Awangarda w literaturze i sztuce
AWANGARDA (w sztuce pojawia się ok. 1910 r.)
(z franc. avant garde - straż przednia):
Ø tendencje i trendy w sztuce początku XX wieku programowo odrzucające dotychczasową tradycję.
Ø Cecha charakterystyczna to poszukiwania odrębnego języka i środków wyrazu artystycznego oraz programowe odrzucenie sztuki naśladowczej - kopiowania rzeczywistości (realizmu).
Ø Termin stosowany również współcześnie dla określenia artystycznych eksperymentów i dzieł, które nie poddają się klasyfikacjom i wykraczają poza przyjęte schematy w sztuce
Pierwszy użył terminu awangarda
Henri Saint-Simon w 1825 r.
• Świat zewnętrzny przestaje obchodzić twórców. Każdy wybrany temat, jest tylko pretekstem do rozwinięcia jakiegoś dyskursu artystycznego.
• Oryginalność w sztuce staje się najwyższą, ale za to demokratyczną wartością. Dlatego w Europie pojawia się tak wielu genialnych twórców wyprzedzających swa epokę.
Nurty w awangardzie XX wieku
• kubizm,
• futuryzm,
• konstruktywizm,
• ekspresjonizm,
• sztuka abstrakcyjna (nieprzedstawiająca)
• dadaizm,
• surrealizm.
Podstawą estetyki awangardy jest HISTORYCYM – przekonanie, że historia wyznacza sens działania jednostek i grup społecznych.
-deindywidualizacja dzieła sztuki i procesu twórczego;
-przekonanie o postępującym rozwoju sztuki;
-kult maszyny i cywilizacji przyszłości
-społeczny i artystyczny radykalizm
Dzieło sztuki jest posłaniem i projektem nowej organizacji świata
FUTURYZM
• powstał ok. 1909 r. we Włoszech jako ruch środowisk literackich (Filippo Thomaso Marinetti 20.02.1909 r. w Le Figaro ogłasza Manifest futuryzmu).
Program futurystów:
- Kult dynamizmu życia współczesnego;
- Kult szybkości, techniki i maszyny;
- Gloryfikacja wojny, siły i zniszczenia.
• dołączają malarze Umberto Boccioni, Giacomo Balla, Carlo Carrà, Luigi Russolo, Gino Severini, Enrico Prampolini.
• Poeci: Aldo Pallazzeschi, Ardengo Soffici
• Architekt A. di Sant’Elia
Pierwsza wystawa futurystów luty 1912 w Paryżu.
Konstruktywizm
• powstał w r. 1913 w Rosji;
• Podstawowym wyróżnikiem konstruktywizmu jest stosowanie dyscypliny formalnej ograniczonej do prostych elementów geometrycznych: koła, trójkąta i linii prostej. Z założenia wzajemne oddziaływania tych form wywołują wewnętrzne napięcie wewnątrz obrazu.
• Celem konstruktywistów było poszukiwanie nowej ekspresji estetycznej, a metodą świadoma rezygnacja z prezentowania widzialnej rzeczywistości oraz odejście od skojarzeń ze światem przedmiotów.
• Uważali, że estetyka nie polega na dekoracji, lecz na znalezieniu funkcji przestrzeni i przedmiotu adekwatnej do istniejącej potrzeby [maszyny do mieszkania].
• Pierwszymi konstruktywistami w sztukach plastycznych byli Kazimierz Malewicz i Aleksander Rodczenko.
Bauhaus (1919-1932)
• Funkcjonalność oparta nie tylko na przesłankach mechanicznych (jak np. wymiary ciała człowieka), ale także psychologicznych. Potrzeby emocjonalne są uznane za równie ważne jak pragmatyczne.
• Znaczenie czynników społecznych (dobro i rozwój człowieka), uważane za ważniejsze niż wymogi czysto estetyczne, ekologiczne i techniczne.
• Odkrycie, że zorganizowana przestrzeń wpływa na działania i myślenia ludzi, stąd architekt to „projektant życia społecznego". Architektura reguluje też relacje między krajobrazem, przyrodą, techniką a człowiekiem. W projektowaniu uwzględnia się biologię, socjologię, psychologię, ergonomię.
• Wartość nowoczesnej architektury zależy tylko od ludzi. Społeczeństwo otrzymuje taką architekturę do jakiej dojrzało. Należy ludzi wychowywać do odpowiedniego odbioru. Idea wychowania przez sztukę.
• Wprowadzanie do formy architektonicznej warunków regionalnych, klimatów, krajobrazów i zwyczajów mieszkańców.
• Używanie powtarzalnych form, czyli standardowych elementów (prefabrykatów). Elementy powinny być tak wytwarzane, by umożliwiały powstanie różnych kombinacji. Starania o modularyzację.
• Powstaje pojęcie „technologicznego" lub „nietechnologicznego" użycia materiałów.
• Projektowanie jest nauką i sztuką. Jako nauka korzysta z metodologii socjologii i innych nauk o człowieku, określa cele funkcjonalne, stosuje metody matematyczne - jako dziedzina artystyczna wprowadza pomysł formalny i właśnie sztukę.
Ekspresjonizm
• Ekspresja (z łac.) to wyrazistość, siła oddziaływania dzieła na odbiorcę, na emocjonalną sferę jego psychiki.
• Początki: 1905 Drezno: powstałą grupa „Die Brücke”.
• Cechy charakterystyczne to deformacja i ostro malowywane kontury przedmiotów. Ekspresjonizm miał na celu wyrażenie uczuć artysty. Przeciwstawiał się naturalizmowi i mieszczaństwu. Wyraźna mimika w teatrze, w kinie kontrast barw.
• Konieczna jest „odnowa sztuki" (dzięki deformacji konkretnej rzeczywistości przedstawianej w dziełach uzyskuje się obraz realności „bardziej ludzkiej", co prowadzić ma do moralnej odnowy ludzkości)
• protest przeciw naturalizmowi i impresjonizmowi (kopiowaniu rzeczywistości), także tendencjom konstruktywistycznym sztuki Cezanne'a w imię skrajnego subiektywizmu w odczuciach i sposobach ich artystycznego wyrazu.
• stosowanie sugestywnego koloru, często w kontrastowych (dysonansowych) zestawieniach, użycie aktywnych faktur, eksponowanie graficznego szkieletu kompozycji, lapidarność formy, deformacja uwypuklająca brzydotę (antyestetyzm).
• niekiedy ważniejsza forma niż treść obrazu.
• pismo „Die Weissen Blätter": „Koncentracja, oszczędność, ogromna siła, starannie skomponowana forma, patos wyrażający wewnętrzne napięcie".
• egzaltacja, deformacja, paroksyzm.
Ekspresjonizm w kinie
• W niemieckim kinie ekspresjonistycznym istniały dwa nurty: nurt społeczno-psychologiczny i nurt fantastyczny
Sztuka abstrakcyjna (nieprzedstawiająca)
• Dzieło abstrakcyjne stanowi całość oderwaną od świata. Niczego nie przedstawia ani nie naśladuje.
• Przedstawia odrębną rzeczywistość zbudowaną z brył, linii, barw i kształtów.
• Źródło inspiracji twórczej - intuicja
• Sztuka taka jest wyrazem wrażliwości i inwencji twórczej, wyraża ekspresję osobowości i emocje artysty
• W sztuce abstrakcyjnej zarysowały się 2 podstawowe nurty:
Ø abstrakcja geometryczna, polegająca na operowaniu różnorodnymi formami geometrycznymi
Ø abstrakcja organiczna, której są stosowane formy nieregularne sugerujące kształty organiczne (kubizm).
• Abstrakcja geometryczna jest wynikiem indywidualnych poszukiwań artystów. Nie jest przypadkowa, ale prezentuje formy elementarne poddane rygorystycznym regułom kompozycji.
DADAIZM
• Dadaizm – ruch w sztuce XX w., którego głównymi hasłami były dowolność wyrazu, zerwanie z wszelką tradycją i odrzucająca jakiekolwiek kanony swoboda twórczości.
• Nazwa ruchu wzięła się od słowa "dada", wybranego przez Hugo Balla na chybił trafił ze słownika Larousse'a i oznaczającego w języku francuskim drewnianą zabawkę, konika
• dadaizm powstał w 1916 r., w czasie I wojny światowej, jako reakcja na jej absurd i falę nacjonalistycznego szaleństwa, które ogarniało wówczas kraje Europy Zachodniej. W latach 1919-1921 zdołał przyciągnąć pewną uwagę twórców i publiczności, zwłaszcza we Francji, Szwajcarii, Niemczech i Stanach Zjednoczonych.
• W wyniku waśni między czołowymi przedstawicielami zanikł już w roku następnym.
• Ideologia dadaizmu była samounicestwiająca się – sztuka oderwana od tradycji, nie odwołująca się do wspólnoty pojęć między twórcą a jej odbiorcą, oparta na nonsensie, chaosie i zupełnej dowolności, na zdrowy rozum nie może istnieć.
• Dadaizm miał szokować i robił to skutecznie: dadaiści zbierali się w kawiarniach i klubach pisząc absurdalne „poezje", komponowali „muzykę hałasu", przedstawiali przedmioty codziennego użytku jako dzieła sztuki. Słynny jest obraz Marcela Duchampa będący reprodukcją Giocondy, której Duchamp dorysował wąsy i hiszpańską bródkę, po czym podpisał własnym nazwiskiem. \
• Wystawa Maxa Ernsta w Kolonii przyciągała uwagę czym innym – wchodziło się do niej i wychodziło przez ustęp.
SURREALIZM
• Przesłanki obrazowania surrealistycznego zawierało metafizyczne malarstwo G. de Chirico oraz twórczość dadaistów, z których wielu stało się surrealistami.
• Termin ten stworzył w 1917 Guillaume Apollinaire.
• W założeniach miał to być bunt przeciw klasycyzmowi, realizmowi, empiryzmowi, racjonalizmowi, utylitaryzmowi i konwencjom w sztuce.
• Teoretykiem tego nurtu był filozof i poeta Andre Breton.
• W malarstwie założeniem surrealizmu było „wyrażanie wizualne percepcji wewnętrznej". Artyści starali się wykreować obrazy burzące logiczny porządek rzeczywistości. Często były to wizje groteskowe, z pogranicza jawy, snu, fantazji, halucynacji, a odsunięcie od racjonalizmu.
• Duże znaczenie miał dla nich także element zaskoczenia, absurdu i nonsensu.
• Celem ich działania było zbadanie sfery podświadomości, uważali bowiem, że człowiekiem rządzą ukryte siły (według Junga i Freuda). Przypisywali ogromną rolę niepohamowanej wyobraźni.
moderator132