiste lub pozorne dowodzenie (logos) – dowody źródłowe, „logiczne::

a) signa – znaki percypowalne dla zmysów, które jako wcześniejsze, równoczesne lub późniejsze, towarzyszą sprawie i można na ich podstawie wyciągnąć wnioski co do faktów; ich związek z faktami opiera się na procesie poznawczym („mowa ciała”):

- signa necessaria: znaki pewne

- signa non necessaria: znaki niepewne, wątpliwe; często wymagają podniesienia wiarygodności za pomocą innych znaków;

b)argumenta – dowody wynajdowane przez racjonalną dedukcję z faktów danej sprawy; metodą dowodzenia jest sylogizm i entymemat:

- klasyfikacja wg ich zawartości: tzn. argumenty wyprowadzane są z poszczególnych loci;

- klasyfikacja formalna wg stopni pewności konkluzji;

c) exempla – przykłady opierające się na podobieństwie ze sprawą; metodą dowodzenia jest indukcja;

Czy mamy do czynienia z argumentacją (sylogizmem, entymematem)?

a)możliwość analizy: co jest tezą?, jakie są przesłanki?, czy przesłanki są prawdziwe?, czy wynika z nich teza?

b) wskazówki: wprost deklaracje nadawcy, wyrażenia wskaźnikowe: ponieważ, zatem, wnioskując. okoliczności wypowiedzi (dyskusja, konieczność podjęcia decyzji, obrona), struktura logiczna, ujawniająca cel, uzasadnienie jakiegoś stanowiska;

c) nie należą do argumentacji: fragmenty irrelewantne dla zasadniczego toku myślowego, ozdobniki, dygresje, powtórzenia, elementy kurtuazyjne i konwencjonalne;

Zasada życzliwości: tekst stanowi argumentację, jeżeli największą wartość ma wtedy, gdy jest tak traktowany; właściwa interpretacja związków między składnikami tekstu jest ta, która czyni argumentację bardziej przekonywującą;

Rodzaje argumentów:

a)konkluzja uzasadniona bezpośrednio:

-a. prosty – jedna przesłanka wspiera tezę; A-T

-a. równoległy – każda przesłanka z osobna w jakimś stopniu wspiera tezę;  A i B i C i D – T

-a. szeregowy – tylko przesłanki razem wzięte mogą być traktowane jako uzasadnienie tezy; A+B+C+D-T

b) konkluzja uzasadniona pośrednio, w przejściu od przesłanek do wniosku pośredniczą dodatkowe zdania, przesłanki najpierw same wymagają uzasadnienia, czyli są konkluzją jakiejś (równoległej lub szeregowej) argumentacji --> a. złożony, np. A+[B+C-T]+E+FiG-T

Formy dowodzenia dedukcyjnego.

Sylogizm: schemat wnioskowania logicznego, w którym występują 2 przesłanki i konkluzja – jeżeli obydwie przesłanki są prawdziwe, prawdziwa jest również konkluzja;  np. Kwintylian: W: Tylko to jest dobrem czego nikt nie może użyć jako zła; M: nikt nie może cnoty użyć jako zła, Wn: a więc cnota jest dobrem;

Entymemat: skrócony sylogizm, w którym nie ujawnia się wszystkich przesłanej koniecznych dla jego poprawności; wniosek wynika logicznie z wypowiedzianych przesłanek dopiero po dodaniu do nich przesłanek domyślnych (entymematycznych), nie przytaczanych – najczęściej ze względu na ich oczywistość; np. W: Błądzić jest cechą ludzką; [M: biskup jest człowiekiem], Wn.: nawet biskup czasem się myli;

Dylemat: sylogizm dwurożny, obok 2 zdań warunkowych jako trzecia przesłanka występuje zd. alternatywne; efektem jego użycia jest jakby uderzenie przeciwnika z dwu stron, zdaje się pozostawiać go bez wyboru; w argumentacji retorycznej bywa rozwijany przez wyjaśnienie obydwu członów; np. Kalif Omar: Książki biblioteki [aleksandryjskiej] są zgodne z Koranem lub z nim niezgodne; jeśli są zgodne z Koranem, to są zbyteczne; jeśli niezgodne, to są szkodliwe – i w pierwszym, i w drugim przypadku, należy je spalić”;

Błąd dylematu polega na nieuwzględnieniu jego odwracalności: matka do syna: :Albo będziesz dobrze sprawował urząd publiczny, albo źle. Jeśli dobrze, to nie spodobasz się ludziom; jeśli źle, to nie spodobasz się bogom, więc w żadnym wypadku nie przyjmuj urzędu publicznego”. Odwrócenie: „Jeżeli go będę dobrze sprawował, spodobam się bogom; jeśli źle – spodobam się ludziom, więc w każdym razie powinienem wziąć ten urząd”.

Epichejremat: rozszerzona postać entymematu, w której dołączone zostają dodatkowe uzasadnienia do przesłanek; np. Każdy morderca zasługuje na śmierć [w], bo prawo natury i prawo ludzkie wyraźnie o tym świadczą [m1]. Otóż Klodiusz jest mordercą, bo dowodzą tego świadkowie [m2]. Więc Klodiusz powinien ponieść karę śmierci [wn].

Formy dowodzenia indukcyjnego

- indukcja enumeracyjna właściwa, tzn. niepełna: jej elementy nie wyczerpują całego zbioru, więc wniosek jest tylko bardziej lub mniej prawdopodobny;

-wnioskowanie statystyczne: na podstawie cech niektórych el. zbioru wnioskuje się o statystycznych własnościach całego zbioru; wniosek o określonym prawdopodobieństwie;

-wnioskowanie redukcyjne: przesłanki wynikają z wniosku, ale wniosek nie wynika z przesłanek, a więc wniosek jest tylko uprawdopodobniony;

-wnioskowanie przez analogię: od szczegółu do szczegółu, czyli na podstawie stwierdzenia podobieństwa między przedmiotami wyprowadza się wniosek o jeszcze większym ich podobieństwie; tylko uprawdopodabnia wniosek;

Egzeplum...