1. Co to są nerwice?
Nerwica to potoczna nazwa zaburzenia nerwicowego, grupa zaburzeń psychicznych. Jest to choroba emocji. Najczęściej wynika z konfliktów wewnętrznych lub zewnętrznych związanych z sytuacjami, np. konfliktów między obranymi celami a brakiem możliwości ich realizacji. Objawy są różnorodne i zależne od rodzaju zaburzenia. Podstawowym symptomem jest lęk, po którym pojawia się drżenie rąk, dreszcze, silne napięcie mięśni, kołatanie i ból serca, bóle i zawroty głowy, duszność, nadmierna potliwość, bóle brzucha, uczucie pełnego pęcherza.
2. Rodzaje nerwic.
Nerwica depresyjna-pojawia się po ciężkich przeżyciach, utracie pracy, rozwodzie czy śmierci bliskiej osoby. Chwilowe obniżenie nastroju po tego typu wydarzeniach jest rzeczą normalną i nie wymaga pomocy specjalisty. Jednak gdy ciągnie się przez dłuższy czas, należy już mówić o nerwicy. Osoba cierpiąca z powodu nerwicy depresyjnej czuje ciągły smutek i przygnębienie, nic jej nie cieszy, porzuca swoje zainteresowania, czuje się osłabiona i bezsilna, staje się powolna. Ma niskie poczucie własnej wartości, uznaje się za nieudacznika. Pojawiają się problemy ze snem. Może przespać cały dzień i nie czuć się wypoczętą lub w ogóle nie może zasnąć. Ma kłopoty z koncentracją, cierpi na brak apetytu. Myśli o śmierci, w której widzi ukojenie. Zdarza się, że depresja towarzyszy ciężkiej chorobie. Chory załamuje się po usłyszeniu diagnozy i przestaje walczyć o powrót do zdrowia. Depresja jest groźna, gdy jest długotrwała i dlatego nie można jej objawów bagatelizować.
Nerwica lękowa-osoba cierpiąca na ten typ nerwicy skarży się na ciągły, nieuzasadniony niepokój, napięcie, stałe poczucie zagrożenia, zły nastrój, rozdrażnienie, problemy ze snem. Nie może zrelaksować się, odprężyć, nic jej nie cieszy. Dręczą ją czarne, pesymistyczne myśli. Odczuwa duszności, dławienie w gardle, bóle serca, brzucha, głowy, mięśni i kręgosłupa, nudności i biegunkę. W wielu przypadkach osoba taka zasięga porady lekarskiej; ocenia się, że 30% wszystkich pacjentów zgłaszających się do internistów w rzeczywistości należy do tej kategorii. Nie tylko lekarz nie potrafi znaleźć żadnej choroby, lecz także sami pacjenci mogą wcale nie umieć wyjaśnić, dlaczego odczuwają taki lęk; lęk ten z niczym się nie wiąże. Niekiedy pacjenci odczuwają również niezwykle silne poczucie winy, nie wiedząc dlaczego. Właśnie ta nieuchwytna nieokreśloność doznań lękowych jest w dużym stopniu odpowiedzialna za przerażenie jakie odczuwa pacjent.
Nerwica neurasteniczna-słowo „neurastenia” znaczy „słabość nerwów”. Osoba cierpiąca na ten typ nerwicy odczuwa zmęczenie pomimo braku obiektywnej przyczyny, czuje się rozdrażniona, słaba, boli ją głowa (uczucie zaciskającej się obręczy), czuje zamęt, nie potrafi się skupić, nie potrafi zapamiętać tego, co przeczyta lub usłyszy. Wszystkie bodźce i odczucia, które do niej docierają, są przykre i denerwujące.
Nerwica hipochondryczna-hipochondrykiem nazywamy osobę, która martwi się o swoje zdrowie i lubi rozmawiać na ten temat. To jeszcze nie hipochondria. Hipochondryk bowiem naprawdę cierpi i nie udaje, choć wyniki badań wykluczają jakąkolwiek chorobę. On jednak jest przekonany, że skoro odczuwa ból, to jest chory. Ciągły ból sprawia, że uwaga chorego jest skupiona jedynie na własnym ciele i chorobie. Pozostałe aspekty życia przestają się liczyć. Lęk o własne zdrowie powoduje, że chory niepotrzebnie przyjmuje ogromne ilości leków oraz poddaje się zabiegom diagnostycznym i leczniczym.
Nie są znane podłoża występowania hipochondrii, ale przypuszcza się, że jest ona ucieczką od innych problemów, często od samotności. Chory za wszelką cenę stara się zwrócić na siebie uwagę.
Nerwica histeryczna-charakteryzuje się ogromną różnorodnością objawów, czasem skrajnych. Występuje brak czucia, ślepota, głuchota, utrata głosu, spowolnienie ruchów, utrata pamięci lub zupełnie odwrotnie: uporczywy ból, nadwrażliwość wzrokowa czy słuchowa, gadatliwość, nadmierne pobudzenie ruchowe lub tez nadmierna pamięć.
Studentom nieraz zdarza się zapomnieć o umówionej wizycie u dentysty lub zachorować w dniu końcowego egzaminu, śpiewacy dostają chrypki przed występem, a sportowców nieraz rozboli noga, co nie pozwala im wziąć udziału w zawodach. Uniki te nie są dokonywane świadomie. Osoby dokonujące ich protestują w istocie gwałtownie przeciwko określeniu „uniki”: są to po prostu „przypadki”, które wydarzyły się w sytuacji przewidywanego stresu.
Ogólna kategoria nerwica histeryczna, obejmuje dwa pokrewne zaburzenia: reakcje konwersyjne oraz stany dysocjacji.
Reakcja konwersyjna polega na utracie jakiejś funkcji sensorycznej lub ruchowej bez defektu organicznego. Dana osoba przestaje nagle słyszeć, widzieć czy odbierać wrażenia dotykowe, może mieć sparaliżowaną rękę bądź nogę lub też nie jest w stanie mówić. W reakcji konwersyjnej nie występują żadne rzeczywiste zmiany biologiczne. Wyraźnie świadczy o tym fakt, że gdy dana osoba śpi lub znajduje się pod hipnozą, wówczas symptomy histeryczne na ogół znikają. Np., pacjenci, którzy cierpią na paraliż histeryczny, mogą być całkowicie niezdolni do poruszania nogami, lecz zastosowanie hipnozy może sprawić, że wstaną i przejdą przez pokój.
Osoby, u których rozwijają się reakcje konwersyjne, są zwykle niedojrzałe, pobudliwe emocjonalnie i wymagające, skłonne do teatralnych gestów i litowania się nad sobą. Forma, jaką przyjmują reakcje konwersyjne, oraz częstość ich występowania zależą od poziomu wiedzy medycznej pacjenta i społeczeństwa (które musi uznać istnienie choroby fizycznej, aby manewr ten był skuteczny). Omdlenia, często opisywane w Anglii wiktoriańskiej, są rzadkim dziś typem reakcji konwersyjnej.
Stany dysocjacji. W stanach tych jednostka ucieka od swych konfliktów, rezygnując z tej wspaniałej spójności oraz ciągłości i w pewnym sensie nie uznając części samego siebie. Może ona dokonać tego w kilka sposobów. Jednym z tych sposobów jest somnambulizm (lunatyzm) – dana jednostka może w czasie snu chodzić i wykonywać pewną czynność o znaczeniu symbolicznym, której nie pamięta wcale po obudzeniu się. Podobny rodzaj dysocjacji często spotykamy w manieryzmach, czyli ruchach ciała, które w jakiś sposób wyrwały się spod świadomej kontroli. U wielu z nas występują tiki, skurcze i nawyki ruchowe, które zdają się żyć swym własnym życiem. Utrata pamięci własnego postępowania, która cechuje stany somnambulizmu, może przyjąć bardziej skrajną postać, występując w czasie czuwania. W przypadkach amnezji ludzie wykonują swe zwykłe czynności, jedzą, mówią, czytają, prowadzą auto itd., lecz nie pamiętają wcale swej własnej tożsamości. Przekreślając za pomocą amnezji przeszłość, osoba taka jednym zręcznym pociągnięciem odcina teraźniejszość od więzów łączących ją z nieszczęśliwą przeszłością i może zacząć wszystko od nowa, uwzględniając jedynie teraźniejszość przy budowie swego obecnego życia.
Często osoba cierpiąca na amnezję, która odrzuciła swą dawną tożsamość, może przenieść się do jakiejś innej miejscowości, często zupełnie nowej czy tez znanej sobie, w której w jakimś dawniejszym okresie życia, doznawała emocjonalnego wsparcia. Wyjazd taki zwany jest fugą (ucieczką). W tej nowej miejscowości osoba ta może przyjąć nową tożsamość i stworzyć nowy styl życia, oddzielony psychologicznie, czasowo i geograficznie od uprzedniego, nieakceptowanego sposobu życia.
Nerwica natręctw-wyparte pragnienia i poczucie winy często prowadzą do innego anormalnego zachowania, zwanego jako nerwica natręctw. W rzeczywistości natręctwa myślowe (obsesje) i natrętne czynności (kompulsje) są odrębnymi typami reakcji, które mogą występować zupełnie niezależnie od siebie, lecz występują one łącznie tak często, że na ogół uważa się je za dwa odrębne aspekty jednego wzorca zachowań.
Natręctwa myślowe. Obsesja jest uporczywą i irracjonalną myślą, która pojawia się w świadomości niepotrzebnie i której nie można dowolnie z niej usunąć. Prawie każdy z nas ma czasami łagodne natręctwa myślowe, takie jak dręczące nas drobne zmartwienia: „Czy rzeczywiście zamknąłem drzwi?” lub „Czy zgasiłem gaz?” lub prześladująca nas uporczywie melodia lub piosenka, której po prostu nie możemy wyrzucić ze swej świadomości.
Chociaż łagodne natręctwa myślowe, takie jak nieustannie powracająca melodia, mogą być denerwujące, to jednak prawdziwe, neurotyczne natręctwa myślowe są bardziej natarczywe i tak niepokojące, że zaczynają zakłócać wszystkie dziedziny codziennego życia danej jednostki. Często koncentrują się one wokół chorobliwych myśli o śmierci, samobójstwie lub nieustannych fantazji o popełnieniu morderstwa w jakiś brutalny sposób. Silne obsesje mogą prawie całkowicie uniemożliwiać normalne funkcjonowanie – pacjenci mogą być tak przygnieceni ciągłymi natrętnymi myślami, że nie mogą skoncentrować się na jakichkolwiek innych myślach i nie są w stanie zapanować nad występowaniem czy kierunkiem myśli natrętnych.
W jednym z wyjaśnień funkcji, jaką spełniają natręctwa, podkreśla się, że strukturalizują one w pewien sposób nie w pełni uświadomione dążenia, które są spostrzegane (na pewnym poziomie) jako chaotyczne i niebezpieczne. Myśli natrętne nie tylko ograniczają działanie lecz także nie dają dostępu silnym emocjom, takim jak uczucie nienawiści, destrukcji czy pożądania. Dla osoby ogarniętej myślami natrętnymi stanowią one barierę między afektem i działaniem, stają się ostateczną rzeczywistością, z którą ma ona wciąż do czynienia, zamiast narażać się na konsekwencje podjęcia upragnionego lecz zakazanego działania.
Czynności przymusowe (kompulsje). W większości przypadków pacjenci, u których występują reakcje kompulsywne, nie wymagają hospitalizacji; czynności te są jedynie uciążliwe dla danej jednostki i mogą dziwić jej znajomych.
Zachowanie kompulsywne składa się z powtarzających się czynności o charakterze rytualnym. Chociaż rytuały takie mają duży ładunek emocjonalny dla neurotyków, to jednak mogą oni nie zdawać sobie sprawy z ich znaczenia. Jednakże osoba cierpiąca na nerwicę natręctw, zaabsorbowana ciągłym wykonywaniem tych drobnych, codziennych zadań, nie ma czasu ani energii na wykonanie „zakazanego” działania, przed którym nieświadomie się broni.
3. Czym objawia się zachowanie osoby cierpiącej na nerwicę lękową?
osoba cierpiąca na ten typ nerwicy skarży się na ciągły, nieuzasadniony niepokój, napięcie, stałe poczucie zagrożenia, zły nastrój, rozdrażnienie, problemy ze snem. Nie może zrelaksować się, odprężyć, nic jej nie cieszy. Dręczą ją czarne, pesymistyczne myśli. Odczuwa duszności, dławienie w gardle, bóle serca, brzucha, głowy, mięśni i kręgosłupa, nudności i biegunkę. Niekiedy pacjenci odczuwają również niezwykle silne poczucie winy, nie wiedząc dlaczego.
4. Zjawisko Ewy White i Ewy Black.
Zjawisko to związane jest z najbardziej skrajną forma dysocjacji jaką jest osobowość wielokrotna (nadmierne rozszczepienie osobowości). Dana jednostka może wytworzyć dwie ( lub niekiedy więcej ) odrębne osobowości, które występują na zmianę w jej świadomości, a każda z nich sprawuje świadomą kontrolę nad tą osobą w odrębnym czasie. Każda część tej zwielokrotnionej osobowości opiera się na zbiorze motywów, które pozostają w konflikcie z motywami „drugiej” jej części. Te konfliktowe układy motywów pierwotnie istniały równocześnie w jednej osobowości, lecz były tak niemożliwe do pogodzenia – a jednocześnie tak trwałe – że dana osoba mogła zaspokoić je wszystkie jedynie w ten sposób, że wypierała czasowo ze świadomości jeden zbiór motywów, zaspokajając w tym czasie drugi zbiór. Zazwyczaj, chociaż nie zawsze, jedna osobowość jest zupełnie nieświadoma istnienia drugiej. W niektórych przypadkach jedna osobowość może zdawać sobie sprawę z istnienia drugiej, lecz nie na odwrót.
Często popełniany jest błąd polegający na myleniu takich przypadków wielokrotnej osobowości z tzw. osobowością rozszczepioną, która w terminologii psychiatrycznej nosi nazwę schizofrenii – jest to choroba psychiczna, w której dana jednostka jest „oddzielona od rzeczywistości”. W przypadku osobowości wielokrotnej, świadoma część osobowości pozostaje w kontakcie z rzeczywistością, aczkolwiek reaguje na nią neurotycznie.
Historia Ewy White i Ewy Black dla zainteresowanych w „Psychologia i życie” P.Zimbardo.
5. Fobie.
W fobiach lęk zostaje związany z określonym przedmiotem w środowisku zewnętrznym, lecz na ogół przedmiot ten nie jest źródłem fizycznego zagrożenia ani biologicznego niebezpieczeństwa.
Fobie dotyczące takich obiektów jak nieszkodliwe węże, owady czy ptaki, dotknięcie innej osoby, włosy oraz inne zupełnie nieszkodliwe przedmioty, czy sytuacje mogą wywoływać silne reakcje doprowadzające do paniki, jeśli dana osoba nie może uciec. Charakterystyczne dla fobii są skomplikowane środki ostrożności i środki obronne, które dana jednostka wprowadza dla uniknięcia wszelkiego kontaktu z niebezpiecznym obiektem fobii.
Osoby cierpiące na fobie funkcjonują zupełnie dobrze, gdy obiekty tych fobii są rzadko spotykane lub można ich uniknąć. Lęk przed wężami u mieszkańców miast, lęk przed wysokością wśród mieszkańców wsi itd., stanowią dogodne sposoby kanalizowania lęku przez „usunięcie go z myśli” i związanie z czymś, co nie będzie nieustannie powtarzającym się zagrożeniem. W istocie fobia może stać się źródłem poważnych kłopotów dla danej osoby tylko wtedy, gdy danego obiektu nie można łatwo uniknąć i w skutek tego zakłóca on działanie jednostki.
achluofobia (nyktofobia) – panika, lęk i obawa przed ciemnością i mrokiem; sypianie przy zapalonym świetle;
aerofobia – panika, lęk i obawa przed powietrzem, przeciągiem, wiatrem oraz przed ruchem w powietrzu; lataniem, samolotem czy balonem, podróż kolejką napowietrzną; osoby zachowujące się panicznie lub nawet agresywnie wobec przeciągów cierpią na fobię.
agorafobia - panika, lęk i obawa przed otwartą przestrzenią; lęk przestrzeni
agrizoofobia – panika, lęk i obawa przed dzikimi zwierzętami
aidsofobia - panika, lęk i obawa przed zakażeniem wirusem HIV i śmiercią na AIDS
ailurofobia (felinofobia) – panika, lęk i obawa, wstręt czy obrzydzenie przed kotami
aichmofobia – panika, lęk i obawa przed ostrymi przedmiotami
ajchmofobia - panika, lęk i obawa przed narzędziami medycznymi, strzykawkami, skalpelami i innymi ostrzami
akrofobia - panika, lęk i obawa przed miejscami wysoko położonymi; lęk wysokości
algofobia – panika, lęk i obawa przed bólem
amaksofobia – panika, lęk i obawa przed prowadzeniem samochodu
amathofobia – panika, lęk i obawa przed kurzem
androfobia - panika, lęk i obawa przed mężczyznami, wstręt do mężczyzn, dawniej choroba lesbijska
anglofobia - panika, lęk i obawa przed niechęć do wszystkiego, co angielskie
antofobia – panika, lęk i obawa przed kwiatami
antropofobia - panika, lęk i obawa przed ludźmi; lękowe wyobcowanie i izolacjonizm; dawniej: lęk pustelniczy;
arachibutyrofobia – panika, lęk i obawa przed zarazkami
arachnofobia - panika, lęk i obawa przed pająkami
arsonfobia – panika, lęk i obawa przed ogniem
awiofobia – panika, lęk i obawa przed lataniem samolotem
awizofobia – panika, lęk i obawa przed ptakami
bakteriofobia – panika, lęk i obawa przed bakteriami
basifobia – panika, lęk i obawa przed chodzeniem
batofobia - panika, lęk i obawa przed miejscami głębokimi, przed głębinami
blanchofobia – panika, lęk i obawa przed śniegiem; czasem połączona z depresją przed zimą
brontofobia – panika, lęk i obawa przed burzą, piorunami etc.
demonofobia - panika, lęk i obawa przed demonami, diabłami, czartami i złymi istotami UFO etc.; często przyczyna ataków na osoby kojarzone z demonami jak sataniści, voodoon, egzorcyści, okultyści etc.;
dogofobia (kynofobia)– panika, lęk i obawa, wstręt czy obrzydzenie na widok psów czy kontakt z psem
dromofobia – panika, lęk i obawa przed podróżowaniem
dysmorfofobia (DMF) – panika, lęki obawa przed deformacją, zaburzenie spostrzegania własnego ciała, objaw w anoreksji i treść urojeń hipochondrycznych w schizofrenii
entomofobia – panika, lęk i obawa przed owadami
equinofobia – panika, lęk i obawa przed końmi
erytrofobia – panika, lęk i obawa przed czerwienieniem się
erytrofobia (hemofobia) - lęk przed widokiem krwi (występuje bradykardia i omdlenia)
fobofobia – panika, lęk i obawa przed lękiem
frankofobia - panika, lęk i obawa , niechęć do wszystkiego, co francuskie; gallofobia
gallofobia - niechęć do wszystkiego, co francuskie; frankofobia
gamofobia – panika, lęk i obawa przed małżeństwem, przed wstąpieniem w związek małżeński
gefynofobia – panika, lęk i obawa przed przekraczaniem mostów
gefyrofobia (gefiro-; getyrofobia) – panika, lęk i obawa przed mostami, kładkami etc.
germanofobia - niechęć do wszystkiego, co niemieckie
glassofobia – panika, lęk i obawa przed wystąpieniami publicznymi; popularna trema;
gynefobia – panika, lęk i obawy przed kobietami; dawniej: choroba homoseksualna;
hagiofobia (gurufobia) – panika, lęk i obawa przed świętością i świętymi; przyczyna ataków na ludzi religijnych, ascetów i guru;
heliofobia - unikanie dużego nasłonecznienia (przez rośliny lub zwierzęta), panika, lęk i obawa przed słońcem
hematofobia, hemofobia - panika, lęk i obawa przed krwią, przed widokiem krwi;
herezjofobia – panika, lęk i obawa przed herezją i heretykami, przed popadnięciem w herezje;
higrofobia - panika, lęk i obawa przed płynami, unikanie picia płynów
hipsofobia – panika lęk i obawa głębokości, lęk przed głębiną
homofobia – panika, lęk i obawa, awersja czy wstręt przed osobami homoseksualnymi; lęk przed zetknięciem z osobami o orientacji homoseksualnej, lęk byciem homoseksualistą;
hydrofobia - panika, lęk i obawa przed wodą, unikanie picia wody, mycia, wchodzenia do wody, skrajnie unika wszelkiego kontaktu z wodą, zabrania rodzinie kąpieli etc.
kaligynefobia – panika, lęk i obawa przed pięknymi kobietami; czasem agresja wyładowywana na pięknych kobietach;
kancerofobia - panika, lęk i obawa przed rakiem - nowotworem złośliwym; karcinofobia
karcinofobia - panika, lęk i obawa przed rakiem - nowotworem złośliwym; kancerofobia
keraunofobia – panika, lęk i obawa przed piorunami, burzą
klaustrofobia - panika, lęk i obawa przed ciasnym lub zamkniętym pomieszczeniem; lęk przed przebywaniem w zamkniętych pomieszczeniach; psychoza więzienna
kleptofobia – panika, lęk i obawa przed kradzieżą
ksenofobia - panika, lęk i obawa przed obcymi ludźmi; niechęć w stosunku do cudzoziemców i cudzoziemszczyzny
kynofobia (dogofobia) – panika, lęk i obawa przed psami
lepofobia – panika, lęk i obawa przed królikami czy zającami;
maniafobia (agateofobia, dementofobia) - panika, lęk i obawa przed chorobą psychiczną, szaleństwem
mikrofobia – panika, lęk i obawa przed zarazkami, przed bakteriami i wirusami
mizofobia (myzofobia) – panika, lęk i obawa przed brudem
monofobia – panika, lęk i obawa przed samotnością
mykofobia – panika, lęk i obawa przed grzybami; wstręt do grzybów
myzofobia – panika, lęk i obawa przed brudem
nekrofobia - panika, lęk i obawa przed jakimkolwiek zetknięciem się ze zwłokami; lęk przed umarłymi;
neofobia - panika, lęk i obawa przed zmianami, przed wszelką nowością, zmianą, postępem, dawniej choroba konserwatywna
negrofobia – panika, lęk i obawa przed Murzynami, czarnuchami etc.; przyczyna rasizmu;
nozofobia – panika, lęk i obawa przed chorobą i zachorowaniem
nyktofobia (achluofobia)- panika, lęk i obawa przed ciemnością i mrokiem
ochlofobia – panika, lęk i obawa przed tłokiem, tłumem, ściskiem;
odontofobia – panika, lęk i obawy przed stomatologiem
ofidofobia – panika, lęk i obawa przed wężami
ornitofobia - panika, lęk i obawa przed ptakami
pekkatofobia – panika, lęk i obawa przed popełnieniem grzechu
pirofobia - panika, lęk i obawa przed ogniem
polonofobia - panika, lęk i obawa przed tym, co polskie, niechęć do wszystkiego, co polskie
rusofobia - panika, lęk i obawa przed tym, co rosyjskie, niechęć do wszystkiego, co rosyjskie
rodentoofobia – panika, lęk i obawa przed gryzoniami
rytifobia – panika, lęk i obawa przed zmarszczkami
seksofobia – panika, lęk i obawa przed płcią przeciwną; dawniej pederastia, przyczyna homoseksualizmu;
sektofobia – panika, lęk i obawa przed mniejszościami religijnymi, innowiercami, potocznie sektami
socjofobia - panika, lęk i obawa przed byciem osądzanym przez innych, powodująca unikanie kontaktów z ludźmi
stasifobia – panika, lęk i obawa przed staniem
stasibasifobia – panika, lęk i obawa przed staniem i chodzeniem (częste zaburzenie u osób w wieku podeszłym)
syfilidofobia – panika, lęk i obawa przed zachorowaniem na syfilis; uniemożliwia lub utrudnia życie płciowe; dawniej częsta przyczyna celibatu;
tafefobia – panika, lęk i obawa przed pogrzebaniem żywcem
tanatofobia – panika, lęk i obawa przed śmiercią, unikanie mówienia o śmierci i umieraniu
technolofobia – panika, lęk i obawa przed technologią, szczególnie bardzo nowoczesną
teofobia – panika, lęk i obawa przed Bogiem; przyczyna ataków na religię, mistykę i ezoterykę; lęk przed karą Bożą i naukami o tym;
tokofobia – panika, lęk i obawa przed ciążą i porodem
traumatofobia – panika, lęk i obawa przed zranieniem
triskaidekafobia – panika, lęk i obawa przed liczbą 13 (liczbami feralnymi)
wenerofobia – panika, lęk i obawa przed chorobami wenerycznymi
zoofobia - panika, lęk i obawa przed zwierzętami, przed ich widokiem czy dotykiem
żydofobia – panika, lęk i obawa przed osobami religii lub narodowości żydowskiej
grudzien33