Rośliny stosowane w stanach zapalnych przewodu pokarmowego.

Autor:Dr n. farm. Przemysław Rokicki

 

Najważniejszym zadaniem układu pokarmowego człowieka jest pobieranie pokarmów i wody, trawienie i przyswajanie składników odżywczych oraz niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Niestrawione, zbędne resztki pokarmowe podlegają usunięciu (defekacji). Do przyswojenia zdecydowanej większości pożywienia (białka, tłuszcze i węglowodany) konieczne jest trawienie. W jego wyniku zachodzi proces rozkładu do substancji prostszych, które podlegają wchłanianiu. Pokarmy są trawione za pomocą soków wydzielanych przez różne gruczoły.

Ślinianki i gruczoły ślinowe produkują ślinę, która zawiera amylazę ślinową. Błona śluzowa żołądka wydziela sok składający się głównie z kwasu solnego i pepsyny, jelito cienkie — tzw. sok jelitowy. Soki te różnią się składem i czynnością. Oprócz tego do jelit wydzielają dwa ważne gruczoły - wątroba (żółć) i trzustka (sok trzustkowy). Strawione składniki pokarmu ulegają wchłanianiu; odbywa się ono głównie w jelicie cienkim, a w jelicie grubym wchłaniane są tylko niektóre substancje, jak np. woda i sole mineralne.

Nadmiar kwaśnych pokarmów i napojów, duża ilość wypijanej kawy, a nade wszystko alkohol i palenie papierosów są częstymi przyczynami zgagi (refluksu), czyli zarzucania treści pokarmowej do przełyku. Stan ten nasila się zwłaszcza, gdy zbyt szybko i dużymi kęsami połykamy pokarm, nieregularnie spożywamy posiłki czy rozmawiamy przy jedzeniu. Z kolei problemy z trawieniem w żołądku są przyczyną uczucia nadkwaśności, wywołanej również stanem skurczowym przełyku i żołądka. Odczuwamy wtedy nieprzyjemne pieczenie w przełyku i ustach, a także ucisk w okolicy mostka. Nie oznacza to kłopotów z sercem i krążeniem, ale jest efektem niewłaściwej diety i nie przestrzegania higieny życia. Opisane objawy można także określić jako stan zapalny górnego odcinka przewodu pokarmowego, czy też nieżyt żołądka.

Zaostrzenie dolegliwości powodować mogą dodatkowo takie czynniki jak długotrwałe stosowanie niektórych leków (antybiotyków, sulfonamidów, salicylanów) oraz stresujący tryb życia. W momencie wystąpienia symptomów świadczących o stanie zapalnym układu pokarmowego, ziołolecznictwo ma do dyspozycji surowce roślinne o działaniu przeciwzapalnym i osłaniającym. Tą drugą właściwością charakteryzują się rośliny, które zawierają śluz powlekający ściankę przewodu pokarmowego, chroniąc go w ten sposób przed działaniem drażniącym niektórych substancji i łagodząc uczucie pieczenia. Surowcami roślinnymi zawierającymi śluz są: nasiona babki jajowatej, babki płesznik, babki piaskowej, lnu oraz korzeń lukrecji . W stanach zapalnych pomagają: rumianek pospolity, wiązówka błotna, prawoślaz lekarski oraz ślaz dziki.

Rumianek pospolity

Rumianek pospolity (Chamomilla recutita (L.) Rauschert)), rumianek apteczny, rumianek lekarski, rumianek zwykły, marunka, kamelki jest gatunkiem rośliny jednorocznej zarówno jarej, jak i ozimej (zależnie od terminu siewu), z rodziny astrowatych. W Polsce pospolity, uprawiany także jako roślina lecznicza. W stanie dzikim występuje w Europie oraz na terenie Uralu, Kaukazu, Azji Mniejszej, Iranu, Afganistanu i Indii. Łodyga jest naga, silnie rozgałęziona, na końcach poszczególnych rozgałęzień zawiązują się koszyczki, wewnątrz pusta, dorastająca do 50 cm wysokości. Cała roślina wydziela silny, aromatyczny zapach. Liście są skrętoległe, siedzące, 2- lub 3-krotnie pierzastodzielone. Korzeń rumianku jest palowy, cienki, mocno rozgałęziony. Kwiaty są zebrane w koszyczek, brzeżne nibyjęzyczkowe, żeńskie, o białej barwie, w miarę przekwitania odginające się w dół. Owocem jest malutka podłużna niełupka, na szczycie lekko wygięta, z pięcioma żeberkami na jednej stronie bez puchu kielichowego, długości zaledwie 0,1 mm.

Rumianek jest cenną rośliną leczniczą. Surowcem zielarskim jest koszyczek rumianku (Anthodium Chamomillae syn. Flos Chamomillae). Zawiera olejek eteryczny (od 0,3 do 1,2%), w którego skład wchodzi chamazulen, α-bisabolol, spiroeter. Surowiec zawiera także flawonoidy, związki kumarynowe, śluz, cholinę, karotenoidy, garbniki, sole mineralne. Zarówno w medycynie i kosmetyce używa się olejku rumiankowego (Oleum Chamomillae). Najczęściej jest stosowany doustnie jako środek przeciwzapalny i przeciwskurczowy układu pokarmowego, ma też działanie przeciwalergiczne. Użyty zewnętrznie przeciwdziała stanom zapalnym skóry.

Napary stosuje się w:  

·         stanach zapalnych przewodu pokarmowego;

·         chorobie wrzodowej;

·         nadmiernej fermentacji;

·         wzdęciach;

·         odbijaniu;

·         zgadze;

·         braku łaknienia;

·         biegunkach;

·         stanach skurczowych żołądka i jelit;

·         przewlekłym zapaleniu dróg moczowych;

·         bolesnym miesiączkowaniu;

·         przeziębieniach;

·         anginie;

·         chorobach alergicznych;

·         bezsenności;

·         napięciu nerwowym;

·         stresie.

Lukrecja gładka 

Lukrecja gładka (Glycyrrhiza glabra), słodnia gatunek z rodziny motylkowatych, pochodzący z Azji Środkowej. Stosowana w lecznictwie w starożytnej Grecji i w Rzymie oraz od średniowiecza w innych krajach europejskich. Obecnie uprawia się w wielu krajach kilka odmian tego gatunku dla uzyskania surowca leczniczego i spożywczego. Produkty ze słodkiego korzenia lukrecji używane są w przemyśle cukierniczym oraz jako przyprawa przy produkcji niektórych gatunków piwa i tytoniu. Lukrecja jest byliną tworzącą długi korzeń palowy i bardzo długie korzenie boczne. Z szyjki korzeniowej wyrastają rozgałęzione na kilka metrów rozłogi, opanowujące teren. Z rozłogów wyrastają wzniesione do 1,5 metra łodygi. Liście są nieparzystopierzaste, skórzaste, kwiaty motylkowe, grzbieciste, zebrane w luźne grona, fioletowe lub białe. Kwitnie w czerwcu i lipcu.

Surowcem zielarskim są korzenie i rozłogi wykopywane jesienią lub wczesną wiosną. Z korzeni usuwa się zewnętrzną warstwę przeznaczając do suszenia lub ekstrakcji, żółty miąższ. Korzeń lukrecji zawiera liczne saponiny, głównie saponiny trójterpenowe o smaku bardzo słodkim, flawonoidy, fitosterole, węglowodany, aminokwasy, żywice, sole mineralne, olejek eteryczny i szereg innych związków. Substancje czynne zawarte w preparatach z lukrecji zwiększają aktywność wydzielniczą błon śluzowych układu oddechowego. Działają rozkurczowo na mięśnie gładkie narządów wewnętrznych, działają przeciwbakteryjnie i przyspieszają gojenie stanów zapalnych i wrzodów w przewodzie pokarmowym. Lukrecja wzmacnia również, funkcje odpornościowe i hamuje reakcje alergiczne, blokując wydzielanie w tkankach histaminy.

Dlatego, lukrecja znajduje zastosowanie w:

·          Leczeniu nieżytów i wrzodów żołądka i dwunastnicy

·         stanach zapalnych przewodu pokarmowego,

·         leczeniu po zabiegach chirurgicznych,

·         leczeniu chorób dróg oddechowych 

·         niskiej sprawności układu odpornościowego.

Lukrecja należy do ziół o silnym oddziaływaniu i przy zbyt dużych dawkach może zaburzać równowagę płynów ustrojowych, przez zmniejszanie wydalania moczu, nadmierne wydalanie jonów potasu przy jednoczesnym zatrzymywaniu jonów chloru i sodu. Przemysł zielarski wytwarza z lukrecji szereg preparatów leczniczych oraz stosuje ją w wielu mieszankach ziołowych. 

Ślaz dziki

Ślaz dziki, malwa dzika (Malva sylvestris L.) to gatunek rośliny należący do rodziny ślazowatych (Malvaceae). W gwarze ludowej ślaz dziki nazywany jest: ślazik, ślazówka, malwa dzika, guziczkowe ziele, ślaz zajęczy, ślaz leśny. Jest pospolitą rośliną w całej południowej Europie, środkowej Azji, Ameryce Północnej i Południowej. W Polsce występuje pospolicie na całym niżu i w niższych partiach gór. Łodyga jest szorstko owłosiona, pokładająca lub wzniesiona, u dołu drewniejąca, w górze odstająco gałęzista, o długości od 30 do 120 cm. Liście w nasadzie są sercowate, okrągławe, ogonkowe, 5-7 dłoniastoklapowane, z płytko karbowanymi lub piłkowanymi brzegami. Kwiaty osadzone na nierównych szypułkach, duże, o śr. do 6 cm, wyrastają w pachwinach liści górnych od 2 do 6 kwiatów. Płatki głęboko wycięte, purpurowo-fioletowe lub czarnofioletowe o długości od 1,5 do 3 cm, z widocznymi na powierzchni płatków trzema ciemniejszymi prążkami. Słupek wielokrotny z licznymi szyjkami. Kwitnie od maja do października. Owocem jest rozłupnia składająca się od 9 do 11 jednonasiennych rozłupek o zaokrąglonych brzegach.

Malwa jest rośliną leczniczą. Surowcem zielarskim jest kwiat (Flos Malvae silvestris) i liść (Folium Malvae). Kwiat zawiera znaczne ilości śluzu, kwasów organicznych i niewielkie ilości olejku eterycznego. Liście zawierają: śluzy, garbniki, fitosterole, cukry, kwasy organiczne, pektyny, witaminę C, B, karetonoidy i dużą ilość soli mineralnych. Kwiat i liście ślazu stosowane są w lecznictwie przy nieżytach górnych dróg oddechowych, zwykle w mieszankach z innymi ziołami, nieżytach żołądka i jelit oraz dróg moczowych. 

Zewnętrznie:

·         w postaci okładów na rany, wrzody, egzemy itp.;

·         do płukania jamy ustnej i gardła,

·         do irygacji przy upławach i nadżerkach

·         do kąpieli w schorzeniach skórnych.

Związki aktywne ślazu ułatwiają wypróżnianie, działają przeciwkrwotocznie, przeciwwrzodowo, osłaniająco na przewód pokarmowy, przeciwzapalnie i dezynfekująco skórę i błony śluzowe, posiada właściwości absorpcyjne. Stosuje się wewnętrznie lub zewnętrznie w postaci maceratów, naparów, odwarów przy zaparciach, biegunkach, chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, zaburzeniach trawienia, przeziębieniach, stanach zapalnych układu rozrodczego, oczu, gardła.  

Prawoślaz lekarski 

Prawoślaz lekarski, malwa ogrodowa (Althaea officinalis L.) to gatunek rośliny zielnej należący do rodziny ślazowatych (Malvaceae). Pochodzi z obszaru śródziemnomorskiego. W Polsce jako gatunek dziko rosnący występuje na niżu, jest także uprawiany. Prawoślaz jest byliną osiągającą do 1,5 metra wysokości. Cała roślina jest owłosiona miękkimi, szarymi włoskami. Ulistnienie jest skrętoległe. Liście duże, dłoniaste przypominające z wyglądu liście klonu, mają zaostrzony koniec i karbowane brzegi. Dolne są słabo 5-klapowe, górne 3-klapowe. Kwiaty są różowe, dość duże, umieszczone głównie na wierzchołku łodygi w kątach liści, pojedynczo lub po kilka. Kwitnie od lipca do sierpnia. Owocem są rozłupnie rozpadające się na liczne ciemnobrunatne, nerkowate i płaskie rozłupki. Korzeń jest gruby, krótki, biały, pokryty żółtą skórką z drobnymi korzonkami.

Prawoślaz to roślina lecznicza. Surowcem zielarskim jest korzeń i liście. W korzeniu występuje śluz, pektyny, skrobia, sacharoza, olej tłusty, związki białkowe i inne. W liściu - śluz, olejek lotny, kwasy organiczne i inne. Surowiec działa przeciwkaszlowo i wykrztuśnie.

Pomaga w: 

·         w stanach zapalnych przewodu pokarmowego: podrażnienia, uszkodzenia nabłonka, wrzody żołądka, nadkwaśność, zaparcia;

·         w schorzeniach górnych dróg oddechowych, jak nieżyt oskrzeli i gardła z kaszlem.

Zewnętrznie stosuje się prawoślaz na trudno gojące się rany, wrzody, czyraki, w ropnym zapaleniu powiek. Także do lewatyw w przewlekłych zaparciach. 

Odwar z rumianku pospolitego

Składniki:

Koszyczki rumianku                                 15,0
Woda                                                    200,0

 Wysuszony i rozdrobniony surowiec zalewamy gorącą wodą. Następnie podgrzewamy przez 10 min. nie dopuszczając do wrzenia. Następnie studzimy i przecedzamy. Pijemy jedną szklankę 3-4 razy dziennie.

Napar z korzenia lukrecji

Składniki:

Rozdrobniony korzeń lukrecji                    15,0
Woda                                                           200,0 

Wysuszony i rozdrobniony surowiec zalewamy gorącą wodą. Następnie podgrzewamy przez 10 min dopuszczając do delikatnego wrzenia. Następnie studzimy i przecedzamy. Pijemy jedną szklankę trzy razy dziennie. 

Macerat ze ślazu dzikiego 

Składniki: 

Kwiaty lub liście ślazu                               15,0
Woda                                                          200,0 

Wysuszony i rozdrobniony surowiec zalewamy ciepłą wodą. Następnie odstawiamy na 30 min. Po ostudzeniu zlewamy płyn. Pijemy jedną szklankę trzy razy dziennie godzinę przed lub po posiłkach. 

Macerat z korzenia prawoślazu lekarskiego

Składniki: 

Rozdrobniony korzeń prawoślazu                20,0
Woda              ...