TŁUSZCZE (LIPIDY)
•
tłuszcze, inaczej lipidy, należą do głównych i podstawowych substancji odżywczych
•wszystkie tłuszczowce stanowią obszerną grupę połączeń estrowych
•tłuszcze dzielimy na tłuszcze właściwe i tłuszcze złożone
•do najbardziej znanych należą tłuszcze właściwe
TŁUSZCZE WŁASCIWE:
•przede wszystkim estry gliceryny i wyższych kwasów tłuszczowych tzw. TRIGLICERYDY, a także estrowe pochodne alkoholi jednowodorotlenowych i wyższych kwasów tłuszczowych – WOSKI
•tłuszcze właściwe – triglicerydy dawniej dzielono według konsystencji i ten podział utrzymał się do dziś
•podział tłuszczy właściwych – triglicerydów według ich konsystencji wskazuje na ilość wiązań podwójnych (stopień nasycenia) kwasów wchodzących w skład danego tłuszczu
Ze względu na konsystencję można podzielić tłuszcze na trzy zasadnicze grupy:
1. tłuszcze płynne czyli oleje (olea pingua)
2. tłuszcze półstałe lub miękkie jak np. smalec (butyrum)
3. tłuszcze stałe lub twarde jak łój (sebum)
tłuszcze złożone są również estrami, jednak oprócz alkoholu i kwasu tłuszczowego zawierają inne składniki takie jak:
•kwas fosforowy
•związki azotowe: cholina, seryna, etanolamina
•cukry
•związki siarki
Do tłuszczy złożonych należą:
1. FOSFOLIPIDY
A. FOSFOGLICERYDY
•w grupie fosfolipidów są najbardziej rozpowszechnione
•zbudowane z diglicerydów (gliceryna zestrifikowana przy dwóch grupach hydroksylowych wyższymi kwasami tłuszczowymi) oraz z kwasu fosforowego estryfikującego trzecią grupę gliceryny
•ponadto kwas fosforowy połączony jest estrowo z aminoalkoholami takimi jak: cholina, kolamina, seryna, mezo-inozytol
•wśród fosfoglicerydów spotykane są również monoglicerydy
B. FOSFOSFINGOZYDY
•zbudowane z sfingozy u zwierząt i fosfosfingozy u roślin
2. GLIKOLIPIDY
•są to połączenia galaktozy z kwasami tłuszczowymi
OTRZYMYWANIE TŁUSZCZY:
przez wyciskanie (z zasady pod ciśnieniem)
•przez wyciskanie lub prasowanie otrzymuje się niemal wszystkie tłuszcze roślinne
•najpierw tłoczy się je na zimno otrzymując produkt lepszej jakości do użytku wewnętrznego, a następnie na ciepło dla celów technicznych
przez ekstrakcję rozpuszczalnikami organicznymi
•przez ekstrakcję rozdrobnionego surowca roślinnego rozpuszczalnikami organicznymi (CCL4 CS2 i in.) otrzymuje się oleje dla celów technicznych
•oleje otrzymane przez ekstrakcję rozpuszczalnikami organicznymi nie nadają się do celów leczniczych, w ostateczności ewentualnie po dokładnym oczyszczeniu
przez wytapianie
•wytapia się głównie tłuszcze stałe i półstałe pochodzenia zwierzęcego
•wytapianie prowadzi się możliwe niskiej temperaturze po uprzednim rozdrobnieniu materiału
Większość tłuszczy jest farmakologicznie nieczynna
Tłuszcze obojętne są stosowane jako:
-środki osłaniające
-ochronne
-przy podrażnieniach skóry
-chronią ją przed szkodliwymi bodźcami zewnętrznymi
tłuszcze oleje i tłuszcze stałe o niskiej temperaturze topnienia:
-łatwo wchłaniają się przez skórę
-czynią skórę ją miękką
-utrudniają parowanie wody
ta właściwość łatwego wchłaniana tłuszczy przez skórę jest wykorzystywana do wprowadzenia pod skórę, do warstw położonych głębiej związków farmakologicznie czynnych, rozpuszczalnych w tłuszczach
tłuszcze obojętne stosowane jako:
• środki rozmiękczające
•w postaci mazideł, maści, plastrów, w których są zawarte inne środki farmakologiczne czynne
•rzadziej stosuje się wewnętrznie uspokajająco
przez żołądek tłuszcze przechodzą niezmienione
•w jelitach tłuszcze ulegają zmydleniu, działaniem lipazy trzustkowej
•uwalniane kwasy tłuszczowe zostają resorbowane i przyswajane
•po podaniu większych ilości trawienie tłuszczu jest tylko częściowe i wówczas niestrawiona część tłuszczu działa w jelitach jako słaby środek przeczyszczający na drodze mechanicznej
wyróżnia się następujące typy działania leczniczego tłuszczy:
•przeczyszczające:
Oleum Ricini (olej rycynowy), Oleum Crotonis (olej kryocieniowy- bardzo silnie toksyczny)
•pobudzające przemianę materii:
Oleum Jecoris Aselli (olej wątłusza, tran leczniczy), Oleum Sebastis (olej z karmazyna)
•w leczeniu trądu
Oleum Chaulmoograe (olej czolmugrowy)
•działanie rumieniące skórę:
Oleum Laurii expressum (olej wawrzynowy), Oleum Myristicae expressum ( muszkatołowy)
•stosowane w profilaktyce miażdżycy i chorób krążenia:
Oleum Helianthii (olej słonecznikowy), Oleum Carthami (olej krokoszowy), Oleum Oenotherae (olej wiesiołkowy)
•stosowane jako rozpuszczalniki do injekcji:
Oleum Arachidis pro injectionex (olej arachidowy)
•jako podłoża maści, czopków, mazideł:
Oleum Cacao (olej kakaowy) Adeps suillus (smalec wieprzowy), Oleum lini (olej lniany)
WOSKI:
•w warunkach normalnych posiadają konsystencję stałą
•są kruche lecz twarde
•miękną w temperaturze około 37° i topią się w temperaturze powyżej 60°.
•podobnie jak tłuszcze są w wodzie nierozpuszczalne
•w roślinach występują głównie w postaci wydzielin pokrywających powierzchnie owoców lub liści
•nie biorą udziału w procesach przemiany materii.
•charakter wydzielin mają również woski pochodzenia zwierzęcego
•woski roślinne i zwierzęce są farmakologicznie obojętne
•są stosowane pomocniczo przy sporządzaniu podłoży maściowych i kremów oraz jako dodatek do niektórych plastrów
Podział tłuszczy płynnych ze względu na ich konsystencję:
•podział ten uwidacznia budowę chem. tłuszczy, a zwłaszcza stopień nasycenia wchodzących w ich skład kw. tłuszcz.
OLEJE SCHNĄCE
• zawierają znaczne ilości nienasyconych kw. tłuszczowych, min: linolowy, linolenowy oraz mało kw. olejowego
• po rozsmarowaniu cienka warstwą szybko wysychają, w ciągu około trzech dni
Oleum Lini -olej lnianyLinum usitatissimum- len zwyczajny
Linaceae – lnowate
olej lniany otrzymuje się przez wytłaczanie na zimno nasion lnu zwyczajnego (40% tłuszczu)
- barw żółta
- swoisty zapach i łagodny smak
-na powietrzu gęstnieje i ciemnieje
-trudno rozp. w metanolu
-olej wytłaczany na ciepło ma kolor brunatny lub brązowy smak, nieprzyjemny ostry zapach
KWAS α-LINOLENOWY
ok. 51%
glicerydy kwasu α-LINOLENOWEGO (3 podwójne wiązania)
ok. 20% glicerydu kwasu LINOLOWEGO (2 podwójne wiązania)
ok. 5% glicerydu kwasu OLEJOWEGO
ok. 8%glicerydy kwasów nasyconych:
MIRYSTYNOWY, STEARYNOWY
PALMITYNOWY
ok. 1% wolnych kwasów, a ich ilość wzrasta w miarę przechowywania
witamina F - mieszanina wielonienasyconych kw. tłuszczowych (linolowy, linolenowy, arachidonowy), które nie powstają w organizmie i muszą być dostarczane z pokarmem, są określane jako niezbędne nienasyscone kw. tłuszczowe - NNKT
- do wyrobu prep. farmaceut, jak np.: Linimentum Calcis - stosowany w oparzeniach i odmrożeniach, do wyrobu i Sapo Kalinus
-pod nazwą witaminy F w egzemach, oparzeniach, łojotoku, łuszczycy, owrzodzeniach podudzi, czyraczności stanach zapalnych skóry, wchodzi w skład kremów kosmetycznych
-w lecz. niektórych schorz. wątroby- dział. ochronnie na miąższ wątroby
-obniżają poziom cholesterolu we krwi,
- stanowią materiał wyjściowy do tzw. kaskady kwasu arachidonowego, w wyniku której powstają prostaglandyny i prostacyklina – naturalny czynnik przeciwzawałowy
-NNKT znajdują zastosowanie w profilaktyce miażdżycy i ch. krążenia
Oleum Oenotherae- olej wiesiołkowyOenothera biennis- wiesiołek dwuletniOenothera paradoxa- wiesiołek dziwnyOenothera rubricaulis- wiesiołek czerwonołodygowy
Oenotheraceae- wiesiołkowate
ok. 65-80% glicerydu kwasu LINOLOWEGO
ok. 8-14% glicerydu kwasu γ -LINOLENOWEGO
ok. 6-11% glicerydu kwasu OLEJOWEGO
ok. 7-10% glicerydu kwasu PALMITYNOWEGO
ok. 1,5-3,5% glicerydu kwasu STEARYNOWEGO
olej bogaty w NNKT- zapobieganie i lecz. miażdżycy i ch.krążenia
najważniejszym składnikiem oleju- kw. γ –linolenowy -ważny produkt w kaskadzie – przemianie kw. arachidonowego, prowadzącej m.in. do biosyntezy prostacykliny naturalnego czynnika p/zakrzepowego i zapobiegającego skurczom n. krwionośnych, także wieńcowych
przy niedostatecznej ilości prostacykliny występ. zmiany miażdżycowe i inne schorz. ukł. krążenia
zalecanych do stos w st.zapalnych, ch. nowotworowych, np.lecz.stwardnienia rozsianego
Oleum Papaveris -olej makowyPapaver somniferum- mak lekarski
Papaveraceae- makowate
ok. 60% glicerydów kwasu LINOLOWEGO
ok. 25% glicerydów kwasu OLEJOWEGO
ok. 15% glicerydów kwasu LINOLENOWEGO
nie zawierają alkaloidów izochinolinowych
źródło NNKT - ukł. krążenia, wykwintny olej jadalny
olej makowy otrzymywany jest przez wyciskanie na zimno lub na gorąco nasion maku lekarskiego
barwy jasno żółtej, bezwonny, o delikatnym smaku
Oleum Cannabinis- olej konopny
Cannabaceae
konopie
ok. 70% glicerydów kwasu LINOLOWEGO
ok.15-20% glicerydów kwasu LINOLENOWEGO
małe ilości glicerydów kwasu OLEJOWEGO i STEARYNOWEGO
Zastosowanie jak olej lniany, został przez niego zastąpiony w lecznictwie
OLEJE PÓŁSCHNĄCE
• po rozsmarowaniu wysychają w ciągu 10-15 dni ale mogą zachowywać konsystencję mazistą przez dłuższy czas
Oleum Rapae- olej rzepakowyBrassica napus- rzepakBrassica rapa –rzepik
Cruciferae- krzyżowe
olej rzepakowy otrzymuje się przez wytłaczanie na zimno rozdrobnionych nasion kapusty z odmian bezrurkowych które, nie zawierające w oleju z nasion szkodliwego dla zdrowia kw. erukowego , zawierają natomiast jako gł. składnik kw. oleinowy (50%)
W odmianach erukowych:
KWAS ERUKOWY 47-63%
KWAS OLEINOWY 11-15%
KWAS LINOLOWY 11-15%
KWAS α-LINOLENOWY 6-10%
pojedynczo modyfikowane):
Kw.erukowy 0,3-0,6%
Kw.oleinowy 50-66%
Kw. linolowy 17-18%
Kw. α-linolenowy 11-12%
podwójnie modyfikowanych
Kw. erukowy 0,2-0,3%
Kw. oleinowy 50-66%
Kw. α-linolenowy 7-8%
(zminilizowanie zawartości kw. erukowego
podwójnie modyfikowany olej rzepakowy –do
sporządzania emulsji i iniekcji,
...
anitka3006