Szalony lot.pdf

Jan Grabiński

SZALONY LOT

Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej

Warszawa 1981. Wydanie II

Okładkę projektował: Witold Chmielewski

Redaktor: Wiesława Zaniewska-Orchowska

Redaktor techniczny: Irena Chojdak

Oberleutnant Karl-Heinz Graudenz, dowódca grupy szkoleniowo-doświadczalnej Luftwaffe w

Peenemünde, patrzył w oczy siedzącego za biurkiem nadradcy sądu wojennego, który kierował śledztwem.

Były nieruchome, nie zdawały się też mieć ni barwy, ni wyrazu. Ale Graudenz wiedział już, jaka w nich czai

się groźba.

— Powiem panu coś — usłyszał naraz — czego właściwie mówić nie powinienem, zwłaszcza panu...

Sprawa zdążyła już dotrzeć do marszałka Rzeszy. Jego reakcję może pan sobie wyobrazić. Tak... No więc

marszałek Göring polecił mi osobiście wyszukać winnego, i to za wszelką cenę. Pan wie, czego żąda? Po

prostu jego głowy. Ten człowiek ma wisieć.

Natłok myśli przygniótł Graudenza tak, iż nie był w stanie wydusić z siebie słowa. Stał się oto

uczestnikiem wydarzenia, na którego przebieg nie mógł mieć wpływu, czego usiłował dowodzić tutaj już od

godziny, a które, zdało się, wstrząsnęło całym lotnictwem Rzeszy. Hermann Göring?... Tak, oczywiście,

jedno jego słówko nabierało mocy prawa, od którego nie było apelacji. Wyrok został wydany, nim jeszcze w

ogóle pomyślano o składzie sądu.

Z nieruchomych oczu starego prawnika wojskowego spojrzała na oberleutnanta sama śmierć.

Był 8 lutego 1945 roku. Zaledwie kilka godzin temu z lotniska w Peenemünde wystartował nad Bałtyk

samotny bombowiec typu Heinkel 111 , należący do zespołu, którym dowodził oberleutnaut Graudenz.

Rzecz polegała na tym, iż za sterami tej maszyny, na której skrzydłach i kadłubie widniały czarne

krzyże Luftwaffe, nie znajdował się żaden niemiecki pilot. Mało, samolot uniósł w dal aż dziesięciu ludzi.

Ku wolności.

Feldmarszałek Model rozkazuje

General lotnictwa Ritter von Greim nie potrzebował zbyt długo przyglądać się mapie, aby dojść do

nieodpartego wniosku, że zdobyta z takim trudem jaka taka równowaga na froncie należała już do

przeszłości. Przyszedł mu na myśl nie tak dawny jeszcze, bo marcowy rozkaz Hitlera o zmianie dowódców

i... nazw dwóch grup armii: Grupy „Süd” — Południe, i Grupy „A”. Hitler usuwał dotychczasowych

dowódców, feldmarszałków Mannsteina i Kleista, za nieumiejętność powstrzymania nieprzyjaciela, i na ich

miejsce naznaczał generałów Modela i Schoernera, obu wystarczająco brutalnych nie tylko w postępowaniu

z ludnością, ale i własnymi żołnierzami, aby mogli zdobyć szybko uznanie führera. Model wkrótce też został

feldmarszałkiem, a w przyszłości miał nim zostać i Schoerner. Niełaska jednych i kariery innych nie dziwiły

wszakże już nikogo wśród sztabowców Wehrmachtu; „tasowanie” feldmarszałków i generałów przez Hitlera

stało się tak zwykłym objawem, iż nie było dowodzącego, który by po objęciu nowego stanowiska

rozpakował wszystkie swoje walizki. Tak więc odejście Mannsteina i Kleista nie wzruszyło nikogo,

natomiast nieoczekiwanie oficjalne nazwanie Grupy Armii „Południe” Grupą Armii „Północna Ukraina” i

Grupy Armii „A” Grupą Armii „Południowa Ukraina” wywołało sporo komentarzy. Nawet szef sztabu

wojsk lądowych, generał Zeitzler, wytrzeszczył ze zdziwienia oczy. Nie rozumiejąc zupełnie, w czym rzecz,

połączył się z marszałkiem Keitlem, a ten wyjaśnił, że decyzja führera jest więcej niż celowa, bowiem obie

grupy armii mają nie tylko obronić Ukrainę, ale i zdobyć ją na powrót w całości.

Wyglądało to na jakiś ogromny nonsens, gdyż Grupa „A”, czyli „Południowa Ukraina”, znalazła się

akurat w tak błyskawicznym odwrocie, że poszatkowana na kawałki zatrzymała się w połowie kwietnia za

Dniestrem. „Północna Ukraina” również wycofała się kilkaset kilometrów na wschód, poza Tarnopol i

Kołomyję, a więc w sumie z całej Ukrainy pozostały w niemieckich rękach jej zachodnie skrawki.

Wiosna 1944 roku przyniosła Wehrmachtowi nowe potężne klęski od Finlandii do Morza Czarnego.

Czerniachowski, Bagramian, Rokossowski, Zacharow czy Koniew uderzali raz po raz, siejąc wśród

najbardziej zaprawionych w bojach hitlerowskich żołnierzy popłoch wprost straszliwy. Na drogach odwrotu

zdarzały się rzeczy nie do pomyślenia ongiś w Wehrmachcie: kawalerowie rycerskich krzyży, sam kwiat

armii, na widok radzieckich czołgów umykali co sił, porzucając broń i wołając: „Generałowie nas zdradzili!”

„Co będzie teraz?...” — myślał Ritter von Greim, spoglądając na strzępiącą się znów linię frontu. Grupa

„Południowa Ukraina” znalazła się już za Karpatami, ale ona go nie obchodziła. 28 czerwca Hitler usunął

dowódcę najważniejszej bodaj, bo utrzymującej centrum frontu, Grupy Armii „Mitte”, feldmarszałka

Buscha, i na jego miejsce naznaczył swego faworyta Modela. W ten sposób Model stał się dowódcą dwóch

grup armii, którym właśnie on, generał von Greim, miał zabezpieczyć jako dowódca floty lotniczej pełne

wsparcie powietrzne.

Formalnie biorąc, von Greim, zajmując stanowisko dowodzącego generała Luftwaffe, nie podlegał

dowódcom wojsk lądowych i jego rozkazodawcą był dowódca Luftwaffe, Göring, względnie szef sztabu

lotnictwa, generał Korten. W rzeczywistości jednak samodzielność Luftwaffe na wschodnim froncie dawno

już stała się fikcją. Jednostki lotnictwa musiały współdziałać bezpośrednio z wojskami lądowymi na ich

rzecz. Zmuszała do tego prosta konieczność, poza tym zaś Greim nie miał żadnych szans w dyskusji z

Modelem i musiał spełniać wszystkie jego żądania, aby nie wejść w konflikt z naczelnym dowództwem

Wehrmachtu, to znaczy z Keitlem i — Hitlerem. Nie trzeba było być prorokiem, aby przewidzieć efekty

takiego starcia.

Choć więc von Greim nie podzielał często zdania Modela, nie oponował nigdy zbyt energicznie. Zresztą

teraz zgadzał się z feldmarszałkiem całkowicie, iż kolejne uderzenie radzieckie będzie miało na celu

wyważenie bramy ku środkowej Wiśle.

Model długo zastanawiał się, skąd to uderzenie weźmie początek, i doszedł do wniosku, że jego

przeciwnik, radziecki marszałek Iwan Koniew, pójdzie drogą najprostszą, uderzając jednym silnym ciosem.

W grę wchodził przede wszystkim rejon Włodzimierza, leżący na styku wojsk marszałka Rokossowskiego,

które atakowały już od czerwca. Stała tam wyborowa niemiecka 4 armia pancerna, o którą feldmarszałek był

raczej spokojny. Von Greim zapewnił jej zresztą i „parasol” myśliwski, i wsparcie uderzeniowe w postaci

bombowców. Podobnie zabezpieczył także sąsiadującą z 4 armią na południu 1 armię pancerną.

Z początkiem drugiej dekady lipca na biegnącej do Karpat linii frontu dało się odczuć charakterystyczne

napięcie. Przeciwnicy byli już gotowi do walki. Model, uważając nadal Włodzimierz za najbardziej

apetyczny dla nieprzyjaciela kąsek, wzmocnił tam obronę. Ale feldmarszałek nie zamierzał się tylko bronić.

Wziąwszy sobie do serca słowa Hitlera, który w trakcie kolejnej narady znów począł majaczyć o odzyskaniu

Ukrainy, postanowił uderzyć, skoro tylko wojska radzieckie runą do natarcia. Na rejon koncentracji

głównych sił, mających wykonać ten manewr, wyznaczył odcinek Brody — Zborów. Stąd kilkanaście

dywizji pancernych i zmotoryzowanych miało werżnąć się z boku w rozwinięte w natarciu wojska

radzieckie. Model gotów był przysięgać, że jeśli Koniew straci głowę, a jednocześnie nie pomoże mu jego

północny sąsiad, Rokossowski, wtedy front przesunie się nie na linię Bugu, ale na linię Bohu.

O ile jednak Model bliski był już niemal entuzjazmu, o tyle generał Ritter von Greim inaczej patrzył w

przyszłość.

Generał Greim zbyt długo już walczył na radzieckim froncie, aby nie zdobyć wielu cennych

doświadczeń. Zastanawiał się tylko, w jakim stopniu mogą mu się one przydać w przypadku, gdy

nieprzyjaciel będzie miał przewagę w powietrzu. Przewaga ta ciągle wzrastała; radzieckie jednostki lotnicze

musiały mieć rosnący nieustannie napływ sił, przy czym największym bodaj niebezpieczeństwem był już nie

sam ich wzrost liczebny, ale coraz widoczniejsza poprawa jakości sprzętu. Samoloty radzieckie nie tylko

dorównywały już najnowszym maszynom niemieckim, ale je przewyższały, przede wszystkim zwrotnością.

Największą jednak troskę stanowił brak samolotów do walki z czołgami, o co głównie chodziło

Modelowi. Minęły już piękne dni, kiedy to Stukasy spadały na pancerne wozy jak jastrzębie na kury i kiedy

Hitler nagradzał za to majora Rudela, wieszając mu na szyi brylanty. Dla obecnego myśliwca radzieckiego

Stukas był powolną, niezdarną maszyną, dla której wystarczała jedna seria, aby ją posłać ku ziemi. Używano

ich więc coraz mniej, stawiając na ich miejsce myśliwsko-bombowe Focke-Wulfy . A że na jednego takiego

Focke-Wulfa przypadały dwa radzieckie myśliwce — wynik walki musiał być z góry przesądzony.

Generał von Greim skierował wzrok ku zaznaczonym czerwono na mapie lotniskom przyfrontowym.

Trzeba było radzić sobie znów metodą „koczowania”, aby stworzyć wystarczająco silne lotnicze grupy

uderzeniowe. Innego wyjścia przy aktualnym stanie floty powietrznej nie było.

Opinię Greima z entuzjazmem pochwycił stojący obok podpułkownik Plocher. Ten młody sztabowiec,

udekorowany już krzyżem rycerskim za swe doskonałe pomysły w zakresie taktyki lotniczej, znał się dobrze

na rzeczy.

— Skrócimy linię węzłów lotniskowych — proponował — w trójkącie Włodzimierz — Lwów —

Stanisławów do 250 kilometrów. W ten sposób zwiększymy i siłę, i operatywność.

— Na Włodzimierz musimy zwrócić szczególną uwagę — przypomniał von Greim. — Model sądzi, że

z tamtego rejonu wyjdzie główne uderzenie.

Plocher poprawił okulary.

— Gdyby nawet Rosjanie ruszyli z innego miejsca, wystarczy nam czasu na przerzucenie grup. Główna

rzecz: zastopować czołówki pancerne. Rozumiem, panie generale. Myślę, że to się nam uda.

Plocher w delikatny sposób przypomniał generałowi liczebność sił. Greim słuchał go w roztargnieniu.

Zrobił, co do niego należało, lecz mimo wszystko miał niedobre przeczucia. Pomyślał w pewnej chwili, że

jeśli Rosjanie przygotowują uderzenie, to zawsze robią to solidnie. Zastanowił się: czyżby to miało być jego

najbardziej przekonywające doświadczenie w kampanii rosyjskiej?

— Proszę wezwać Ic * — przerwał Plocherowi. — Spróbujemy się dowiedzieć czegoś o naszych

* Ic — określenie oddziału wywiadu w sztabach armii niemieckiej.

bolszewikach.

Oficer wywiadu niewiele mógł powiedzieć nowego poza tym, że lotnictwo radzieckie zajęło pas

przyfrontowych lotnisk. Liczba tych lotnisk, tym bardziej liczba samolotów, nie była możliwa do ustalenia.

Samoloty rozpoznawcze mimo wszystko latały bez przerwy.

— Czy Rosjanie im przeszkadzają? — zapytał von Greim.

— Niewiele.

Generał pokręcił głową. Zachowanie nieprzyjaciela mogło z powodzeniem oznaczać zakończenie

koncentracji wojsk.

Von Greim nie mylił się wiele. 12 lipca wszystkie radzieckie dywizje lotnicze w pasie działania 1 i 4

Frontu Ukraińskiego znalazły się w pełnym pogotowiu bojowym. Między innymi gotowa do działania była

dywizja dowodzona przez pułkownika Pokryszkina, jednego z asów myśliwskich radzieckiego lotnictwa.

Przypadek zrządził, że w tym właśnie czasie, w którym niemieccy sztabowcy głowili się nad

rozszyfrowaniem radzieckich zamiarów i znalezieniem sposobów przeciwdziałania mającemu nastąpić

uderzeniu, Pokryszkin obserwował gołym okiem stanowiska niemieckie. Nie byłoby w tym może nic

specjalnie dziwnego, bo również lotnik znaleźć się może na pierwszej linii frontu, gdyby nie fakt, iż

pułkownik oglądał Niemców z polowego lotniska, na którym rozlokowały się dwa pułki myśliwskie i jeden

szturmowy. Od niemieckich stanowisk dzieliło radzieckich lotników nie więcej niż dwa kilometry. Lotnisko

jednak zamaskowane było tak dobrze, iż nie padł na nie dotąd ani jeden pocisk.

Przed wieczorem Pokryszkin zwołał odprawę dowódców pułków i eskadr. Wśród obecnych panował

nastrój podniecenia. Dla nikogo nie było już tajemnicą, że operacja rozpocznie się lada chwila.

Dywizja miała wziąć udział w powietrznym natarciu potężnej armii lotniczej, wspierającej zgrupowanie

uderzeniowe wojsk 1 Frontu Ukraińskiego. Jej zadanie główne polegało na stworzeniu „parasola” nad

własnymi oddziałami atakującymi, zwłaszcza zaś nad grupami pancernymi generałów Rybałki i Leluszenki,

mającymi przeciąć front na odcinku Jezierna—Kotłów w kierunku na Lwów i dalej, na Przemyśl i

Drohobycz.

Marszałek Koniew przygotował bowiem inny plan operacji, niż przewidywał Model. Feldmarszałka

zresztą w jego przypuszczeniach umocniły dane wywiadu, które niedwuznacznie wskazywały Włodzimierz

jako kierunek natarcia. Trudno było dowództwu niemieckiemu przewidzieć, że dane te opierały się z jednej

strony na pozorowanych ruchach niektórych oddziałów radzieckich, mających na celu właśnie

wprowadzenie w błąd hitlerowców, z drugiej zaś na fałszywych materiałach, podsuniętych w porę agentom

niemieckim. Tak już dzieje się na wojnie, że nim zagrają działa, zacięta walka toczy się już przedtem na

cichym, niewidzialnym froncie.

Niemieckie rozpoznanie naziemne i powietrzne pracowało już przeszło od miesiąca, starając się za

wszelką cenę odkryć przede wszystkim miejsca radzieckich zgrupowań pancernych. W końcu Model, nie

bez sugestii pułkownika Hansena, który niedawno objął kierownictwo wywiadu wojskowego, zdecydował

się na krok co prawda ryzykowny ale dający duże szanse: postanowiono zrzucić na radzieckie tereny

przyfrontowe grupy spadochronowe, wyposażone w radiostacje.

Ritter von Greim wyekspediował spadochroniarzy; z operacji nie powrócił tylko jeden samolot. Teraz

oczekiwano wiadomości.

Po paru dopiero dniach odezwały się dwie radiostacje: meldowały o trudnościach. Później raz jeszcze

odezwała się jedna z nich. Agent informował o koncentracji czołgów na zachód od Łucka. W zakończeniu

dodał, że dywersanci tropieni są przez żołnierzy radzieckich. Od tej pory wszelki słuch o spadochroniarzach

zaginął. Model jeszcze bardziej utwierdził się w swych przekonaniach i nadal myślał o Włodzimierzu

Wołyńskim.

13 lipca tysiące dział bluznęło ogniem — natarcie radzieckie rozpoczęło się. Do kwatery feldmarszałka

nadeszły pierwsze meldunki: nawałę ogniową zanotowano w pięciu rejonach, w tym również i w rejonie

Włodzimierza Wołyńskiego. Model zatarł rece.

Tymczasem Koniew zdecydował się nie na jedno, lecz na pięć jednoczesnych uderzeń. Dwa z nich były

zasadnicze i ujmowały niemieckie zgrupowanie w rejonie Brodów w tak potężne kleszczę, że mowy nie

było, aby wydarł się z nich choć jeden pluton żołnierzy. Z północy okrążały Niemców czołgi generała

Katukowa, z południa generała Rybałki.

Trzy pozostałe uderzenia — na Włodzimierz, Stryj i Stanisławów — miały charakter pomocniczy, choć

i one z powodzeniem przerwały linie obrony Niemców.

Już następnego dnia Model mógł mówić o klęsce, choć wojska radzieckie nie zakończyły jeszcze

przełamywania głębokiej obrony nieprzyjaciela. Feldmarszałek zażądał zdecydowanego wsparcia

powietrznego, tylko lotnictwo bowiem mogło zatrzymać radzieckie kliny pancerne i uratować wyborowe

dywizje z kotła pod Brodami.

„Koczujące” grupy Greima rzuciły się z odsieczą, lecz rzadko która eskadra docierała do atakujących

czołówek pancernych. W powietrzu rozpostarł się niemal nieprzenikniony radziecki „parasol”.

Model wezwał do siebie von Greima.

— Rozumiem pana sytuację, ale tutaj waży się los niemieckiej Ukrainy i nie tylko Ukrainy. Jeśli tu uda

im się przerwać, stracimy pół Polski. Niech mi pan zapewni jeden dzień przewagi w powietrzu. Jeden dzień,

a opanuję sytuację! Rozmawiałem przed godziną z Hauffem, jest bliski rozpaczy. Wszystkie kontrataki

rozbijają się o rosyjskie czołgi. Musimy je zatrzymać.

Von Greim przypomniał sobie, jak przed dwoma dniami Model wraz z generałem Hauffe, dowódcą 13

korpusu rozmieszczonego w Brodach, upajali się wizją spodziewanego sukcesu.

— Dobrze — rzekł po namyśle. — Ściągnę trzy grupy Focke-Wulfów . To wszystko, na co mnie stać.

Sam pan wie, że nasi lotnicy walczą ponad siły...

Generał uruchomił wszystkie swe odwody i niemal całość sił Luftflotte rzucił już w południe 14 lipca na

ostrza radzieckich kleszczy, wydłużające się nieustannie na zachód. Radzieccy myśliwcy patrolowali jednak

już na dalekich podejściach: wokół Lwowa, Rawy Ruskiej i Żółkwi. Tam teraz przeniósł się ciężar walk

powietrznych. Ich nasilenie wzrastało z godziny na godzinę. Niemcy usiłowali przerwać się ku radzieckim

czołgom i szturmowcom, radzieccy myśliwcy udaremnili ten zamiar. Na przestrzeni kilkudziesięciu

kilometrów wrzała nieustanna bitwa lotnicza, w której zaangażowały się resztki samolotów z obu stron.

Lotnicy z dywizji Pokryszkina, podobnie jak ich koledzy z całej armii, zwijali się jak w ukropie,

startując po kilka razy dziennie. Ledwie samolot zdążył wylądować, a już brali go w obroty mechanicy.

Uzupełniano paliwo i amunicję, kontrolowano silniki i osprzęt, po czym pilot znów siadał za sterami,

gotowy do kolejnego startu. W pierwszej fazie bitwy pułkownik dowodził z naziemnego stanowiska

dowodzenia, później „dosiadł” swej maszyny, na której czerwieniło się już ponad pięćdziesiąt gwiazdek,

symbolizujących pięćdziesiąt strąconych w walce samolotów Luftwaffe. Tego dnia na jego samolocie

domalowano następną gwiazdkę.

Jeszcze jeden myśliwsko-bombowy Focke-Wulf nie dotarł do wyznaczonego mu celu.

Piloci dywizji wykonali w jednym dniu łącznie sto lotów łącznikowych, strącając dwadzieścia

hitlerowskich maszyn.

Walka trwała nadal.

Powietrzny bój

Dywizję Pokryszkina nazywano „dywizją asów”. W istocie wielu pilotów miało już na swym koncie

ponad dwadzieścia zestrzeleń. Latał tu także słynny major Reczkałow, zajmujący wówczas swymi blisko

pięćdziesięciu strąconymi maszynami oficjalne trzecie miejsce na liście radzieckich asów myśliwskich. Do

prawdziwych też asów zaliczyć można było dowódcę jednej z eskadr, majora Włodzimierza Bobrowa. Był to

pilot ogólnie podziwiany za odwagę, a jeszcze więcej za doświadczenie. Swój szlak bojowy rozpoczął w

roku 1937 w Hiszpanii, gdzie miał okazję zmierzyć się z hitlerowskimi lotnikami ze sławetnego legionu

„Condor”. Legionem tym dowodził wówczas generał Richthofen, a wśród jego pilotów znaleźli się przyszli

czołowi hitlerowscy piraci powietrzni: Mölders, Galland i Trautloft. Wszyscy oni, pod wodzą Richthofena,

we wrześniowych dniach 1939 r. wyruszyli na podbój Polski.

Już pod hiszpańskim niebem Bobrow zestrzelił w walce trzynaście faszystowskich maszyn. Później,

podczas radziecko-niemieckich działań wojennych, swe myśliwskie konto powiększył przeszło dwukrotnie.

Bobrow żył każdą walką powietrzną. Odprawę Pokryszkina, zwiastującą rychłe wejście w bój, przyjął z

prawdziwą radością.

Teraz siedział w kabinie samolotu, gotów do ponownego w tym dniu startu. Po obu jego stronach

przykucnęło pięć myśliwców z jego eskadry, z którymi miał wyruszyć do wykonania kolejnego zadania.

Rakieta! Bobrow włączył silnik i po chwili począł kołować na miejsce startu. Pozostała piątka ruszyła

jego śladem. Wymiana zdań z dowódcą trwała krótko, chodziło o patrol powietrzny, w kierunku Lwowa,

skąd ku frontowi napływały najsilniejsze jednostki Luftwaffe. Ustalono łączność radiową, aby w razie

pojawienia się nieprzyjaciela alarmować sztab dywizji.

Startowy uniósł chorągiewkę i Bobrow pomknął po trawie. Za nim, jak potrójny cień, pobiegły

pozostałe maszyny. Ciasny krąg i szóstka weszła na kurs, zyskując szybko na wysokości.

Dziwnie wyglądała linia frontu widziana z góry. Stratowane radzieckimi pociskami i bombami pierwsze

linie niemieckie, teraz już opuszczone pokryte były jeszcze burą mgłą. Gdzieniegdzie słały się po ziemi

wstęgi pożarnych dymów. Im dalej od przedniego skraju niemieckiej obrony, tym bardziej stawały się

widoczne kręte linijki umocnień. Z góry dopiero było widać, jak daleko hitlerowcy rozciągnęli pasy

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: