jankowska3 Nadzieja a Opatrznosc.pdf

drMariaJankowska

AkademiaPedagogikiSpecjalnej

Warszawa

NadziejaaOpatrzność

BoŜa

NadziejaiOpatrznośćBoŜa

sąterminami,którymiludzie

posługująsięwcodziennym

Ŝyciu,aleteŜczęstosąone

przedmiotemwielunaukowych

rozwaŜańwpsychologii,filozofii,

czyteologii.

KatechizmKościoła

Katolickiegopodaje,iŜnadzieja,

obokwiaryimiłości,naleŜydo

jednejztrzechcnótteologalnych,

wktórychwyraŜasięstosunek

człowiekadoBoga.

SandroBotticelli,MadonnazDzieciątkiemiŚw.Janem

Nadziejapozwalaczłowiekowioczekiwać,Ŝeosiągnieonszczęście

KrólestwaniebieskiegoiŜyciewieczne,pokładającufnośćwobietnicachChrystusai

opierającsięnienawłasnychsiłach,alenamocyłaskiDuchaŚwiętego 1 .

Nadzieja zatem upatruje w Bogu najwyŜsze Dobro, którego człowiek

całymswymsercempragnie.OpatrznośćBoŜanatomiastoznaczazrządzenia,

przezktóreBógzmiłościąimądrościąprowadziwszystkiestworzeniadoich

ostatecznegocelu 2 .

1 KatechizmKościołaKatolickiego,nr1817,Pallottinum,Poznań1994.

2 TamŜe,nr321.

SandroBotticelli,TrójcaŚw.(fragment)

Czytamy w Katechizmie Kościoła

Katolickiego, Ŝe Bóg stworzył świat

uporządkowanyidobrywedługswej

mądrości. Wszystko co Bóg stworzył

mawłaściwąsobiemądrośćidoskonałość,

ale nie wyszło całkowicie wykończone

z rąk Stwórcy. Jest ono stworzone

w „drodze” (...) do ostatecznej

doskonałości, którą ma dopiero osiągnąć

i do której Bóg je przeznaczył. Człowiek

wyposaŜony w rozum i wolną wolę

z nadzieją zdąŜa do swego ostatecznego

przeznaczenia, poniewaŜ w jego sercu

zaszczepione zostało pragnienie owej

doskonałości, którą ma nadzieję osiągnąć.

BoŜą Opatrznością są więc „wszelkie

zrządzenia, przez które Bóg prowadzi

swojestworzeniedotejdoskonałości” 1 .

Tak więc wszystko co człowieka spotyka, dobro i zło, choroba

i cierpienie, Ŝycie i śmierć mieszczą się w wymiarze BoŜej Opatrzności

uwzględniającejwolnywybórdokonywanyprzezczłowieka.Bógwspółdziała

z człowiekiem we wszystkim, co jest dla niego dobre. Dopuszcza nawet zło,

grzech, ale szanując wolność swego stworzenia, w sposób tajemniczy potrafi

wyprowadzićzniegodobronadającsenswszelkiemuludzkiemudziałaniu 2 .

Strukturanadzieijakodyspozycjipsychicznejczłowieka

Nadziejajestnaturalnymstanemegzystencjiczłowieka,jesttądyspozycją

psychiczną,którapozwalanadaćswojemudziałaniuicałemuŜyciusens.Jest

onaczynnikiemaktywizującymiukierunkowującymludzkieczynności,gdyŜ

dziękiniejczłowiekmoŜepodejmowaćskutecznieróŜnecele,aletakŜeczućsię

wŜyciubezpiecznieorazoczekiwaćspełnieniaswychdąŜeń,realizacjiplanów

orazposiadaćprzeświadczenie,ŜewszelkitrudŜycia,jegosukcesyiporaŜki,

atakŜeśmierćmagłębokisensiznaczenie.Wszystkotobowiemzmierzado

ostatecznegoprzeznaczenia,którymjestBóg.

Człowiek mający nadzieję spodziewa się zaistnienia sprzyjających

okoliczności umoŜliwiających osiągnięcie jakiegoś dobra. Zatem człowiek ma

nadziejęnp.,Ŝeukończyzpowodzeniemszkołę,Ŝezdobędziedobrzepłatną

pracę,Ŝeoperacjachoregowrodziniezakończysięsukcesem,Ŝenowowybrana

izbadoparlamentubędziebronićinteresównajbiedniejszych.Człowiekmający

nadziejęnaosiągnięciejakiegośdobrapodejmujedziałanie,aŜebyzrealizować

swezamierzenia,osiągnąćwaŜnydlasiebiecel.

1 TamŜe,nr302.

2 TamŜe,nr311.

PaoloUccello,Nadzieja

JednakŜezdarzasiętakŜetak,Ŝeludzietracąnadziejęiwtedyniewierzą,

Ŝe uda im się zrealizować zamierzone cele, Ŝe osiągną upragnione dobro.

Wówczas wpadają w stan beznadziei, tracąc nadzieję na realizację

jakiegokolwiekprzedsięwzięcia,wpadająwstanprzygnębienia,depresji,apatii.

WyraŜasiętoczęstowtakichstwierdzeniachjaknp.:tojestbeznadziejne;tonie

mazupełniesensu;niemanadzieinato,Ŝesięcośdobregowydarzy;czyjśstanzdrowia

jestbeznadziejny;niemamjuŜnadzieinawyzdrowienieswojelubkogoś;niemaŜadnej

nadziei na coś lepszego; straciłem nadzieję i wszystko się zawaliło. Przykładem

zupełnejutratynadzieibyłJudasz,któryniewierzył,ŜeJezus–Bógwybaczy

mujegozdradęidlategopostanowiłskończyćzeswoimŜyciem.

Ludzie na ogół mają świadomość, Ŝe w realizacji kaŜdego celu oraz

w formułowaniu planów i zamierzeń, nadzieja jest bardzo istotna i dlatego

starająsięjąpodtrzymać,atakŜeaktywnieposzukiwaćźródeł,skądmoglibyją

czerpać.TopragnienieizarazempodstawowapotrzebaczłowiekawyraŜasię

m.in. w takich stwierdzeniach, jak: odzyskałem nadzieję; nadzieja wróciła; zrobię

wszystko, aby przywrócić komuś nadzieję; trzeba mieć nadzieję; ja nigdy nie tracę

nadziei.

Jest wiele sposobów odzyskiwania nadziei, a takŜe źródeł z których

moŜnaczerpaćnadzieję.Ludziemówią:onisąmojąnadzieją;moimźródłemnadziei

jest...;gdybynie...juŜdawnostraciłbymnadzieję;Bógjestmojąnajwiększąnadzieją;

jestemczłowiekiemzawierzeniaiufamOpatrznościBoŜej.

Nadzieja, zgodnie z tradycją psychologiczną, a takŜe z mądrością

obiegową zaliczana była niegdyś do zbioru emocji. Jednak w świetle

współczesnych osiągnięć psychologii poznawczej, zdaniem Józefa

Kozieleckiego,naleŜyzrewidowaćtenpogląd.Autortennadziejęrozumiejako

wielowymiarowąstrukturępoznawczą,którejcentralnymskładnikiemjestprzekonanie,

NadziejajestwaŜnym

motywatoremludzkiego

działaniaukierunkowującym

osobęnazdobycieokreślonego

celu.Cel,kuktóremuzmierza

człowiek,zawszestanowidla

niegojakąśwartośćlubdobro,

jednakŜejegozdobyciejest

obwarowanepewnądozą

niepewności.Człowieknigdy

niejestpewnyosiągnięciacelu,

jednakmanadzieję,ionawłaśnie

jestsiłąpopychającągodo

podejmowaniadziałań.

Dziękinadzieiczłowiek

odnajdujesensswego

działania,atakŜe

swegoŜycia

Ŝe w przyszłości człowiek otrzyma dobro (osiągnie waŜny cel) z określonym stopniem

pewności 1 .

J.KozieleckiwyróŜniłczteryrodzajenadziei:nadziejapasywna,nadzieja

aktywna,nadziejapartykularna,nadziejageneralna 2 .

Nadzieję pasywną stanowią przekonania jednostki, Ŝe po okresie

biernego oczekiwania, osiągnie ona poŜądany wynik lub cel z określonym

stopniem prawdopodobieństwa. Przekonaniu temu zazwyczaj towarzyszą

pozytywneemocje.Jednakwtakichsytuacjachczłowiekzachowujesiębiernie,

tzn.nierobinic,abyzwiększyćszansęosiągnięciaoczekiwanegodobra.

Zazwyczajjednakwswoichdziałaniachczłowiekposługujesięnadzieją

aktywną,gdyŜczynnieangaŜujesięwdąŜeniudowyznaczonychprzezsiebie

celów. Nadzieja aktywna polega na umiejętnym wykorzystywaniu przez

jednostkęswoichzdolnościidyspozycjipsychicznychdowykonywaniazadań

iosiąganiazamierzonychcelów.

Zarówno nadzieja aktywna i pasywna mają charakter partykularny

(pojedynczy), poniewaŜ związane są ściśle z sprecyzowanym celem, który

człowiekpragnieosiągnąć.

Człowiek według nadziei partykularnej formułuje róŜnorodne cele, od

bardzoprostych,np.kupującbutymanadzieję,Ŝebędąwygodne,pobardzo

skomplikowane,np.walczącosłusznąsprawędlaogółuludzkości 3 .

PozanadziejąpartykularnąwyróŜniasięnadziejęgeneralną,nazywaną

ogólnąlubabsolutną,którateŜmoŜebyćaktywnalubpasywna.Nadziejataka

nieodnosisiędokonkretnegowyniku,stanurzeczylubcelu,leczjesttrwałym

ogólnym przekonaniem, Ŝe wprzyszłości, bliŜszej lub dalszej, zrodzą się nowe, waŜne

zadania, których, rozwiązanie nasycone będzie pozytywnymi wartościami i dobrami 4 .

Nadzieja taka pozwala osiągaćznacząceidoniosłecele,atakŜepodejmować

irealizowaćosobisteispołeczneinteresy.Nadziejageneralnajaksamanazwa

wskazuje,nieodnosisiędokonkretnejprzestrzeni,czasuczynawetczynulecz

jestzgeneralizowana,toznaczyczłowiekŜyjewedługnadzieiiwnadziei.

Nadziejajakowielowymiarowastrukturapoznawczaskładasięzkilku

integralnych, konstytuujących ją elementów. NaleŜą do nich: składnik

poznawczy,emocjonalny,temporalny,afiliatywnyisprawczy 5 .

Składnik poznawczy zajmuje centralne miejsce i stanowi system

przekonań czyli myśli, sądów, skojarzeń, wyobraŜeń jednostki o osiągnięciu

wprzyszłościdoniosłegodlaniejcelu,poŜądanegowyniku,bądźteŜjakiegoś

dobra,wartościczyszczęścia.

Składnikemocjonalny,afektywnyodgrywawnadzieipodstawowąrolę,

poniewaŜ przekonanie o osiągnięciu celu zawsze jest nasycone emocjami,

uczuciami, a często takŜe namiętnościami. Na ogół nadzieja związana jest

z oczekiwaniami, co do mających nastąpić wydarzeń, zjawisk czy sytuacji,

wywołuje emocje o znaku dodatnim. Wtedy człowiek przeŜywa radość,

1 J.Kozielecki,Psychologianadziei.WydawnictwoAkademickie„śAK”,Warszawa2006,37.

2 TamŜe,38n.

3 TamŜe,40n.

4 TamŜe,42.

5 DokładnącharakterystykętychskładnikówprzedstawiaJ.KozieleckiwksiąŜcePsychologia

nadziei,dz.cyt.,4247.

podekscytowanie,zadowolenie,dumę,szczęście.NiekiedyjednostkaprzeŜywa

takŜeemocjeujemne,awięcniepokój,nerwowość,niepewność,rozczarowanie,

zmartwienie, smutek. Jednak i takie uczucia pełnią bardzo waŜną rolę,

poniewaŜsąsygnałem,ŜebyćmoŜeczłowiekpopełniłjakiśbłąd,którywymaga

korektyinaprawienia.JednakŜeemocjepozytywnewstrukturzenadzieipełnią

dominującąrolęisąniezwykleistotnymjejskładnikiem.

Składnik temporalny pozwala na umieszczenie nadziei w czasie

przyszłym. Oczywiście, Ŝe na wybory człowieka mają wpływ jego

doświadczenia z przeszłości, jak teŜ aktualne sytuacje i zdarzenia, to jednak

nadzieja jest zawsze zorientowana na przyszłość. W nadziei rola okresu

przeszłego i teraźniejszego jest wtórna w porównaniu z przyszłym, który

równocześnie wpływa na sposób przeŜywania teraźniejszości oraz sposób

interpretowania przeszłości. Nadzieja ma jeszcze głębszy wymiar, który

J.Kozieleckiująłtrafniewnastępującejsentencji...niemanadzieibezprzyszłościi

niemaprzyszłościbeznadziei 1 .

WaŜnym składnikiem nadziei jest afiliatywność czyli odniesienie do

innych ludzi (np. rodziców, przyjaciół, sąsiadów, osób duchownych,

nauczycieli, lekarzy i pozostałego personelu medycznego czy ogólnie

ludzkości), a takŜe instytucji społecznych, Kościoła, tradycji, zjawisk

przyrodniczych,dziełkultury.J.Kozieleckipodkreślił,Ŝeszczególniedoniosłe

znaczeniedlawieluludzimaodniesieniedoBoga,wiary,wyznawanejreligii,

wartościtranscendentnych 2 .

Składniksprawczynadzieiposiadadynamicznycharakteristądwpływa

na procesy psychiczne i społeczne człowieka. Pełni on funkcję motywacyjną,

skierowanąnaosiągnięciecelówidoniosłychwyników.Czynniktenzwiększa

aktywność człowieka, stymuluje czynności planowania umoŜliwiające

rozwiązywanieproblemówitworzenieuŜytecznychspołeczniedzieł.Decyduje

takŜeotrwałościludzkiegodziałania,przezcowwielusytuacjachwpływana

poczucie powodzenia jednostki i w przypadkach trudności chroni przed

przeciwnościami losu. Czynnik ten przede wszystkim wpływa na poczucie

sensuŜycia.

Według znanego psychologa Eriksona nadzieja kształtuje się około

pierwszego roku Ŝycia i jest szczególnym przeświadczeniem jednostki o dwóch

ogólnych i powiązanych ze sobą właściwości świata: Ŝe jest on uporządkowany

isensownyorazŜejestgeneralnieprzychylnyludziom 3 .

Koncepcja nadziei Eriksona została rozwinięta i ubogacona przez

J.TrzebińskiegoiM.Ziębę.Wprowadzilionipojęcienadzieipodstawowej,która

róŜni się nieco odnadzieirozumianejjako poczucie, Ŝe rzeczy będą układały się

pomyślnie 4 . Poziom nadziei podstawowej traktowany jestjakowaŜnyczynnik

osobowościowy.UmoŜliwiaonreagowaniejednostkinadwarodzajesytuacji–

na sytuacje nowości i sytuacje rozpadu dotychczasowego ładu. W sytuacjach nowości

nadzieja podstawowa zwiększa gotowość do podejmowania nowych wyzwań

1 J.Kozielecki,Psychologia...dz.cyt.45.

2 TamŜe,45.

3 J.Trzebiński,M.Zięba.Nadzieja,strata,rozwój,w:PsychologiaJakościśycia,1,5.

4 TamŜe,5.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: