Analiza narażenia na czynniki rakotwórcze i mutagenne i promienowanie elektromagnetyczne w środowisku pracy.pdf

Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy

Analiza narażenia na czynniki rakotwórcze

i mutagenne oraz promieniowanie

jonizujące i elektromagnetyczne

w środowisko pracy

jako źródło zagrożeń zawodowych

Materiał przygotowany na posiedzenie Rady Ochrony Pracy

Warszawa, czerwiec 2008 r.

Materiał przygotowany

na posiedzenie Rady Ochrony Pracy

Zagrożenia elektromagnetyczne w środowisku pracy

dr inż. Jolanta Karpowicz, dr inż. Krzysztof Gryz

Pracownia Zagrożeń Elektromagnetycznych

Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa

Wprowadzenie

Pole elektromagnetyczne, w niektórych przypadkach nazywane również promieniowaniem

elektromagnetycznym, jest jednym z fizycznych czynników środowiska.

Każde urządzenie elektryczne jest źródłem pola elektromagnetycznego, które może

być wytwarzane w sposób zamierzony lub jako efekt uboczny działania tego

urządzenia.

Powszechne występowanie pól elektromagnetycznych w środowisku pracy obliguje

pracodawców, służby kontrolne i pracowników do podejmowania kompleksowych działań

zmierzających do identyfikacji źródeł i charakterystyki wytwarzanych przez nie pól, oceny ich

istotności dla bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ograniczenia zagrożenia wszędzie, gdzie

to jest konieczne. Szacunkowe dane wskazują, że w Polsce co najmniej kilkadziesiąt

tysięcy pracowników podlega ekspozycji zawodowej na pola elektromagnetyczne.

Pole elektromagnetyczne może wpływać na ludzi oddziałując bezpośrednio na organizm

eksponowanego człowieka lub pośrednio, na skutek oddziaływania na organizm energii pól

zaabsorbowanej przez eksponowane obiekty [11, 23].

Oddziałując bezpośrednio na organizm eksponowanego człowieka [9, 21, 26-28], w czasie

ekspozycji (zależnie od jej charakterystyki) pole może wywołać:

- indukowane w ciele prądy elektryczne, które mogą spowodować stymulację tkanki

nerwowej i mięśniowej

- lub ogrzewanie tkanek przez pochłoniętą w nich energię pól, która może spowodować

wzrost temperatury - tzw. efekt termiczny.

Badania naukowe dotyczące ryzyka pogorszenia stanu zdrowia w wyniku wieloletniej,

chronicznej ekspozycji na pola elektromagnetyczne dotyczą m.in. zwiększenia zagrożenia

wystąpienia takich negatywnych skutków zdrowotnych, jak: zaburzenia funkcjonowania

układu nerwowego, krwionośnego, odpornościowego lub zwiększonej częstotliwości

występowania chorób nowotworowych (np. sklasyfikowanie pól magnetycznych małych

częstotliwości jako czynnika prawdopodobnie rakotwórczego [20], prawdopodobne skutki

neurodegeneracyjne ekspozycji chronicznej [12, 13], prawdopodobne zaburzenia

funkcjonowania układu krążenia wskutek ekspozycji chronicznej [2]). Najsłabiej zostały

zbadane skutki zdrowotne ekspozycji na pole magnetostatyczne i elektromagnetyczne

średnich częstotliwości. Z tego powodu, w monografii Światowej Organizacji Zdrowia [29, 31]

podano, że brak jest obecnie dostatecznych podstaw naukowych do określenia ryzyka

zdrowotnego takiej ekspozycji. Kontynuacja badań naukowych celem ustalenia skali

zagrożenia zdrowia od takich pól jest wśród priorytetów badań międzynarodowych.

W przypadku ekspozycji o wysokim poziomie, pole elektromagnetyczne powoduje również

reakcje organizmu, które mogą znacznie utrudniać wykonywanie precyzyjnej pracy

zawodowej, takie jak: efekty słuchowe, tzw. efekt Freya [28], wrażenia wzrokowe, magneto i

elektrofosfeny [23], zawroty głowy, nudności, zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej

[29, 31].

Zagrożenie dla pracowników może wynikać również z nieprzewidzianych reakcji na przepływ

prądów indukowanych lub kontaktowych. Może to być istotne zagrożenie np. w czasie pracy

na wysokości, w otoczeniu nadajników radiowych.

Pole elektromagnetyczne może stwarzać zagrożenie dla ludzi także na skutek oddziaływania

na infrastrukturę techniczną, ponieważ prądy indukowane przez pola elektromagnetyczne w

urządzeniach mogą być przyczyną m.in. zakłóceń pracy automatycznych urządzeń

sterujących, detonacji urządzeń elektrowybuchowych oraz przyczyną pożarów i eksplozji

spowodowanych zapaleniem się materiałów łatwo palnych lub wybuchowych od iskier

wywoływanych przepływem prądu indukowanego lub wyładowaniem ładunku

elektrostatycznego. Prądy indukowane lub kontaktowe przepływające w organizmie mogą

również zakłócać pracę aktywnych implantów medycznych, takich jak stymulatory serca,

bądź oddziaływać na funkcjonowanie w organizmie implantów mechanicznych.

Czynnikiem związanym z polami elektromagnetycznymi, jest również elektryczność

statyczna. Wyładowania elektrostatyczne mogą powodować rażenie pracownika, zakłócenia

w działaniu urządzeń elektrycznych i elektronicznych, a również groźnych eksplozji

materiałów.

Biorąc pod uwagę wymagania dyrektywy ramowej 89/391/EWG oraz dostępne, bogate

dane naukowe, nie ulega wątpliwości, że dla właściwej ochrony przed negatywnym

bezpośrednim i pośrednim oddziaływaniem pól elektromagnetycznych na zdrowie

pracowników i ich zdolność do poprawnego wykonywania czynności zawodowych,

konieczne jest objęcie tego czynnika środowiskowego działaniami wynikającymi z

systemu bezpieczeństwa i higieny pracy.

Ekspozycja na pola elektromagnetyczne powinna być w związku z przytoczonymi

konsekwencjami dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników ograniczana i nadzorowana.

Związane z tym zasady postępowania regulują postanowienia przepisów bezpieczeństwa i

higieny pracy (BHP), zarówno krajowe rozporządzenia m.in. ministra właściwego ds. pracy

(np. rozporządzenie w sprawie NDS i NDN) [24] oraz dyrektywy europejskie (m.in.

89/391/EWG, 2004/40/WE) [3, 4].

Źródła pól elektromagnetycznych

Najbardziej rozpowszechnione źródła pól elektromagnetycznych spotykane w środowisku

pracy to przesyłowo-rozdzielcze urządzenia energetyczne i instalacje zasilające,

telekomunikacja bezprzewodowa i urządzenia radarowe, urządzenia elektrotermiczne do

obróbki cieplnej elementów metalowych lub dielektrycznych, urządzenia medyczne

terapeutyczne lub diagnostyczne.

Większość stanowisk pracy znajduje się w słabych polach elektromagnetycznych.

Ekspozycja pracowników na słabe pola elektromagnetyczne występuje m.in. przy:

- urządzeniach elektrycznych powszechnego użytku, np. biurowych, nie znajdujących

się bezpośrednio przy ciele pracownika

- urządzeniach komputerowych

- sprzęcie oświetleniowym, z wyjątkiem niektórych rodzajów wysokowydajnego

oświetlenia

- urządzeniach telefonii bezprzewodowej i stacjach bazowych, z wyjątkiem

specjalistycznych prac wykonywanych bezpośrednio przy pracujących antenach

- urządzeniach energetycznych, takich jak: linie wysokiego napięcia, stacje

przesyłowo-rozdzielcze, transformatory rozdzielcze, z wyjątkiem pracowników

wykonujących specjalistyczne prace bezpośrednio przy tych urządzeniach

- urządzeniach medycznych, z wyłączeniem tomografów NMR, diatermii

fizykoterapeutycznych i urządzeń elektrochirurgicznych.

Ekspozycja pracowników na silne pola elektromagnetyczne występuje m.in. przy:

- urządzeniach elektrotermicznych, takich jak: piece łukowe do topienia złomu

stalowego, piece i nagrzewnice indukcyjne do termicznej obróbki elementów

stalowych (np. przy hartowaniu, kuciu)

- zgrzewarkach i prasach dielektrycznych do łączenia elementów z tworzyw sztucznych

- zgrzewarkach oporowych i spawarkach do łączenie elementów metalowych

- magnetyzerach i demagnetyzerach przemysłowych

- urządzeniach radio- i telekomunikacyjnych, takich jak: obiekty nadawcze radiowe i

telewizyjne, stacje radiolokacyjne

- urządzeniach medycznych i laboratoryjnych, takich jak: diatermie

fizykoterapeutyczne, urządzenia do elektrochirurgii, tomografy ( ang. MRI scanners ) i

spektrometry jądrowego rezonansu magnetycznego, urządzenia do magnetoterapii

- urządzeniach elektrochemicznych, takich jak wanny elektrolityczne

- separatorach magnetycznych do wychwytywania elementów metalowych z

materiałów sypkich i rozdrobnionych.

Rys. 1. Przykładowe źródła pola elektromagnetycznego: a) linia przesyłowa wysokiego

napięcia; b) anteny nadawcze telefonii komórkowej; c) nagrzewnica indukcyjna; d)

urządzenie elektrochirurgiczne; e) urządzenie do spawania elektrycznego

W przypadku ręcznej obsługi urządzeń, szczególnie rozpowszechnionej w małych i średnich

przedsiębiorstwach, może występować istotna z punktu widzenia bezpieczeństwa i higieny

pracy ekspozycja na pola elektromagnetyczne. Częstotliwość i natężenie pola

elektromagnetycznego oraz poziom narażenia pracowników zależą od procesu sposobu

wykonywania pracy. Z tego powodu charakterystyki zagrożeń elektromagnetycznych

oddziałujących na pracowników mogą być istotnie różne. Poziom zagrożeń jest również

funkcją wyposażenia technicznego stanowiska pracy, takich jak obsługa urządzeń ręczna,

półautomatyczna, automatyczna.

Na niektórych stanowiskach pracy występują poziomy ekspozycji niebezpiecznej,

przekraczającej poziom dopuszczalny określony przepisami BHP. Ekspozycja w takich

miejscach, odbywająca się przy niedostatecznej świadomości zagrożenia i metod jego

unikania, może prowadzić do niebezpiecznego narażenia pracowników.

W środowisku pracy występują stanowiska, na których poziom ekspozycji osiąga

poziom tysiące razy wyższy niż ekspozycja ludności na pola elektromagnetyczne.

Ekspozycja pracowników na pola elektromagnetyczne

Statystyki GUS [10] podają, że w warunkach zagrożenia czynnikami środowiska pracy w

2005 r. zatrudnionych było 576475 pracowników. Liczba osób zagrożonych, przypadająca na

1000 zatrudnionych, w ostatnich latach zmienia się nieznacznie i zagrożenie szkodliwymi

czynnikami środowiska pracy pozostaje niezmiennie bardzo ważnym problemem, którego

eliminacja wymaga podejmowania działań prewencyjnych o dużej skuteczności.

Statystyki odnoszące się do liczebności populacji pracowników narażonych

zawodowo na pola elektromagnetyczne są niekompletne. Komisja Europejska szacuje,

że może to być nawet 5% osób aktywnych zawodowo. Dostępne w Polsce dane

statystyczne i dane Inspekcji Pracy wskazują, że ekspozycji na pola podlega co najmniej

kilkadziesiąt tysięcy pracowników. Na rys. 2. przedstawiono dane dotyczące zatrudnionych w

przemyśle w warunkach zagrożenia w 2004 i 2005 r.

Rys. 2. Zatrudnieni w warunkach zagrożenia czynnikami szkodliwymi w przemyśle [10]

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: