Else Roesdahl Historia WikingÃ³w. GdaÅ„sk Marabut, 1996. ISBN 83-87135-09-7.pdf

Else Roesdahl

HISTORIA WIKINGÓW

Przekład Franciszek Jaszuński

Wydawnictwo MARABUT

Gdańsk 2001

NARODY i CYWILIZACJE

W serii NARODY i CYWILIZACJE

w przygotowaniu:

Paul Johnson HISTORIA ANGLIKÓW

Albert Hourani HISTORIA ARABÓW

Cyril Mango HISTORIA BIZANCJUM

Albert Grenier HISTORIA GALLÓW

Philip Curtin, Steven Feierman, Leonard Thompson, Jan Vansina HISTORIA AFRYKI

Maldwyn A. Jones HISTORIA USA

Jean Paul Roux HISTORIA TURKÓW

GeorgeRoux HISTORIA MEZOPOTAMII

John Bright HISTORIA IZRAELA

Tytuł oryginału: THE VIKINGS

First published in Denmark under the title VIKINGERNES YERDEN by Gyldendal Copenhagen, 1987

First published in Great Britain under the title THE YIKINGS by Allen Lane The Penguin Press 1991

The moral right of the author has been asserted

Redakcja merytoryczna: prof. Jan Szymański

Redakcja: Ewa Bogusławska

Korekta: Aleksandra Bednarska, Jolanta Gadomska

Opracowanie graficzne: Tomasz Bogusławski

ISBN 83-87135-09-7

Wydawnictwo MARABUT, ul. Polanki 30/3, 80-308 Gdańsk

tel./fax (prefiks) 58 552 41 70, tel. (prefiks) 58 552 11 05

e-mail: marabut@marabut.gd.pl

Skład: Maria Chojnicka, Bogusław Lichoński

Druk: Drukarnia Wydawnictw Naukowych S.A. Łódź, ul. Żwirki 2

Ilustracja na poprzedniej stronie:

Okręt, pies i jeleń wyrzeźbione na spodniej stronie listwy poszycia okrętu z Osebergu

Fascynacja epoką wikingów

Epokę wikingów otacza szczególna atmosfera legendy. Przez trzysta lat, począwszy od końca VIII wieku prawie do

końca XI, Skandynawowie odgrywali decydującą rolę w wielu dramatycznych i znaczących wydarzeniach w różnych

miejscach Europy. Dotyczy to niemal wszystkich obszarów, do których docierały ich okręty, a w wielu miejscach

pozostały trwałe ślady, widoczne do dzisiaj. Odnosi się to na przykład do większych miast w Irlandii, które założyli,

zapożyczeń słownikowych w języku angielskim, nazw miejscowości w Normandii i zabudowy w Islandii.

Fascynacja epoką wikingów stała się tłem dla wielu książek, filmów, wystaw, muzeów i w mniejszym lub większym

stopniu zrekonstruowanych pamiątek historycznych, a symbole zaczerpnięte z kultury wikingów znalazły liczne

zastosowania w produkcji pamiątek i w świecie reklamy. Wikingowie stali się czymś w rodzaju znaku firmowego

Skandynawii i w wielu miejscach na świecie, między innymi na Wyspach Owczych, w Normandii i w USA, podkreśla

się dzisiaj skandynawskie korzenie, powołując się na wikingów. W krajach skandynawskich epoka wikingów uchodzi

za świetlany okres wielkich podbojów za granicą. Jednocześnie w całej Skandynawii dokonywał się szybki rozwój:

powstawały współczesne państwa - Dania, Norwegia i Szwecja, została przyłączona Grenlandia, przyjęto

chrześcijaństwo, wzniesiono pierwsze miasta ł dokonano bardzo wielu innych rzeczy, które składają się na podwaliny

obecnej Skandynawii. Okres wikingów odgrywa oczywiście także pierwszorzędną rolę w narodowej mitologii

skandynawskiej.

Zarówno u siebie, jak i za granicą, wikingowie pojawiali się często na okrętach, z mieczami w dłoniach i dokonywali

krwawych wyczynów: ograbiali kościoły, wymuszali okupy, toczyli bitwy, mordowali i porywali w niewolę. Taki

wizerunek wikingów utrwalił się jako klasyczny, choć jednostronny obraz. Został on w głównych zarysach stworzony

już przez współczesnych biegłych w piśmie, zachodnioeuropejskich księży, którzy najczęściej odnotowywali

wydarzenia o gwałtownym charakterze, i w okresie średniowiecza uzupełniony przez bardów i historyków, między

innymi autorów sag islandzkich, poszukujących dramatycznych scen dla swojej narodowej mitologii.

Wstęp

Wikingowie mieli jednak również królów, którzy prowadzili zawiłą wielką politykę, inżynierów budujących zamki i

mosty, kupców, którzy trudnili się handlem na dużych odległościach: od północnych krańców Norwegii do Hedeby na

południu Danii, między Rusią i miastem Birka w pobliżu Sztokholmu, między Islandią a Dublinem. Byli wśród nich

odkrywcy, którzy skolonizowali niezamieszkane uprzednio obszary na północnym Atlantyku: Wyspy Owcze, Islandię i

Grenlandię; wikingowie dotarli też jako pierwsi Europejczycy do Ameryki około roku 1000. Gdzie indziej z kolei

zasiedlano zdobyte terytoria, uprawiano ziemię i nawiązywano kontakty z ludnością miejscową, jak na przykład w

Anglii, ustanawiano kolonie handlowe, jak na przykład w Dublinie, lub tworzono warstwę uprzywilejowaną politycznie

i gospodarczo. Tak działo się między innymi w niektórych miejscach na Rusi. Skandynawowie podejmowali pracę jako

gwardia osobista cesarza bizantyjskiego lub jako regularne wojska najemne. W kilku przypadkach wodzowie wikingów

otrzymali od miejscowych królów lub cesarzy wydzielone obszary przy ujściach rzek w zamian za obronę przed innymi

wikingami, którzy mogliby wykorzystać ujście rzeki jako drogę dla zdobywczej wyprawy, na przykład w 911 roku,

kiedy to król francuski dał wodzowi wikingów imieniem Roiło ziemię przy ujściu Sekwany w Normandii. Roiło i jego

następcy umocnili się na tym miejscu i z czasem rozprzestrzenili się na całą Normandię, a w 1066 roku, Wilhelm

[Zdobywca], prapraprawnuk Roiła, zdobył tron Anglii, na którym utrzymali się jego potomkowie.

Wyprawy i czyny wikingów przypominają niekiedy obraz w kalejdoskopie, gdzie widzi się jak jedna i ta sama osoba

występuje raz w tej, raz w innej roli, raz w jednym, to znowu w innym miejscu. Świat wikingów był rozległy i

jednostka miała w nim wiele możliwości. Większość Skandynawów żyła jednak spokojnie, z dala od dramatycznych

wydarzeń epoki. Wykonywali swoją codzienną pracę, by zapewnić utrzymanie sobie i swoim rodzinom i od czasu do

czasu docierały do nich sensacyjne wieści o zdobyciu Paryża, podróży do Bagdadu czy rozbiciu okrętu na północnym

Atlantyku. Niejeden wszedł też w posiadanie paru przedmiotów sprowadzonych z dalekich krajów -moździerza do

mielenia ziarna czy garści pereł.

Skandynawia miała swoją własną, samodzielną i mocno zakorzenioną kulturę. W ciągu trzech stuleci epoki wikingów

kultura ta rozwijała się, między innymi poprzez przyjmowanie i asymilację licznych i różnorodnych wpływów

wynikających z kontaktów z innymi krajami. Obraz tego okresu uległ zmianie w znacznej mierze dzięki badaniom

miejscowym, które wykazały zaskakująco wysoki poziom rozwoju techniki i organizacji. Epoka wikingów, która

dawniej wydawała się zaludniona postaciami ludzi prostych, silnych i pełnych energii, a zarazem dzikusów,

barbarzyńców i piratów wymachujących toporami, tworzących społeczność o w miarę demokratycznej strukturze, dziś

uważana jest raczej za okres charakteryzujący się dość silnym rozwarstwieniem społecznym, oferujący znacznie

bardziej złożone, a zarazem bardziej interesujące wydarzenia i stosunki. Okres niespokojny i cechujący się niezwykłą

zdolnością przystosowania i zasobem inicjatywy, które wykorzystywane w nader rozmaity sposób pozwoliły osiągnąć

imponujące rezultaty.

Ilustracja na poprzedniej stronie:

Ozdoba na kamieniu runicznym z Tullstorp w Sknii. Napis głosi: "Kleppe i Ase wznieśli ten kamień na pamiątkę dla

Ulfa". Duże zwierzę, być może lew, kroczy przez okręt z tarczami wzdłuż burt. Kamień ma wysokość 2 m i pochodzi z

około 1000 roku

Studia nad epoką wikingów

Utrwalone nazwy: okres wikingów - dla przedziału czasu i wikingowie - dla mieszkańców Skandynawii, będą używane

często w tej książce, chociaż odzwierciedlają raczej tradycyjne podejście. Etymologia słowa "wiking" jest zresztą dotąd

niewyjaśniona i stanowi nadal przedmiot dyskusji. Pod koniec okresu termin ten oznaczał osobę, która walczyła na

morzu, a zatem pirata lub grabieżcę (zachodnioskandynawskie vikingr) i wyprawę morską lub napad (za-

chodnioskandynawskie viking). Za granicą używano jednak najczęściej innych określeń dla Skandynawów, na przykład

poganie, Normanowie, ludzie z Północy, Danowie, Rusini, obcy. Często też kronikarze zagraniczni nie orientowali się,

z jakiej części Skandynawii pochodzą przybysze, mimo że stosowali nazwę, na przykład Danowie, która precyzuje

pochodzenie geograficzne. Nierzadko też grupa najeźdźców była mieszaniną ludzi z różnych krajów.

Nasza wiedza o okresie wikingów w Skandynawii i za granicą opiera się na obszernym materiale źródłowym bardzo

różnego pochodzenia: na wiadomościach z zapisów współczesnych (w tym również z inskrypcji runicznych na

kamieniach) lub niewiele późniejszych od współczesnych; literaturze, nazwach miejscowości i imionach własnych;

znaleziskach archeologicznych w najszerszym rozumieniu (zarówno pozostałościach produktów rąk człowieka z tego

okresu, jak i resztkach zwierząt, roślin itp.); znajomości warunków geograficznych i klimatycznych itd. Każda grupa

źródeł niesie ze sobą swój wachlarz problemów interpretacyjnych. Wiele dyscyplin naukowych - historia,

literaturoznawstwo, badania nad językiem i nazewnictwem, archeologia, numizmatyka, zoologia, botanika, geologia i

inne - wnosiły mniejszy lub większy wkład do naszej wiedzy. Epoka wikingów może być w konsekwencji oceniana z

wielu punktów widzenia, zaś dla podsumowania bardzo ważne jest istnienie silnej tradycji współpracy ponad granicami

dyscyplin naukowych i krajów.

Epoka wikingów i jej źródła

Wobec stałego napływu nowej wiedzy i nowych problemów, pojmowanie tego okresu ciągle poddawane jest rewizji.

Na przykład nie wskazuje się już obecnie tak kategorycznie na rok 793, rok pierwszego istniejącego opisu wyprawy

łupieżczej w Europie Zachodniej, na Lindisfarne w północno-za-chodniej Anglii, jako początek okresu. Z jednej strony

znaleziono pośrednie świadectwa o nieco wcześniejszych wyprawach wikingów na zachód, z drugiej ludy

zamieszkujące obecną Szwecję już wcześniej rozpoczęły działania na wschodzie, wreszcie cały szereg zjawisk

społecznych, gospodarczych, a także ruchów ludnościowych w samej Skandynawii sięga znacznie wcześniejszych lat

VIII wieku. Mimo wszystko istnieją przekonujące przesłanki, by zachować koniec VIII wieku lub datę "około roku

800" jako początek okresu wikingów. Bowiem dopiero w owym czasie na dobre rozpoczęły się wyprawy wojenne i

szeroko zakrojona ekspansja wikingów, a one właśnie stanowią najbardziej charakterystyczne cechy tego okresu.

Zakończenie epoki wikingów wiązano równie często z określoną datą i wydarzeniem na terenie Anglii, a mianowicie z

rokiem 1042, datą śmierci Hardeknuda, ostatniego skandynawskiego króla w tym kraju. To jednak nie jest

równoznaczne z odejściem wszystkich Skandynawów, w wielu miejscach, na przykład w Dublinie, zachowali oni

dominującą pozycję jeszcze przez znaczną część wieku XII. Gdzieniegdzie zaś, na Orkadach, Wyspach Owczych,

Hebrydach czy wyspie Mań, utrzymali ją o wiele dłużej, z kolei na pewnych obszarach, na przykład w Nadrenii, stracili

znacznie wcześniej niż w Anglii. W drugiej połowie XI wieku ustały jednak niemal całkowicie wojskowe wyprawy

skierowane ku tradycyjnym celom i ten fakt można przyjąć za miarodajny dla ustalenia daty końca okresu.

Granice czasowe okresu wikingów zaczęto więc pojmować w sposób bardziej zróżnicowany, natomiast zupełnie

rewolucyjne zmiany zaszły w naszym pojmowaniu technicznych i organizacyjnych możliwości działania w owym

czasie. Podobne do wanien okręty wikingów, widoczne na ilustracjach z ubiegłego wieku (kiedy jeszcze nie

dysponowano żadnymi odkryciami archeologicznymi na ten temat), narysowano, wychodząc z założenia, że

Skandynawowie byli barbarzyńcami w bardzo prymitywnym stadium rozwoju technicznego. W ciągu ostatniego

stulecia odkopano jednak wiele resztek okrętów i okazało się, że ich kształty były bardzo wyszukane, a żeglowność

także nie pozostawiała nic do życzenia; odnaleziono też pozostałości miast, zamków, mostów i wielu innych budowli,

wskazujące na wysoko zaawansowaną technikę i umiejętności organizacyjne.

Obraz barbarzyńskiej Północy, stworzony z jednej strony na podstawie dokumentów pisanych, z drugiej oparty na

założeniu "wyższości" kultury europejskiej o tradycjach klasycznych i chrześcijańskich został zdezaktualizowany. Dziś

próbuje się rozumieć dawne obszary kulturowe jako zamknięte

Studia nad epoką wikingów

całości rządzące się własnymi prawami. Bada się potencjał techniczny, warunki życia, stosunki społeczne, gospodarkę,

ich rozwój i powiązania z innymi oraz oddziaływania między poszczególnymi krajami - podobnie jak czynimy to w

przypadku obecnych państw. Jeżeli chodzi o okres wikingów wciąż jednak większość naszych wiadomości dotyczy

warstwy uprzywilejowanej. Ślady ich wypraw, czynów i ideałów zachowały się bowiem z reguły dokładniej i zostały

lepiej zbadane niż poczynania warstw uboższych.

Uświadomienie sobie faktu, że rozległa Skandynawia, mimo ważnych cech wspólnych, składała się (i składa nadal) z

szeregu zdecydowanie różnych regionów i w dodatku w wielu dziedzinach przeżywała istotne przemiany wewnętrzne,

także przyczyniło się do bardziej zróżnicowanego ujęcia. Warunki nie były wcale jednakowe na całym obszarze, ani też

przez cały czas trwania tej epoki. Wiedza o życiu, jakie prowadzili mieszkańcy małej osady na północy Norwegii w IX

wieku nie ułatwi nam zrozumienia egzystencji mieszkańców Birki, pochowanych w jej okolicach po roku 900, którzy

niewątpliwie ulegali wpływom orientalnym. Z kolei bez uwzględnienia tego, co się działo w samej Skandynawii,

wielkie podboje za granicą zostaną zredukowane do garści oderwanych zdarzeń i opowieści.

Zachowane dokumenty pisane

Badania nad okresem wikingów były do pewnego czasu oparte głównie na źródłach pisanych. Dokonano wielkiego

wysiłku, aby je odnaleźć w różnych archiwach i gdzie indziej, wydać je, zinterpretować i połączyć w całość.

W obszernych opracowaniach z początku XIX wieku, i późniejszych, podkreśla się jednak, że wiele spośród tych

interesujących relacji z okresu wikingów należy traktować jako coś w rodzaju powieści historycznych, napisanych w

wiele lat po wydarzeniach, i to w dodatku w określonym celu, najczęściej dla uświetnienia pewnych rodów i

umocnienia ich praw do określonych ziem, czy dla potwierdzenia słuszności prowadzonej przez nich polityki tronu.

Dotyczy to między innymi wielu sag skandynawskich (napisanych w miejscowym narzeczu w latach 1200-1400), w

tym wielkiego dzieła Snorriego Sturlusona Heimskringla (Krąg świata) z około 1230 roku o królach norweskich od

najdawniejszej legendarnej epoki do roku 1177. Odnosi się także do łacińskiej księgi Duda (Dudo) o pierwszych

skandynawskich władcach Normandii -De moribus et actis pńmorum Normanniae Ducum z około 1020 roku i również

napisanego po łacinie dzieła Saxa [Grammaticusa] o dokonaniach Danów -Gęsta Danorum, mniej więcej z 1200 roku.

Epoka wikingów i jej źródła

Opowieści o wydarzeniach i wiedza dotycząca ich chronologii w minionych czasach przekazywane były z ust do ust, a

przy zapisywaniu wzbogacane mniej lub bardziej świadomie o nowe elementy lub też uzupełniane zmyślonym

epizodem z udziałem znanej postaci. Niewielu tylko posiadało rzetelną wiedzę o tym, co zdarzyło się naprawdę i jakie

panowały stosunki sto lat wcześniej lub jeszcze dawniej. Wiele z tych dokumentów zachowało się jedynie w odpisach z

odpisów, co pociąga za sobą dodatkowe ryzyko popełnienia błędów i dokonywania "upiększeń" w stosunku do

oryginału. Dlatego nie sposób niekiedy ustalić, co jest produktem nieskrępowanej fantazji, a co ubarwioną przez

sympatię wersją prawdziwego zdarzenia, gdzie się kończą uzupełnienia i poprawki dla zapewnienia spójnej narracji, a

gdzie zaczyna relacja z rzeczywistych wydarzeń - czasami zaś najwyraźniej cała opowieść jest zmyśleniem z wyjątkiem

imion głównych bohaterów. Z czasem bowiem wikingowie i okres wikingów stali się motywem czysto literackim. Sami

autorzy też nie zawsze orientowali się, co jest prawdą, a z całą pewnością ich pojmowanie prawdy było bardzo różne od

naszego. Pisali dla swoich współczesnych i nierzadko dedykowali dzieła określonej osobie wysokiego rodu i pozycji. W

ten sposób - a nie jako wierne odtwarzanie przeszłości w naszym rozumieniu - należy je przyjmować. Czasami jest to

zresztą literatura wysokiej próby, wyrażająca głęboką fascynację okresem wikingów.

Na przykład saga o Jómswikingach, spisana w Islandii około 1200 roku, opowiada o zawodowych wojownikach, którzy

w zimie mieszkali w warownych koszarach w Jómsborgu, na południowym brzegu Bałtyku, a latem udawali się na

wyprawy. Poddani byli surowej dyscyplinie, dokonywali wielkich czynów i byli mocno zaangażowani w politykę

Danii. W końcu ponieśli sromotną klęskę pod Hj0rungavag w Norwegii. Ramy czasowe i galeria postaci, obejmująca

między innymi norweskich jarlów i duńskich królów, wskazują na koniec X wieku. Co do reszty, większość należy

raczej "między bajki włożyć". Tego rodzaju świadectwa też przyczyniły się do zbudowania klasycznego obrazu tego

okresu.

Jednakże nie wszystkie spisane znacznie później historie o wikingach trzeba odrzucić lub traktować z dużą dozą

sceptycyzmu. Na przykład irlandzkie Roczniki z Ulsteru z XV wieku podają całkiem wiarygodną wersję oryginalnych

roczników z okresu wikingów, które wiele nam mówią o poczynaniach Skandy-nawów. Wiele wierszy skaldów, w tym

sporo pieśni stworzonych przez poetów znanych z imienia, jako oficjalne poematy pochwalne dla określonych wodzów

wikingów, uważa się za przekazane dość wiernie z pokolenia na pokolenie, chociaż spisano je już po zakończeniu

okresu wikingów. Większość spośród tych, które znamy, powstała w ostatnich latach XII wieku lub na początku XIII

wieku w powiązaniu z sagami islandzkimi.

Studia nad epoką wikingów

Wiele z tych utworów zachowało się w Heimskringla Snorriego Sturlusona, który przecież sam był skaldem, w

przedmowie podaje on przekonywające argumenty na rzecz ich autentyczności. Przytacza dawne poezje skaldów i

historiografię swego rodaka Ariego Thorgilssona jako najistotniejsze źródła; kończąc pisze, iż wprawdzie Thorgilsson

wiele dowiedział się od "starych i mądrych mężów, a i sam wiele się nauczył, przy czym cechowała go doskonała

pamięć", to jednak najpewniejsze wiadomości pochodzą z poezji "o ile tylko je poprawnie recytowano i dawano

rozumną interpretację". Snorri powiada także, że skaldowie byli już na dworze Haralda Pięknowłosego (tj. w Norwegii

około 900 roku) i "do dziś niektórzy znają ich pieśni, a także wszystkie inne o królach, którzy rządzili Norwegią

później". Dodaje też: \

Co prawda zwyczajem skaldów jest najwyżej wychwalać tego, przed kim akurat stoją, nikt jednak nie ośmieliłby się

chwalić męża za czyny, których miałby dokonać, gdyby wszyscy słuchacze wiedzieli, że to czcze kłamstwa i

przechwałki. To nie byłaby pochwała, lecz szyderstwo.

Część poezji o bogach i wielkich dawnych bohaterach, którą zwiemy pieśniami Eddy, pochodzi również z okresu

wikingów, chociaż co do daty powstania wielu z nich istnieją nadal bardzo poważne rozbieżności. Pieśni Eddy znane są

przede wszystkim z rękopisu zwanego Codex Regius, przepisanego na Islandii w końcu wieku XIII z nieco starszego

rękopisu; zbiór ten nazywany jest często Eddą Starszą w przeciwieństwie do księgi Snorriego Sturlusona o sztuce

poetyckiej, którą on sam nazwał Eddą i która często nazywana jest Eddą Snorriego lub Eddą Młodszą.

Poezje nordyckie, pomimo że napisane stosunkowo późno, przekazują zatem w wielu wypadkach liczne informacje

dotyczące zarówno osób, wydarzeń, jak i stosunków historyczno-kulturowych w okresie wikingów i, co niebagatelne,

świadczą o istnieniu charakterystycznej, ciekawej i skomplikowanej sztuki poetyckiej. Jest też szczęśliwym trafem, iż

większość zachowanej poezji skaldycznej opowiada o Norwegii. Właśnie o tym kraju nie ma bowiem prawie żadnych

innych ówczesnych źródeł pisanych.

Niektóre prawa spisane w średniowieczu zawierają postanowienia pochodzące z okresu wikingów lub też zakazy

wzbraniające pewnych obyczajów, które wcześniej, w czasach pogańskich, należały do powszechnych. Często jednak

nie sposób właściwie je zidentyfikować, ponieważ te prawa odzwierciedlają stosunki społeczne panujące w momencie

dokonywania zapisu. Przez kilkaset lat wiele się mogło zdarzyć i między innymi przyjęcie chrześcijaństwa mogło

wywrzeć dość znaczny wpływ.

Jednak pomimo licznych zastrzeżeń wobec opisu stosunków w epoce wikingów, jakie znajdujemy w młodszej prozie

literackiej, i wobec datowania

Epoka wikingów i jej źródła

poezji eddaicznej czy wobec możliwości rozpoznania dawnych zasad prawnych

- nasz obraz okresu wikingów zostałby bardzo zubożony, gdybyśmy z góry zrezygnowali z tego rodzaju źródeł.

Dotyczy to miedzy innymi wielkiej literatury nordyckiej, która często daje nam dramatyczną wersję wydarzeń i zjawisk

historyczno-kulturowych zarówno zmyślonych, jak i prawdziwych, np. walki Haralda Pięknowłosego [Harfager] o

zjednoczenie Norwegii, kolonizacji Islandii, chrztu Grenlandii, odkrycia Ameryki. Pomimo więc możliwości błędów

lub świadomych przeinaczeń w opisie, datowaniu czy kolejności wydarzeń, pomimo fragmentów dodanych z czysto

literackich względów, wiele spośród sag - o ile będziemy je czytać zgodnie z ich charakterem, to jest jako literaturę

- zawiera z pewnością nie mniej rzeczywistej wiedzy o okresie wikingów niż nasze dzisiejsze rekonstrukcje. Ich autorzy

byli bliżej rzeczywistych wydarzeń i żyli w epoce, której ideały i poglądy w wielu wypadkach były wikingom bliskie.

Najpewniejsze źródła pisane, jakimi dysponujemy to najczęściej te, które spisano współcześnie. Te jednak, które

dotyczą samej Skandynawii są z reguły dość skąpe i w dodatku bardzo nierównomiernie rozłożone zarówno jeśli chodzi

o czas, jak i miejsce. Część z nich jest dzisiaj trudno zrozumiała. Wreszcie także źródła współczesne mogą oczywiście

zawierać błędne informacje - świadomie lub dlatego, że autor był źle poinformowany.

W krajach Północy stosowano w okresie wikingów system pisma złożonego

z szesnastu znaków, run, używanych zwłaszcza do przekazywania wiadomości

na kawałkach drewna (zachowały się tylko nieliczne), oznaczania własno

ści i luźnych notatek na drobnych przedmiotach oraz, co najważniejsze, do

oznaczania kamieni pamiątkowych - kamieni runicznych. Z okresu wikingów

zachowało się około 40 kamieni runicznych w Norwegii, 140 na terenie obecnej

Danii i blisko 2500 w dzisiejszej Szwecji, z czego niemal połowa w Upplandii

w środkowej części kraju. Oprócz tego znamy wiele inskrypcji z zastosowaniem

run nordyckich z kolonii wikingów na północy, południu, wschodzie i zacho

dzie. : : , ... ;

Informacje umieszczone na kamieniach runicznych są zazwyczaj mniej bogate, zawierają mniej szczegółów niż

pochodzące z tradycyjnych źródeł pisanych, utrwalonych na pergaminie i zachowanych w archiwach. Jednak zwłaszcza

duża grupa inskrypcji runicznych ze środkowej Szwecji może nam dać dobre wyobrażenie o stosunkach kulturowo-

historycznych, politycznych i społecznych zarówno na miejscu, jak i poza granicami. Na dużym kamieniu w Runby

(między Sztokholmem a Uppsalą) napisano na przykład:

Ingrid dała wykonać ten pomost i napis na pamiątkę Ingemara, swego męża, i Dana, i Bankego, swoich synów.

Mieszkali oni w Runby i mieli gospodarstwo. Niech Chrystus ma ich dusze w opiece. Niech to będzie ku pamięci tych

mężów na wieczne czasy.

Studia nad epoką wikingów

Pomost wspomniany w tekście to zapewne molo dla ułatwienia załadunku

i wyładunku statków; taki pomost był bardzo potrzebny w Runby, przez które

przechodziła jedna z ważnych dróg Upplandii. W Sjusta, w tym samym regionie,

znajduje się blok kamienny z kunsztowną ornamentyką, na którym wspomina

się między innymi Spjallbudego. Zakończył on życie w Nowogrodzie, na Rusi,

w kościele poświęconym królowi norweskiemu, świętemu Olafowi [Haraldsso-

nowi], zabitemu w 1030 roku. •

Jeżeli pominiemy inskrypcje runiczne, współczesne źródła pisane o krajach wikingów pochodzą niemal wyłącznie z

relacji zagranicznych duchownych, którzy pisali je u siebie i nader rzadko bywali w Skandynawii. Prawie wszystkie

teksty napisano po łacinie i z reguły okazją do takich notatek o Północy były polityczne lub wojskowe konfrontacje w

pobliżu południowej granicy Danii albo próby nawrócenia pogańskich mieszkańców Północy na prawdziwą wiarę

chrześcijańską. Wobec tego, że większość misji w późniejszych latach epoki wikingów również kierowała się na Danię,

mamy o tym kraju najwięcej danych w tych źródłach. Na przykład kiedy Frankońskie roczniki państwowe w roku 808

notują, że król Danów, Godfred, chce umocnić swoją granicę południową poprzez wzniesienie wału sięgającego od

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: