anarchizm_1870__1914_www.przeklej.pl(40strona).pdf

RUCH ANARCHISTYCZNY

W EUROPIE ZACHODNIEJ

1870-1914

Daniel Grinberg

SPIS TREŚCI

CZĘŚĆ I — ANARCHIZM JAKO PRZEDMIOT BADAŃ I WYOBRAŻEŃ

Źródła do dziejów zachodnioeuropejskiego anarchizmu 1870-1914

Wydawnictwa źródłowe i podstawowe pomoce naukowe

Historiografia anarchizmu

Max Nettlau i jego dzieła.

James Guillaume — aktywista przemieniony w historyka

Anarchizm w oczach anarchistów

Marksistowska historiografia anarchizmu

Od Lombroso do Laqueura

Anarchizm w oczach artystów

CZĘŚĆ II — ANARCHIZM JAKO IDEOLOGIA

Typ idealny anarchizmu

Spuścizna Godwina

Proudhon i proudhoniści

Anarchizm w wydaniu Bakunina. Początki kolektywizmu

Anarchokolektywizm — spory i nadzieje

Okres dominacji anarchokomunizmu. Kropotkin i jego krytycy

Anarchosyndykalizm

Anarchizm indywidualistyczny oraz inne odmiany teoretyczne

CZĘŚĆ III — ANARCHIZM JAKO RUCH SPOŁECZNY

Ruch anarchistyczny na tle socjologicznej teorii ruchów społecznych

Geneza ruchu anarchistycznego w Europie Zachodniej

Anarchiści — portret zbiorowy

Zorganizowane formy ruchu anarchistycznego

Strategia i taktyka działania — rewolucja, czyn indywidualny, problem przemocy

Formy i metody anarchistycznej propagandy

Propaganda drukiem — prasa i wydawnictwa anarchistyczne

Główne dziedziny anarchistycznej aktywności

Antyparlamentaryzm i absencjonizm polityczny

Antymilitaryzm i pacyfizm

Komunalizm — próby życia we wspólnocie

Ruch na rzecz „wolnej edukacji"

Inne dziedziny aktywności

Bandytyzm ideowy

Powiązania międzynarodowe

Anarchiści i świat zewnętrzny — wzajemne relacje

UWAGA

Niniejszy e-book jest zdygitalizowaną wersją książki Daniela Grinberga pt. 'Ruch anarchistyczny w zachodniej

europie 1870 – 1914” wykonaną dla portalu www.anarchista.org. Jest to pełna wersja książki, nie zawiera ona

jedynie przypisów i bibliografii. W związku z powyższym, w celu odnalezienia brakujących elementów radzimy

sięgnąć po wersję oryginalną. Za wszelkie ew. literówki i niedociągnięcia serdecznie przepraszamy.

WSTĘP

Anarchizm należy niewątpliwie do tematów zaniedbanych przez naukę, choć zasługujących na

wnikliwsze rozpatrzenie. Powodów takiego stanu rzeczy jest wiele, ale sprowadzają się one w

ostatecznym rachunku do prostej konstatacji, że historię tworzą i piszą zwycięzcy. Tymczasem

zwolennicy Proudhona czy Bakunina przegrali swoją walkę, przy czym ponieśli porażkę podwójną —

miast doprowadzić do likwidacji uosabiającego przymus dziewiętnastowiecznego państwa przyczynili

się pośrednio do jego wzmocnienia. Co więcej, przegrali również rywalizację o pozyskanie serc i

umysłów mas ludowych, w których pokładali nadzieję na spontaniczną wyzwolicielską rewolucję. W

konsekwencji w świadomości zbiorowej upowszechnił się karykaturalny, deprecjonujący obraz

anarchistów uformowany przez stronę zwycięską w ogniu bezpardonowej walki politycznej. Jeśli

pojawiają się na kartach współczesnych podręczników, to tylko jako postacie marginesowe,

stwarzające kontrastowe, jednobarwne tło dla głównego nurtu opisywanych wydarzeń. Zdecydowana

większość autorów piszących o dziewiętnastowiecznym anarchizmie nie dostrzega w nim samoistnego

problemu badawczego. Interesują ich jedynie wybrane — wciąż te same — aspekty ilustrujące

powiązania z międzynarodowym ruchem robotniczym albo terrorystyczne formy walki i propagandy.

Pojawiające się cyklicznie fale nowych publikacji wyrażają z reguły nie tyle autentyczne

zainteresowanie tematem, co jego polityczną aktualność. Anarchizm rozpatrywany jest w kontekście

takich współczesnych problemów jak kontestacja młodzieżowa, kontrkultura, terroryzm

międzynarodowy czy kampanie civil disobedience. Nadaje się też znakomicie do diabolizowania

przeciwników politycznych, którym przypisać można np. dawno obalone „historyczne błędy"

anarchosyndykalistów. Takie prezentystyczne podejście nie może jednak — i nie powinno —

zastępować rzetelnej wiedzy o przedmiocie.

W opinii autora tej pracy dziewiętnastowieczny anarchizm europejski był doniosłym zjawiskiem

historycznym i socjologicznym zasługującym na dogłębną analizę. Ambicją książki, którą oddaję do

rąk czytelników, jest ukazanie go — w całej złożoności i różnorodności — takim, jakim był w istocie;

we właściwych proporcjach, nie pomijając stron ciemnych czy wstydliwych, ale też nie zapominając o

jego teoretycznym i praktycznym dorobku zachowującym do dziś aktualność. Wymaga to wkroczenia

na obszary penetrowane przez naukę historyczną stanowczo zbyt rzadko. Ogromna większość

dotychczasowej literatury przedmiotu koncentruje się na wątkach ideologicznych okraszonych

elementami biografii kilku czołowych teoretyków oraz sugestywnymi opisami zamachów. Podejście

tego rodzaju zamazuje całkowicie społeczny wymiar anarchizmu i — co gorsza — sprzyja pośrednio

zakorzenianiu się fałszywych stereotypów. W odróżnieniu od prac z tego nurtu prezentowana

rozprawa dotyczy zasadniczo anarchizmu jako ruchu społecznego, z wszystkimi konsekwencjami

takiego wyboru. Wypada więc z góry uprzedzić czytelników, że nie znajdą tu żelaznych punktów

repertuaru wielu innych publikacji: omówienia konfliktu między Marksem a Bakuninem, sprawy

Nieczajewa, rozbudowanych opisów krwawych zamachów bombowych, życiorysu Ravachola itp. Co

więcej, tradycyjny model historii anarchizmu rozumianej jako chronologiczny wykład wydarzeń

zastąpiony został ujęciem problemowym. W ten sposób, za cenę nieuchronnego powtarzania się

niektórych wątków występujących w coraz to nowych kontekstach, można było przedstawić sprawy

zazwyczaj przez historyków anarchizmu pomijane. Pozwoliło to również uniknąć istotnego przy

podejściu diachronicznym niebezpieczeństwa dopatrywania się ciągłości poczynań tam, gdzie jej w

rzeczywistości nie było. Analiza anarchizmu jako ruchu społecznego wymagała zarazem szerszego niż

zazwyczaj uwzględniania elementów z zakresu pokrewnych nauk społecznych — socjologii,

politologii czy psychologii. W nowocześnie pojmowanej humanistyce takie łączenie aspektów,

sprzyjające zintegrowanemu ujęciu tematu, powinno stanowić regułę.

Przyjęte ramy czasowe, lata 1870 -1914, odpowiadają z grubsza okresowi szczytowego rozkwitu

ruchu anarchistycznego w Europie, choć, naturalnie — nie są wolne od pewnej dozy arbitralności.

Tendencje antyautorytarne w ruchach społecznych lat sześćdziesiątych XIX w. zarysowały się

stosunkowo wcześnie, lecz ich krystalizacja przeciągnęła się do końca 1872 r. Za wyborem roku 1870

przemawia fakt, że wtedy właśnie uformowała się opozycja antyautorytarna w łonie

Międzynarodowego Stowarzyszenia Robotników. Druga cezura wiąże się bezpośrednio z wybuchem I

wojny światowej, która — wyłączając Płw. Iberyjski — zadała ludziom spod znaku czarnego

sztandaru cios znacznie potężniejszy niż wszystkie dotychczasowe represje razem wzięte. Nigdy już

później nie odzyskali po nim dawnego wigoru. Ramy terytorialne — Europa Zachodnia — są

naturalną konsekwencją skali powiązań łączących aktywistów ruchu z tego obszaru. Pomimo

zróżnicowanych warunków istniejących w poszczególnych krajach, anarchizm w całej Europie

Zachodniej rozwijał się w zbliżonym rytmie, stykał się z podobnymi problemami i znajdował na nie

podobne odpowiedzi. Zupełnie inaczej przedstawiała się natomiast jego sytuacja na terenie Austro-

Węgier czy Cesarstwa Rosyjskiego, gdzie na dobrą sprawę rozwinął się dopiero w wieku XX, zaś styl

działania grup odbiegał od wzorca z Zachodu. Całościowe ujęcie ruchu anarchistycznego, od

Hiszpanii po Niemcy i od Wysp Brytyjskich po Płw. Apeniński, umożliwia spojrzenie porównawcze,

którego tak brakuje niektórym monografiom poświęconym wybranym wycinkom terytorialnym. Nie

oznacza to jednak, że wszystkie kraje potraktowane zostały z tą samą uwagą. Głównym punktem

odniesienia jest anarchizm francuski i szwajcarski znany autorowi z własnych kwerend źródłowych.

Informacje o ruchu hiszpańskim, włoskim, niemieckim i angielskim pochodzą najczęściej ze źródeł

drukowanych. Sporadyczne wzmianki o anarchizmie w Belgii, Holandii czy Portugalii służą jedynie

dopełnieniu ogólnego tła i nie dają wyobrażenia o specyfice ruchu na tych obszarach. Czytelnicy

przyzwyczajeni do dokładności mogą się czuć rozczarowani nadmiarem danych szacunkowych,

brakiem tabelarycznych zestawień działających grup bądź map ilustrujących ich rozmieszczenie. Jest

to po części skutkiem fragmentaryczności źródeł, ale zarazem odbiciem świadomego zamysłu

autorskiego. Miast ustalać wątpliwe dane zbiorcze na podstawie niepełnych i niepewnych danych

cząstkowych, autor pracy zadowolił się ustalaniem właściwego rzędu wielkości, gros uwagi

poświęcając sprawom z natury rzeczy niewymiernym — klimatowi intelektualnemu, obyczajowości,

kulturze itp.

Podstawą źródłową prezentowanej rozprawy są materiały ze zbiorów Maxa Nattlaua, Elisée Reclusa i

Jamesa Guillaume'a przechowywane w Międzynarodowym Instytucie Historii Społecznej w

Amsterdamie — jednej z największych tego rodzaju placówek na świecie — oraz archiwalia

składające się na spuściznę po anarchizmie francuskim czasów belle époque z Archives Nationales w

Paryżu. Istotne uzupełnienie tych zasobów stanowiły roczniki czasopism, druki ulotne oraz trudno

dostępne książki i broszury ze zbiorów British Museum, Bibliothèque Nationale, Musée Sociale i

Maison des Sciences de l'Homme (Paryż). Materiały te, pomimo luk i dysproporcji, pozwalają

wyrobić sobie miarodajny pogląd na dokonania anarchistów w całej Europie Zachodniej.

Całość książki składa się z trzech części, kolejno analizujących anarchizm jako przedmiot badań i

wyobrażeń, jako ideologię i jako, ruch społeczny. Część pierwsza omawia źródła i literaturę

przedmiotu, jak również jego odbicia w twórczości artystycznej. Rozdziały następne poświęcone są

zróżnicowaniu i przemianom ideologii libertarnej (anarchistycznej — w tekście książki oba słowa o

prawie identycznym znaczeniu i zbliżonej aurze emocjonalnej używane są wymiennie) na tle ogólnych

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: